Аҕам саастаах дьон олоххо көхтөөх буоларыгар

| Национальнай бырайыак «Демография» |

«Демография» — 2019-2024 сс. Россиятааҕы национальнай быра­йыактарга сүрүн оруолу ылар. Бу бырайыак иһинэн биэс федеральнай бырайыак олоххо киирэрэ күүтүллэр. Саха сиригэр «Аҕам саастаах дьон көлүөнэтэ» федеральнай бырайыак чэрчитинэн, чуолаан түох үлэ тэриллэрин уонна ыытыллыбытын туһунан кылгастык.

Бочуотттаах сынньалаҥы туһалаахтык

Статистика көрдөрөрүнэн, пенсияҕа тахсыы кэм аҕам саастаах дьоҥҥо 60 саастарыттан саҕаланар, ол иһигэр ордук дьахталларга бэлиэтэнэр. Хас биирдии киһи төрөпүттэрдээх, эбэлээх, эһэлээх, барыларын психологически өйүүр уонна өйдүүр наада. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн араас талааннаах, олоххо көхтөөх аҕам саастаах дьоно олорор. Атыттарга холобур буолалларын курдук кинилэр тустарынан киэҥник тарҕатар сорук турар.

Биллэн турар, пенсияҕа тахсар уонна тахсыбыт аҕам саастаах дьон билигин сөптөөх үлэ буоларыгар, босхо консультация ыларыгар, иһитиннэрии, үөрэх өҥөлөрүн туһанарыгар чопчу сокуонунан ыйыллыбыт бырааптаах. Ол курдук, үлэлээх буолуу сулууспа уорганнара аҕам саастаах дьон социальнай адаптация ааһалларыгар, идэлээх буолар үөрэх ылалларыгар, үөрэхтэрин уларытан квалификацияларын үрдэтэллэригэр, кылгас бириэмэҕэ үлэнэн хааччыйыыга уонна уопсастыбаннай үлэлэргэ сыһыарыыга көмөлөһөллөр. Маннык өҥөлөрү билигин сөптөөхтүк туһаныахха эрэ наада.

Улуустарынан ылан көр­дөххө, аҕам саастаах дьон, бочуотттаах сынньа­лаҥнарын туһалаахтык атааралларыгар, олоххо көхтөөх буолалларыгар көмөлөһөр  өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн «Үһүс көлүөнэ оскуолалара» аһыллан ситимин быспакка үлэлииллэр. Инник кэскиллээх санааҕа уйдаран, Аммаҕа маннык хамсааһыннар баар буолбуттар. Оскуола 2013 сыллаахтан аһыллан үлэлиир эбит. Кэпсээччилэр этэллэринэн, ол кэмҥэ баһылыгынан үлэлээбит Александр Артемьев кырдьаҕастарга анаан саха балаҕанын туттарбыт. Номнуо «Үһүс көлүөнэ оскуола» 5 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтээбит. Кинилэри үҥкүүгэ, ырыаҕа, иискэ, сахалыы оонньууларга, онтон да атын дьарыктарга үөрэтэллэрин туһунан иһитиннэрии үгүс элбэх. Түмсүүлэр үксээн элбии туралларыттан киһи үөрэр, ардыгар бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсан, бириэмэни тус бэйэҕэ анаан сылдьары эдэр дьон ымсыырар да курдук буолаллара элбээтэ.

