ВIM технология олоххо киирэр

Тутуу эйгэтигэр саҥаттан саҥа сүүрээннэр, кэм-кэрдии ирдэбилинэн олоххо информационнай технология көмөтүнэн күүскэ киирэллэр. Ол курдук, Дьокуускайга үлэлиир «Форма» АСМ эдэр хампаанньа салайааччыта Николай Афанасьевич Ноевы кытта информационнай моделирование (информационное моделирование сооружений (BIM)), Саха сиригэр аныгы технология салаата хайдах сайдарын, BIM технология көмөтүнэн тутуу эйгэтигэр саҥа ирдэбиллэри киллэрии тустарынан, манна туох күчүмэҕэйдэр баалларын, ону таһынан үлэ хаамыыта хайдах баран иһэрин тула сэргэх кэпсэтии таҕыста.

Хампаанньа дьо­ҕус кыра хоско да олордор, эрчимнээх салайааччы бэйэтин курдук кыах­таах, сатабыллаах са­ха ыччатын түмэн, тутуу эйгэтигэр аан дойду таһымыгар туһаныллар IBM технология бырагырааматынан бырайыактааһыҥҥа үлэлээн, инникитин үрдүк таһымҥа та­һаарыыны, саҥа үктэлгэ тахсары ситиһэр.

Саҥа технология — сайдыы төрдө

Тас дойдуларга тутуу эйгэтигэр информационнай моделирование (BIM) технологията туттуллубута ырааппыта биллэр. Ити курдук, ордук Англияҕа 2016 с. туох баар судаарыстыбаннай хантараактар бары информационнай моделирование технологиятыгар олоҕуран оҥоһуллар буолбуттар. Оттон Саха сиригэр бу технология саҥа сайдар.
Николай Афанасьевич тэрилтэ үлэтин саҕалаабыт кэминэн 2016 сылы ааҕар. Кини: «Табаарыстарбын кытта үc буолан, Дьокуускай к. Яков Потапов аатынан уулуссаҕа чааһынай кыбартыыраҕа, 9 кв. м иэннээх хоско олорон үлэлээбиппит», — диэн күлэр. Билигин, онно тэҥнээтэххэ, номнуо биир сыл анараа өттүгэр арыллыбыт IT-паарка алтыс этээһин офиһыгар олороллор. Эдэр исписэлиистэр 3D моделирование бырагырааматын баһылаан, тутуу ырыынагар киирэри бэйэлэрин күүстэринэн ситиспиттэр. Салгыы салайааччы үлэтин, тутуу моделларын оҥорор бырагыраамаҕа үлэлиирин туһунан кэпсиир.
Бастаан Саха сиригэр үлэлэтэр сыаллаах өрөспүүбүлүкэтээҕи “Якутпроект” бырайыактыыр институт BIM технология бырагырааматын атыылаһан ылан, Саха сирин исписэлиистэрин, архитектордарын, тутааччыларын түмэн үөрэтэргэ күһэйбиттэрэ. Кис­тээбэккэ эттэххэ, бырагырааманы үөрэтиигэ аҥардас интерфейсин эрэ кэпсээн тахсыбыттара, оттон тутатына быраактыкаҕа хайдах туһанары сиһилии сырдаппатахтара. Түмүккэ, мин, ону тэҥэ биир идэлээхтэрим бу саҥа бырагыраамаҕа сатаан киирэн үлэлээбэтэхпит. Мантан сиэттэрэн, Тутуу министиэристибэтин салалтата үбүлээһини тохтоппута, бырагыраа­маны баһылыырга балаһыанньа уустугурбута. “Ким да үөрэнэн быстыбат, салгыы бэйэҕит үөрэтэр буоллаххытына үөрэтиҥ”, — диэн министиэристибэҕэ быһаарбыттара. Бу кэннэ, 2010 сылтан бэйэбэр сыал-сорук туруорунан, бырагырааманы билэргэ, үөрэтэргэ быһаарыммытым. Эбиитин, маны тэҥэ үлэлии сылдьан аралдьыйарым элбэх буолан, бу бырагырааманы баһылыырга уустуктардаах, олус ыарахан этэ. Быыс буллум да бу бырагырааманы бэйэм үөрэтэрим. Ити курдук, 2014 сылтан 4 сыл иһигэр уопсай өйдөбүллэрин билбитим”, — диир Николай Афанасьевич.

