Турбут соруктары олоххо хайдах киллэрэбит?

Госдума депутаттара Саха сирин холобуругар олоҕуран Арктика эргимтэтигэр сытар регионнарга медицинскай көмөнү оҥоруу боппуруостарын көрдүлэр уонна ырыттылар

Балаҕан ыйын 27 күнүгэр Россия Федерациятын Аркти­катааҕы сирин-уотун субъектарыгар «Доруобуйа харыстабыла» национальнай бырайыагы олоххо киллэрии» диэн темаҕа РФ ФМ Госдума кэмитиэтэ кыттыылаах төгүрүк остуол Ил Түмэҥҥэ буолан ааста. Манна бырабыыталыстыба, министерстволар эппиэттээх үлэһиттэрэ, Госдума депутата Галина Данчикова, Госдума доруобуйа харыстабылыгар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччыта Федот Тумусов, видеосибээс нөҥүө Арктика 6 улуустарыттан уонна киин улуустартан, куораттан доруобуйа харыстабылын үлэһиттэрэ кыттыыны ыллылар.

СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕын бэрэссэдээтэлэ Петр Гоголев мунньах кыттыылаахтарын СӨ судаарыстыбаннаһын күнүнэн эҕэрдэлээтэ уонна Госдума депутаттара кэлэннэр Саха сирин холобуругар олоҕуран Арктика эргимтэтигэр сытар регионнарга медицинскай көмөнү оҥоруу боппуруостарын көрүөхтэрэ уонна ырытыахтара диэн эттэ.

Улахан сорук турда                               

Госдума доруобуйа харыстабылыгар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ, медицинэ түмэлин доктора Дмитрий Морозов:

— «Бүгүн биһиги «Доруобуйа харыстабыла» национальнай бырайыак олоххо хайдах киириэхтээҕин ырытыахпыт. Дойду Президенэ сүрдээх улахан соругу биһиги иннибитигэр туруорда: демографияттан саҕалаан үрдүк технологиялаах медицинскай көмөнү оҥорууну киллэрии, сүрэх, онкология ыарыыларын аччатыыга уонна дьон доруобуйатын туругун тупсарыыга.  Биһиги доруобуйа харыстабылын 5 тэрилтэтигэр  сылдьан, дьону кытта кэпсэтэн сайдыы  баарын, сүрдээх уустук усулуобуйаҕа үлэлии олороргутун көрдүбүт-иһиттибит. Ыраах Арктикаҕа сытар регионнар кыһалҕаларын  билэбит, ол гынан баран дьон олоҕун-дьаһаҕын, баар кыһалҕалары миэстэтигэр кэлэн көрөн-истэн барарыҥ быдан көдьүүстээх. Биһиги кыалларынан ыраах регионнарга болҕомтобутун уура сатыыбыт, эһиги депутаккыт Федот Семенович Тумусов кэмитиэт бэрэссэдээтэлин солбуйааччытын быһыытынан баар кыһалҕалары өрүүтүн саната турар. Мин оҕо хирург бырааһынан 30 сыл устата үлэлээбитим, онон доруобуйа харыстабылын кыһалҕаларын практик быһыытынан иһиттэн билэбин. Эминэн хааччыллыы, санавиация үбүлээһинэ, быраас социальнай көмүскэлэ, кадрдары бэлэмнээһин, о.д.а. боппуруостар болҕомтоҕо тураллар. Кыһалҕаны барытын саба тутар кыаллыбат, ол гынан ону быһаарыыга үлэ барыахтаах.