“Олох кэрэ” этиини  өрө  тутан

Ааспыт нэдиэлэҕэ, Дьокуускайга пенсионердарга аан маҥнайгытын “Золотая пора 60+” фестиваль “Үтүө ыаллаһыы сылыгар” ананан  атырдьах ыйын 21-25 кк. тэриллэн ыытылынна. Тэрийээччилэр бэлиэтииллэринэн, фестиваль “Аҕам саастаах дьон көлүөнэтэ” федеральнай бырайыак “Демография” национальнай бырайыагын чэрчитинэн тэриллибитэ. Фестиваль үөрүүлээх арыллыытта Ленин болуосатыгар джаз-бэнд «Session club»,  «Леди+» ансаамбыл, куорат айар коллективтарын үҥкүү флешмобунан доҕуһуоланнан ыытыллыбыта. Аҕа саастаах дьон быраагыраама чэрчитинэн “Лена”, “Центральнай” киинэ-театрдарыгар сэбиэскэй уонна индийскэй киинэлэр ретро-көрдөрүүтүгэр, В.Белинскай аатынан куорат­тааҕы библиотекаҕа Иннокентий Иннокентьевич Тарбаховы, Василий Тарасович Иванову, Зоя Петровна Багынанованы кытта көрсүһүүлэргэ сырыттылар. “Олох кэрэ” диэн этиини өрө тутан фестиваль субуота күнтэн саҕаламмыта. Куорат культура уонна сынньалаҥ пааркатыгар икки күн устун маастар-кылаастар, лекциялар уонна күрэхтэр буоллулар. Күндү ыалдьыттарга спортивнай күрэхтэр көрүҥнэригэр скандинавскай хаамыы, сахалыы остуол оонньуулара, саахымат, шашки, домино, күүстээх аэробика араас тэрээһиннэри бэлэх ууннулар. Куорат мэрията иһитиннэрбитинэн, фестивальга ордук көхтөөх кыттааччылары – скандинавскай хаамыгаа “Стимул” олохтоох кулууп кыттааччыларын наҕараадалаатылар. Спортка дьулуурдаах аҕам саастаах дьон биир да күнү көтүппэккэ, төгүрүк сыл, күн-дьыл туругун билиммэккэ, 50 кыраадыс тымныыга тиийэ 3-4 км  ыраах сири  эргийэллэрин бэлиэтээтилэр. Маны таһынан, пааркаҕа көһө сылдьар медкөрүү пуунугар хааҥҥа саахар, холестерин таһымнарын бэрэбиэркэлиир анализ туттардылар, хаан баттааһынын кээмэйдээтилэр уонна терапевт быраастан туһалаах ыйыы-кэрдии, сүбэ ыллылар.

Ыспыраапка

«Демография» национальнай бырайыакка 5 федеральнай бырайыак киирэр:

◆ Дьиэ кэргэҥҥэ оҕо төрүүрүгэр харчынан көмө;
◆ Дьахтар үлэлээх буолуутун хааччыйыы. Оҕо үс сааһыгар диэри оҕо саадын миэстэтинэн;
◆ Аҕам саастаах дьон көлүөнэтэ;
◆ Уопсастыба доруобуйатын чэбдигирдии;
◆ Спорт – олох нуормата.

Чэгиэн Доруобуйа 

Доруобуйа мөлтөһүөр да буолбутун иһин, Россияҕа  аҕам саастаах дьон инникигэ көрүүлэрэ, санаалара ыраас, сырдык буолар диэн социологтар суруйаллар. Ол курдук, кырдьаҕас дьон бэйэ саастыылаахтарын кытта тэҥҥэ алтыһан бириэмэ атаарар, үлэлиир, дьарыктанар, үөрэнэр буоллахтарына дууһалыын доруобуйалара тупсар диэн быһаараллар. Ол эрэн, киһи доруобуйатын харыстыахтаах, эрдэтинэ сыл ахсын көрдөрүөхтээх.

Национальнай бырайыак Бүтүн Россиятааҕы нэһилиэнньэ диспансеризациятын бырагырааматын чэрчитинэн Саха сиригэр #ЗдравОсмотр  акцияҕа босхо комплекснай медкөрүүлэри тэрийэн ыыттылар. Акцияҕа сүрүннээн 50 тыһ. кэриҥэ киһи кыттыбыта  биллэр. Санатар буоллахха, #ЗдравОсмотр  акция атырдьах ыйын 1-15 кк. бүттүүн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн биллэриллэн ыытыллыбыта. Киһитин ахсаанынан ордук медкөрүүлэргэ куораттааҕы медкииҥҥэ –  3616, 1 №-дээх поликлиникаҕа – 3388, Хаҥалас киин балыыһатыгар – 3353, 3 №-дээх балыыһаҕа – 2874, Бүлүү киин балыыһатыгар — 1973 киһи көрдөрүммүтэ бэлиэтэнэр. Санатар буоллахха, билигин 40 сааһыттан үөһэ аҕам саастаах дьон диспансеризацияны сыл аайы ааһыахтаах. Үс сылга биирдэ 18 сааһыттан 39-гар диэри саастаах дьоҥҥо бэрээдэк быраабылата уларыйбата, ол оннугар быйылгыттан босхо медкөрүүнү хас биирдии сааһын сиппит киһи ааһар бырааптаах.

* * *

Маннык тэрээһиннэр баар буоланнар, аҕам саастаах дьон үлэттэн бүтэн баран, туоххаһыйан хаалбакка, уопсастыбаҕа тахсан, талаана  арыллар, доруобуйата тупсар, санаата көтөҕүллэр. Билигин кырдьаҕастар инникитин тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кыттыахтара уонна  кинилэрэ суох биир да тэрээһин ыытыллыбат буолуоҕа диэн эрэнэбин!

Василий ПРОКОПЬЕВ