Тутуу эйгэтин билиҥҥи күчүмэҕэйдэрэ

Санатар буоллахха, 2017 сыллаахха РФ Бырабыыталыстыбата BIM-технологияларга “дорожнай картаны” (былааннары) бигэргэппитэ. Ону таһынан, РФ Градостроительнай кодексыгар “информационнай моделирование” диэн өйдөбүлу киллэрбитэ. Бу саҥа уларыйыылар тутуу эйгэтигэр бырайыактааһыҥҥа саҥа ирдэбиллэргэ сөп түбэһиннэрэн, хас биирдии тутааччы универсальнай буолуутугар көһүүнү олохтууллар.
“Россияҕа «Олорор дьиэ уонна куорат эйгэтэ» национальнай бырайыак билигин регионнарынан саҥалыы көрүүлэри, үлэҕэ сөптөөх сыһыаны ирдиир. Национальнай бырайыак сүрүн соруктарыттан биирдэстэрэ – эргэрбит технологиялартан аккаастаныы уонна тутуу, бырайыактааһын эйгэтигэр инники иһэр саҥалыы технологияларга көһүү. Ону таһынан, сыыппаранан моделирование — саҥа таһымҥа тахсыыны ситиһэр», — диэн бэлиэтээбитэ өрөспүүбүлүкэ кылаабынай архитектора Ирина Алексеева.

“Бу эйгэҕэ, дьиҥэр, программистар платформа эрэ оҥороллоро”, — диэн Николай Афанасьевич кэпсээнин салгыыр. Холобура, бу бырагыраама дааннайдара базалара суох үлэлээбэттэр эбит. “Ырыынак сыанатыгар сөп түбэһиннэрэн өҥөнү оҥорор сыанабытын быһаарбакка сылдьабыт. Инникитин хампаанньа эбийиэк сметаларын эмиэ оҥорору былаанныыр”, — диир салайааччы.
— Билигин бырайыактааһын өҥөтүн ырыынагар сыана олус түһэн турар. Хомойуох иһин, тутуу үлэтигэр фрилансерскай таһым үөскээтэ. Холобур, тутууга ирдэниллэр бэйэни салайынар тэрилтэ (саморегулируемая организация (СРО)) докумуонун уонна тутуу эйгэтигэр исписэлиистэр национальнай реестрдэригэр булгуччу киириэхтээх исписэлиистэри биир киһи улахан суумаҕа атыылаһан ылар. Ити курдук, көҥүл ылан, кинилэр ханнык баҕарар тутуу эйгэтин аукционугар кыттар кыахтаналлар. Араас аукционнарга оонньоон, эбийиэк сметанан быһыллыбыт сыанатын муҥутуур түһэрэллэр, ол түмүгэр, тутуу тэрилтэлэрэ үлэҕэ эппиэттэспэт уонна бүтэһигэр аккаастанар усулуобуйаларын олохтууллар. Аны туран, аукциоҥҥа кыайан ылбыт үлэлэрин атын тутуу тэрилтэлэригэр, фрилансердарга, сатаҕай үлэһиттэргэ оҥоттороллор, биллэн турар, бу үлэ хаачыстыбата мөлтүүр төрүөтүгэр тиэрдэр. Оттон биһиги хаачыстыбаҕа үлэлииргэ дьулуһабыт. Бу эрэ түгэҥҥэ өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн хаачыстыбалаах эбийиэктэри тутары ситиһиэхпит. Холобур, биһиэхэ хас биирдии тутуу салааларынан үрдүк таһымнаах идэтийбит исписэлиистэр үлэлииллэр: конструктор, архитектор, электрикаҕа, ититиигэ уонна вентиляциялааһыҥҥа , уунан хааччыйыыга, тутууга инженердэр. Бырайыактааһын хамаандатыгар барыта 7 киһи үлэлиибит.