Өссө 2015 сыллаахха эһиэхэ Госдума ыыппыт төгүрүк остуолугар ыраах сытар кыра нэһилиэктэргэ олохтоох нэһилиэнньэ санаатын үөрэппэккэ балыыһалары, фельдшерскай пууннары сабыыны утарар сокуон барылыгар эһиги депутаттаргыт, Ил Түмэн соавтор быһыытынан күүскэ үлэлэспитин түмүгэр экспертнай сэбиэт тэриллибитэ, балыыһалары сабыы тохтотуллубута. Эһиги региоҥҥут  «Здоровое будущее» партийнай бырайыага, оскуола оҕолорун  медицината баар буолуутун туруорсуулара олоххо киирбитэ. Билигин кадрдары иитии уонна тус сыаллаан үөрэттэрии боппуруостара, ыраах улуустарга ыарыһаҕы эмтээһин, көрүү-истии ороскуоттара Россия нормативыттан быдан үрдүгэ, санавиация көтүүтэ дьон олоҕун быһаарыыга хоту сиргэ ураты суолталааҕа, о.д.а. кыһалҕалар сытыытык тураллар. Биһиги бүгүн бу боппуруостары дьүүллэһиэхпит уонна хайдах быһаарыахха сөбүн кэпсэтиэхпит, баҕар, биһиги тугу эрэ ситэ өйдөөбөт буолуохпутун сөп», — диэн киирии тылынан   мунньаҕы саҕалаата.

Федот Тумусов,  Госдума доруобуйа харыстабылыгар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччыта: «Госдума депуттарыгар ыҥырыыны ылынан миэстэтигэр үлэни-хамнаһы көрө кэлбиттэригэр махтанабын. Биһиги бүгүн кыһалҕаларбытын этинэн, Арктика, Хотугу сир медицинатын хайдах гынан тупсарабыт диэн кэпсэтии барыаҕа. Мин Госдумаҕа үһүс сылбын доруобуйа харыстабылын кэмитиэтигэр үлэлиибин, бу боппуруоһу өрүүтүн болҕомто киинигэр тутабыт. Кэмитиэт кэнники састааба олус күүстээх. Бэҕэһээ эрэ ааспыт мунньахха сыл бюджета туолуутун дьүүллэспиппит. Өрөспүүбүлүкэ салалтатын уонна биһиги кэмитиэппит РФ Бырабыыталыстыбатын кытта көдьүүстээх үлэтин түмүгүнэн булгуччулаах  медстрахование фондатын үбүлээһинин коэффициена уларыйбыта. Онон бу фонда үбүлээһинэ  туруктаах буолла. Маны таһынан, Хотугулуу Илиҥҥи экономическай форумҥа биһиги өрөспүүбүлүкэбит салалтата Арктикаҕа уонна хотугу оройуоннарга доруобуйа харыстабылын тэрилтэлэрэ сметанан үбүлээһиҥҥэ киириилэрэ наадатын туһунан этиитигэр дойду салалтата өйөбүлүн биллэрдэ. Онон биһигини бу кэпсэтиибит түмүгүнэн уонна киирбит этиниилэри быһаарыыга сокуоннарга улахан, киэҥ өрүттээх үлэ кэтэһэр».

Хоту сирдэргэ  сметанан үбүлээһин киириэн  наада

СӨ доруобуйа харыстабылыгар миниистирэ Елена Борисова Арктика зонатыгар сытар оройуоннарга  эбии 8 хотугу улуустар киирбиттэрин, тымныы климаттаах, уустук суоллаах-иистээх оройуоннарга сүрүннээн сөмөлүөтүнэн эрэ тиийэллэрэ оҥоһуллар дотационнай өҥө сыанатын эмиэ үрдэтэрин, манна эбии материальнай-техническай баасалара мөлтөҕүн, фельдшерскай-акушерскай пууннар 38%, киин балыыһалар 70% хаарбах туруктааҕын, медицина оборудованиета эргэрбитин, бу барыта дьоҥҥо медицина өҥөтүн оҥорууга уустуктары үөскэтэрин бэлиэтээн кэпсээтэ. Ол гынан баран кыралаан да буоллар дьон үйэтэ уһаата, оҕо төрөөһүнэ кырата суох.

