Александр Жирков: Германия учуонайдарын кылаата тугунан да кэмнэммэт

Дьокуускайга Германия Күннэрин тэрээһиннэрин чэрчитинэн Саха сирин норуоттарын музыкатын уонна фольклорун музейыгар алтынньы 28 к. учуонай-этнолог, этнография доктора, Кёльннааҕы этнология институтун бочуоттаах директора Улла Йохансен научнай үлэтигэр анаммыт пресс-конференция буолан ааста. Кини “Орнаментальное искусство якутов” диэн сыаната кэмнэммэт научнай үлэтин туһунан Ил Түмэн вице-спикерэ Александр Жирков эттэ.

Ыҥырыллыбыт бочуоттаах ыалдьыттар ортолоругар Лейпциг университетын профессора Эльмар Шенкель, Гамбург куораттан оскуолатааҕы уонна идэлээх үөрэхтээһини салайыыга Россияны кытта бырайыактары сүрүннээччи Матиас Бургхардт, Улан-Удэҕэ академическай атастаһыылар Германскай сулууспаларын (DAAD) лектора Томас Ранфт, ХИФУ-тан ИЗФиР омук тылларыгар кафедратын доцена, СӨ-гэр Германия Күннэрин тэрийээччи Евгений Парфенов, ХИФУ историческай факультетын доцена Айтал Яковлев, о.д.а. бааллар.

Тэрээһини Саха сирин норуоттарын музыкатын уонна фольклорун музейын бочуоттаах директора, историческай наука кандидата Аиза Решетникова ыытта. Кини Улла Йохансен бастакы диссертациятын, Саха сиригэр 2008 сылга аан бастаан кэлбитин туһунан кэпсээтэ. Чуолаан, Аиза Петровна “Орнаментальное искусство якутов” фундаментальнай үлэни нуучча тылыгар тылбаастааһыҥҥа уонна хаттаан таһаарыыга үлэни көҕүлээн тэрийбитэ.

Ньиэмэс тылыттан нууччалыыга кинигэни филологическай наука кандидата Светлана Петрова тылбаастаабыта. «Живая старина» сурунаал редакторын солбуйааччы Мария Ахметова эппиэттээх редакторынан буолбута.

Саха сиригэр бэйэтин кинигэтэ тылбаастаныытыгар уонна хаттаан таһаарыллыытыгар сүүнэ үлэттэн санаата көтөҕүллэн итиэннэ Саха сирин уонна ньиэмэс учуонайдара наукаҕа, үөрэхтээһиҥҥэ сибээстэри сайыннарыыга интэриэстээхтэрин көрөн, профессор Улла Йохансен Академическай атастаһыыга Германскай сулууспаҕа (DAAD – Deutscher Akademischer Austausch Dienst) тус үбүттэн киллэрбитэ, ол түмүгэр Саха сирин эдэр чинчийээччилэригэр анаан сыллата бэриллэр «UllaJohansen – Stipendium» олохтоммута.

Улла Йохансен өрөспүү­бүлүкэҕэ кэлиитин кытта сибээстээх тэрээһин боппуруостары быһаарбытын, ону сэргэ аан дойду араас муннуктарыгар өрөспүүбүлүкэни билиһиннэриигэ уонна Саха сирин култууратын, историятын уонна духуобунай нэһилиэстибэтин сырдатыыга көхтөөх кыттыытын иһин Аиза Решетникова Александр Жирковка махталын тиэртэ.

Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Александр Жирков манныгы бэлиэтээтэ: «Бүгүн научнай уопсастыбаҕа – бэлиэ түгэн. Бу түгэн төрүтүгэр ытыктабыллаах Аиза Петровна турбута. Кини 1991 сылга Сеулга ыытыллыбыт шаманизмҥа норуоттар икки ардыларынааҕы конференцияҕа Улла Йохансены кытта билсибитэ».

–––––––––––––––––––––
Этнолог, профессор Улла Йохансен аата Европаҕа, АХШ-гар, Россияҕа киэҥник биллэр. 1954 сылга кини бастакы диссертационнай чинчийиитэ сахалар орнаменнарын ырытыыга анаммыта уонна номнуо оччолорго Европа да, Россия да учуонайдарын үтүө сыанабылларын ылбыта. Сахалар ол кэмҥэ биллэр орнаменнарын матыыптарын ымпыктаан-чымпыктаан көрүүтүн уонна ырытыытын түмүгэр Улла Йохансен сахалар соҕурууҥҥу төрүттээхтэрин туһатыгар эбии дакаастабыллары булан быһаарбыта.
––––––––––––––––––––

Спикери солбуйааччы Саха сирин норуоттарын музыкатын уонна фольклорун музейа «Орнаментальное искусство якутов» научнай үлэни 2008 с. аан бастаан нуучча тылыгар  тылбаастаабытын уонна таһаарбытын, оттон 2012 с. эбиилэри киллэрэн хаттаан таһаарбытын кэпсээтэ. Ити барыта музей директора Аиза Решетникова өҥөтүнэн олоххо киирбитин бэлиэтээтэ.

Салгыы Александр Жирков “XVII үйэтээҕи – ХХ үйэ саҥатынааҕы  Саха сирин норуоттарын материальнай уонна духуобунай култуурата аан дойду музейдарыгар” норуоттар икки ардыларынааҕы бырайыак туһунан кэпсээтэ, ону көҕүлээччинэн уонна салайааччынан кини бэйэтэ буолар. Биллэрин курдук, каталог бастакы туомугар Нью-Йорка Америкатааҕы естественнэй история музейын уонна Вашинг­тоҥҥа Смитсоновскай институт Национальнай музейын коллекцияларыгар саха, эбээн уонна юкагир норуоттара былыр туттар сэптэрин, малларын-салларын туһунан сибидиэнньэлэр бааллар. Бу таһаарыыга 1600 кэриҥэ музей экспоната киирбитэ.