Чуолаан, ааҕааччыларга тиэрдиэм этэ: BIM технологияҕа көһүү сүрүн барыһа — бөдөҥ инвестиция бырайыактарын ылан үлэлииргэ саҥа кыахтары үөскэтэр. Ону таһынан, тас дойдулар таһымнарын халыыптарыгар улахан тутуулар эппиэттэһэр буолалларын ситиһэбит. Холобур, тас дойдулартан бөдөҥ тутууларга эбии үбүлээһини ылары ситиһиэххэ сөп, тоҕо диэтэр, омук инвестордарыгар бу технология ирдэбиллэрэ эмиэ биир халыыптаах. Тутуулар бырайыактара барыта билигин BIM технологиянан оҥоһуллаллар. Сакаасчыттарга дьэҥкэтик өйдөнөр бырайыагы оҥорон биэрэбит, инникитин тутуу хаачыстыбатын үрдэтэбит, ону таһынан дьэҥкэтик көстөр харчы хамсааһынын көрдөрөбүт. Хонтуруол улаатар, ону тэҥэ хаачыстыба үрдүүр. Тас дойдулартан инвестордары булан аҕаларга эмиэ быдан чэпчэки усулуобуйа тэриллэр,— диэн кэпсиир салайааччы.

Саҥа технология барыстааҕын өйдүөхтээхпит

2019 сыл от ыйын 1 күнүттэн BIM-технологияҕа түһүмэхтээн көһөр үлэ ыытыллар. Билиҥҥи туругунан сүрүн нормативнай докумуоннар оҥоһулуннулар, араас ГОСТ-ар, быраабылалар түмүлүннүлэр уонна РФ Градостроительнай кодексыгар “информационное моделирование” диэн өйдөбүл киирдэ. Ол курдук, РФ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлигэр Д. Медведевкэ Россия Президенэ В.Путин сорудах биэрбитэ. Сорудахха маннык хайысхалар: информационнай моделирование BIM технологиятыгар көһүү, саҥа типовой моделлары туһаныы, салайар систиэмэ барыстарын үөрэтии, тас дойдутааҕы уонна Россиятааҕы информационнай моделирование стандартарыгар сөп түбэһиннэрэн техническэй нуорма докумуоннарын ылыныы, исписэлиистэри үөрэтии уо.д.а. тэрээһиннэр киирдилэр. Ол курдук, федеральнай бюджеты уонна регионнааҕы таһымҥа бу ирдэбиллэргэ көһөрөр үлэ күүстээхтик ыытыллар. Холобур, Россия Тутууга министиэристибэтэ BIM технология үлэҕэ киирэр барыстарынан манныктары ааҕар: тутууга уонна үлэлэтэр ороскуоту 30% диэри намтатыы, оҥоһуллар бырайыактар 40% диэри сыыһа-халты тахсарын аҕыйатыы, 50% диэри бырайыагы олоххо киллэрэр болдьоҕу кылгатыы, моделы бэрэбиэркэлииргэ бириэмэни 6 төгүл кылгатыы, бырайыак үбүлээһинин быһарга алҕастар тахсалларын 4 төгүл суох оҥоруу, бырайыагы сөбүлэһиннэриигэ болдьоҕун 90% диэри аччатыы, тутуу болдьоҕун 10%-нан кылгатыы уонна 20-50% -нан бырайыактааһыҥҥа бириэмэни аччатыы буолар.
Николай Афанасьевич кэпсииринэн, BIM технология бу быра­йыактааһын эрэ буолбатах, манна киирэллэр: сакаасчыт техзаданиета, эскиһэ, тутуу тас көстүүтэ, логистиката, оҥорон таһаарыыга, үлэлэтиигэ, таҥыыга тиийэ араас хайыс­халаах үлэлэр. Оннооҕор Сбербааҥҥа бу технология барыстааҕын өйдөөн, тутааччыларга уонна сакаасчыттарга чэпчэтиилээх кредит ыстаапкаларын киллэрэри былаанныыллар эбит.
— Бу бырагыраама олоххо киир­дэҕинэ Россия да, регионнар да бюджеттарыгар улахан оҕустарыыта суох буолуо этилэр. Инникитин былааннаммыт үлэлэр быһыллыбыт сыанаттан мээнэ халбаҥныахтара суоҕа.
Бэйэм көрүүбүнэн, аукцион олох­хо киириэҕиттэн бырайыагы оҥорооччулар улам төннөн иһэр курдукпут, сыананы харса суох түһэрсэллэр, ол түмүгэр тутуу өттүгэр хаачыстыба мөлтүүр. Ол иһин бу BIM технологияҕа түргэнник көһүөхтээхпит уонна уопсай инвестиционнай былаан иһинэн бырайыактааһын өҥөтүн сыаната көрүллэн, ону 3% диэри үрдэтиэххэ диэн этиилээхпин, — диэн түмүктээтэ Александр Ноев.

Василий Прокопьев