«Кинилэр ыарыһахха бастакы көмөнү оҥоруохтарын сөп, оттон специализированнай көмөнү ыраах уонна уустук суоллаах-иистээх сиргэ оҥорор кыахтара суох. Маннык балаһыанньаҕа тугу гыныахха сөбүй? Бастатан туран, специалистар мобильнай биригээдэлэрин тэрийиэххэ сөп этэ. Манна оройуон киинигэр көтөргө аҥардас айаннарын ороскуотун ааҕан-суоттаан көрдөххө, оройуон иһинээҕи суоллар ороскуоттарын аахпакка туран, 10 киһилээх биригээдэҕэ 720 тыһ. солк наада. Ол эбэтэр сылга биирдэ 13 улууска маннык биригээдэлэри ыытарга 9 мөл. 300 тыһ. солк. наада. Бу үбүлээһин федеральнай таһымҥа быһаарыллыан наада. Иккиһинэн, регионнааҕы санитарнай авиация стратегиятын сайыннарыы нацбырайыакка киирэрэ ирдэнэр. Сыллата санрейс көтүүтүн ахсаана улаата турар, оттон федеральнай үбүлээһин кыччыыр. Санавиацияны оборудование тиэйиитигэр, былааҥҥа турар ыарыһахтары тиэйиигэ, профилактикаҕа кытта туттар көдьүүстээх буолуо этэ.  Былааннаах эвакуация диэн өйдөбүл сокуоҥҥа суох. Диагностическай оборудованиелаах транспорт наада. Телемедицина, консультация өҥөтүн туттарга күүстээх уонна сөптөөх сыаналаах интернет киириитэ ирдэнэр. Арктика оройуоннарыттан көрдөрө уонна эмтэнэ кэлэр дьоҥҥо регион иһинээҕи көтүүгэ субсидия көрүллэрэ наада.

Онкодиспансеры тутууну нацбырайыакка киллэрии хайаан да наада,  онкология ыарыытын эрдэттэн булууга өрөспүүбүлүкэҕэ диагноһы туруорар, эмтиир комплекс  баар буолара олох туруорбут соруга буолар».

Нацбырайыакка үөһээ этиллибит ороскуоттары этэн туран миниистир Арктика зонатыгар баар оройуоннарга бастакы көмөнү оҥорор доруобуйа харыстабылын тэрилтэлэрин «сметанан үбүлээһиҥҥэ» көһөрүүнү пилотнай бырайыак быһыытынан киллэриини сүрүн сорук быһыытынан туруорда.

Госдума кэмитиэтин чилиэнэ, академик Николай Герасименко: «Арктика оройуоннарын ороскуоттарын уонна үбүлээһинин өйдүүр инниттэн манна миэстэтигэр кэлэн көрүөххэ наада. Федот Семенович бу туһунан сокуоҥҥа уларытыылары өрүүтүн киллэрэ сатыыр, ол гынан баран Арктика дьиҥ иһин билбэт буоланнар ылына охсубаттар. Манна дойду атын регионнарыгар холоотоххо ороскуоккут быдан улахан. Билигин бюджекка ороскуот индексын улаатыннарыыга үлэ бара турар. 2020-21 сылларга компенсация үбүлээһинэ 8-9 млрд тиийэ улаатыахтаах. Ыарыһаҕы тиэйии ороскуота медицина страховкатын быһыытынан төлөнүөхтээх, манна үчүгэйдик толкуйдаан бу боппуруоһу ырытыахха наада. Доруобуйа харыстабылын министерствотын манна аҕалыахха наада, кинилэр кумааҕыга суруллубут категориянан барыта тэҥ курдук толкуйдууллар уонна ааҕаллар. Арктикаҕа өҥөнү оҥоруу олус ыараханын, айан ороскуотун, ыраах сытарын ситэ өйдөөбөттөр. Бу боппуруоһу биһиги мустан ырытыахпыт».

Госдума комитетын чилиэнэ Юрий Кобзев киирбит этиилэр, ороскуоттар хайаан да ааҕыллан-суоттанан сыыппараҕа олоҕуран киириэхтээхтэрин бэлиэтээтэ. Оннук эрэ түгэнигэр боппуруос көрүллүөн сөп. Санавиация боппуруоһугар үлэлэһиэхпит диэн эттэ.

2№-х Өрөспүүбүлүкэтээҕи балыыһаҕа экстреннай медицина көмөтүн отделениета тутуллан үлэлиэн наада. Оччоҕуна нэһилиэнньэҕэ оҥоһуллар көмө хаачыстыбата уонна көрдөрүүтэ тупсуон сөп диэн кини бэлиэтээтэ.