2018 ахсынньытыгар систиэмэлээх каталог иккис туома таһаарыллыбыта. Манна Германия музейдарыттан – Берлин-Далем музейын комплексыттан (Берлин этнологическай музейа), Саксония судаарыстыбаннай этнографическай коллекцияларыттан (Грасси, Лейпциг, Дрезден этнографическай музейдара), Аан дойду култуураларын музейыттан (Франкфурт-на-Майне), Гёттингенскай университет Этнологическай музейыттан Саха сирин норуоттарын уруккута бэчээккэ тахсыбатах былыргы туттар сэптэрин, малларын каталога аан бастаан көрдөрүллэр.  Музей үлэһиттэрин ыстатыйаларыгар музейдар хомуурунньуктарыгар норуоттар коллекцияларын туһунан кэпсэнэр, тээбириннэри мунньуу суоллара чуолкайдаммыттар, хомуйааччылар, коллекционердар, бэлэхтээччилэр үлэлэрэ үөрэтиллибит.

Александр Жирков бүгүҥҥү күҥҥэ Саха сирин Национальнай художественнай музейын 5 научнай үлэһитэ Германияҕа үлэлии сылдьарын кэпсээтэ. «Кинилэр Гамбург этнографическай музейыгар наукаҕа үлэни салгыыллар, ити музейга 1954 сылга Улла Йохансен «Орнаментальное искусство якутов» үлэтэ тахсыбыта. Онон сибээс салҕанар. Чинчийээччилэр Германия музейдарыгар этностар: сахалар, долганнар, эбэҥкилэр (тоҥустар), эбээннэр (ламуттар), юкагирдар, чукчалар материальнай култуураларын коллекцияларын үөрэтиигэ баар итэҕэһи-быһаҕаһы толорууга анаан сибидиэнньэлэри, матырыйааллары хомуйар сыалтан үлэ ыытыахтара», — диэтэ кини.

«Саха сирин норуоттарын материальнай уонна духуобунай култуураларын үөрэтиигэ Германия-ньиэмэс учуонайдарын кылаата тугунан да кэмнэммэт. Эһиги билэргит курдук, ньиэмэс уонна нуучча индолога, санскритолога Отто Бётлингк 1847 сылга Афанасий Уваровскайы кытта сибээстэспитэ, ол түмүгэр саха тылын алфавита уонна сахалар литературнай айымньыларын аан бастаан таһаарыылара күн сирин көрбүттэрэ. Бётлингк “О языке якутов” диэн аатырбыт, бүгүн да бэйэтин научнай суолтатын сүтэрбэтэх чинчийии ааптарын быһыытынан Аҕа дойду тюркологиятын историятыгар киирбитэ», — диэн бэлиэтээтэ Жирков.

Кини иһитиннэрбитинэн, 2020 сылга Германия атын музейдарыгар анаммыт иккис том иккис чааһа тахсыаҕа. Итини тэҥэ Александр Жирков музейдарга  Саха сирин учуонайдарын, чинчийээччилэрин үлэлэрин, бырайыагы ХНТ-гэр хамсатыы туһунан кэпсээтэ.

Өйдөбүнньүк бэлэх быһыы­тынан Александр Николаевич ыалдьыттарга систиэмэлээх каталог икки тахсыбыт кинигэтин электроннай көрүҥүн туттарда.

Бэйэтин этиитин түмүк­түүрүгэр Александр Жирков сыаналаах бэлэҕинэн – аан дойдуга аата-суола биллэр учуонай Улла Йохансен аан дойдутааҕы этнологияҕа уонна тюркологияҕа кичэйэн муспут 4000 кэриҥэ ахсааннаах тус бибилэтиэкэтин бэлэх ууммутунан өрөспүүбүлүкэ уопсастыбаннаһын, Национальнай бибилэтиэкэ кэлэктиибин эҕэрдэлээтэ. «Уһулуччулаах учуонай маннык нэһилиэстибэтин бас билии ханнык баҕарар бибилэтиэкэ статуһун үрдэтэр. Биһиги Национальнай бибилэтиэкэбит номнуо дойду уонна аан дойду бөдөҥ учуонайдарын сыаналаах коллекцияларын харайааччыга кубулуйан эрэр», – диэтэ Саха сирин парламентарийа.

Ил Түмэн пресс-сулууспатын матырыйаалынан Елена БАИШЕВА бэлэмнээтэ

Уважаемые читатели!

1. Покупая электронную версию Издания, вы осознаете, что покупаете ее исключительно для личного (семейного) пользования. Перепродажа или любая другая передача купленного вами номера газеты третьим лицам запрещается и может преследоваться по закону.
2. Обязанности продавца, в качестве которого выступает Издание, считаются выполненными с момента отправки Покупателю ссылка на скачивание купленного и оплаченного им номера газеты.
3. Стоимость газеты в розницу 30 руб.

ВАЖНО! Иногда, по независящим от Издания причинам, спам-фильтры Покупателя перебрасывают письмо с заказанной вами ссылкой в папку «Спам». Поэтому если вы не получили от нас автоматически сгенерированного письма со ссылкой, для начала проверьте папку «Спам». Если его нет и там — обращайтесь в нашу редакцию.