Ил Түмэн доруобуйа харыстабылыгар уонна социальнай көмүскэлгэ кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Чичигинаров бэйэтин дакылаатыгар 42 Федеральнай сокуоҥҥа РФ Арктика зонатыгар олорор гражданнарга медицинскай көмөнү оҥорууга эбии көрүҥнэри, уларытыылары киллэрэр наадатын  эттэ.

Кадр  боппуруоһун быһаарбакка реформаны  ыытар уустук

Ил Түмэн бу кэмитиэтин  бэ­рэс­сэдээтэлин солбуйаач­чыта Любовь Явловская  өрөспүүбүлүкэ 200-тэн тахса  нэһилиэнньэлээх пууннарыгар санавиация көттөҕүнэ эрэ ыарыһахха суһал медицина көмөтө оҥоһуллар кыахтааҕын бэлиэтээтэ. «Ыарыһах хоту сир усулуобуйатыгар улуус киинигэр да тиийэрэ олус уустук, Дьокуускайга көтүүтүн киһи эппэт даҕаны. Биһиги биирдэ Өлөөкө Күөлтэн острай холециститтаах ыарыһаҕы попутканан 8 чаас устата тиэйэн аҕалбыппыт. Ыарыһах аҥардас киин куоракка көрдөрүнэ кэлэн барарыгар кырата 60 тыһ. наада. Биһиги ыарыһах бириэмэтигэр хаачыстыбалаах өҥөнү ыларын ситиһиэх тустаахпыт. Быраастар ыарыһахха бириэмэ улахан суолталааҕын үчүгэйдик билэбит. Кыһыҥҥы суол 4-5 ый эрэ турар кыахтаах. Онон былаанынан  көтөр санавиация баар буолара хайаан да наада. Сыл устата ортотунан санавиация 1200 көтүүнү оҥорор, 2200 ыарыһаҕы эвакуациялыыр. Олохтоох бэйэни салайыныы уорганнарын боломуочуйаларыгар вертолет түһэр площадкатын тутууну, көрүүнү-истиини киллэриэххэ», — диэн этиннэ.

Орто Халыма кылаабынай бырааһа Дмитрий Третьяков видеосибээс нөҥүө тахсан Арктика улуустарыгар кадрынан хааччыллыы сытыытык турарынан уонна манна олох-дьаһах уустугунан «Земский доктор» программанан Арктика улуустарыгар үлэлии барар быраастарга биирдэ бэриллэр компенсационнай төлөбүр кээмэйин улаатыннарарга этии киллэрдэ. «Билиҥҥи туругунан киин уонна чугас улуустарга үлэлии  барар быраастары кытта бу компенсация кээмэйэ биир. Суол-иис уустуга, ас-таҥас сыаната үрдүгэ, интернет бытаана, бырайыас  ыарахана, материальнай-техническай база мөлтөҕө, дьиэ-уот суоҕа эдэр специалистары чаҕытар. Мин национальнай бырайыакка Арктика улуустарыгар үлэлиир специалистарга этиллибити учуоттаан хамнастарын улаатыннарары уонна «Земский доктор» программаҕа биирдэ бэриллэр харчынан компенсацияны улаатыннарары туруорсабын. Манна «Арктический земский врач» диэн эбии программа үлэлиэн сөп дии саныыбын. Оннук эрэ түгэнигэр эдэр специалистар хоту үлэлии барарга интэриэстээх буолуохтара».

«Томскай уобалас эмиэ эһиги курдук кыһалҕалара элбэхтэр. Эһигини истэн баран туох түмүккэ кэллим? Арктика кыһалҕаларын быһаарыыга хоту дойду олохтоохторугар урукку курдук пенсияҕа эрдэ тахсыыга, үлэ төлөбүрүн коэффициенын үрдэтиигэ, Уһук Хоту сиртэн көһүүгэ дьиэ-уот көрүллүүтүн курдук социальнай мэктиэлэри төнүннэриигэ кэлим үлэ бардаҕына эрэ  үрдүк таһымнаах специалистар хоту үлэлии барыахтарын сөп. Кадр боппуруоһун быһаарбакка эрэ ханнык да нацбырайыактар, федеральнай программалар үлэлиир кыахтара суох. Бу олус улахан суолталаах боппуруос: хоту сир экономикатын өрө тарпакка Россия экономикатын сайыннарыы кыаллыбат. «Земский доктор» программа бастаан үчүгэйдик үлэлээн иһэн билигин 25% эрэ хабан үлэлиир. Специалистар ыраах сирдэргэ барарга интэриэстэрэ суох. Онон, бастатан туран, «Земский доктор», «Земский фельдшер» программалары хаттаан көрөн Уһук Хоту үлэлиир специалистарга эбии төлөбүрү олохтооһун барыахтаах. Манна көрүллүбүт үп иһинэн регионнар бэйэлэрэ уустук усулуобуйалаах ыраах сиргэ үлэлии барар специалистарга эбии коэффициент олохтуохтарын наада диэн этиини киллэрэбин», — диэн Госдума кэмитиэтин чилиэнэ Татьяна Соломатина  санаатын этиннэ.

Республикатааҕы доруобуйа харыстабылын үлэһиттэрин профсоюзтарын бэрэссэдээтэлэ Людмила Корнилова  медицина эйгэтигэр модернизацияны, реформаны  ыытыахпытын баҕарар буоллахпытына, бастатан туран, бу эйгэ үлэһиттэрин социальнай өттүнэн көмүскэллээх буолуулаларын уонна кинилэр олохторо хаачыстыбалаах буолуутун ситиһиэх тустаахпыт. Үлэ төлөбүрүн ааҕыыта  биһиэхэ олус уустук, өйдөммөт өрүтэ элбэх. Биһиги хамнаспыт ааҕыытыгар мэктиэлэммит базовай акылаата 70% тэҥнэһиэхтээх диэн санаатын тиэртэ

Ил Түмэн спикерэ Петр Гоголев: «Быйыл муус устар ыйга сокуону оҥорор Сэбиэт чилиэннэрэ дойду Президенэ Владимир Путины кытта көрсүбүппүт уонна тыа сиригэр баар кыра оскуолалар, эмтиир пууннар дьылҕаларын тустарынан социальнай боппуруостары көтөхпүппүт. Владимир Владимирович биһиги этиилэрбитин өйөөбүтэ, дьон олорор сирдэрэ иччитэхсийиэ суохтаахтар диэбитэ. Дойду үрдүкү салалтатын өттүттэн хотугу территориялары өйүүргэ бэлэмнэр. Өрөспүүбүлүкэ парламена салгыы киирбит этиилэри түмэн  нормативнай тирэҕин оҥорон федеральнай таһымҥа таһааран ону быһаарыыга үлэлэһиэхтээхпит.  Бэс ыйыгар биһиэхэ Арктика уонна Антарктика сэбиэтэ кэлэн үлэлээбитэ. Биһиги манна Арктика оҕолорун көмүскүүр тускулу ылыныыга этии киллэрбиппит. Бүгүҥҥү рекомендацияларга Арктика оҕолорун өйүүр пуун хайаан да баар буолуохтаах».

Госдума кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Дмитрий Морозов бэйэтин түмүк этиитигэр: «Бу үлэбит түмүгүнэн РФ Арктикатын зонатыгар хаачыстыбалаах медицина көмөтүн тэрийиигэ Ф.С.Тумусов салалталаах оробуочай бөлөх тэриллэн үлэлиэҕэ. Манна хас сыл ахсын Арктика регионнарыгар  дьон доруобуйатын туругун туһунан дакылааты истиэхпит. Арктика оҕолоругар туһунан истии тэриллиэҕэ. Аны саас хоту сытар бары регионнары түмэн Хоту сир медицинатын сайдыытын уонна бүгүҥҥү туругун дьүүллэһиигэ төгүрүк остуол тэрийэн ыытыахпыт. Россия доруобуйа харыстабылыгар министерс­твотыгар онкодиспансер уонна вертолет түһэр площадкатын туһунан суруктары тиэрдиэхпит», —  диэтэ.

Наталья Попова