Алдьархай ааҥныы илигинэ

Өйдөөн көрдөххө, куораппытыгар биир дьиктитэ диэн, оҕо аймах оонньуур сирэ, оҕо маҕаһыына саамай үөһээҥҥи этээстэргэ баар эбит. Ол курдук, дьон-сэргэ хото сылдьар “Азия”, “ЦУМ”, “СахаЭкспоцентр”, “Палладиум”, “Айсберг”, “Туймаада” атыы-эргиэн кииннэрин кэрийэн көрдөххө, баһаарынай ааннар, кирилиэс баарын баар эрээрилэр, итиччэ үлүгэр уораҕайтан, сорох ииччэх-бааччах көрүдүөртэн киһи быыһаныа суох курдук. Көннөрү кэрийэ да сылдьан, тахсар ааны көрдөөн мунар-тэнэр баар буолааччы. Эгэ буруо-тараа быыһыгар букатын да харааччы иириэх үлүгэр элбэх киирии-тахсыы, муннук, көрүдүөр үгүс буолан биэрдэ.

Сорох маҕаһыыҥҥа көрүдүөр түгэхтэрин кэрийтэлээн, харабылтан мөҕүллэн-этиллэн да ыллым. Таас витрина килэпэчийэрэ киһини аралдьытар эбит. Маны ааһан, үөһээҥҥи этээстэргэ үчүгэй бөҕө-таҕа сыҥаһа (перила) баара буоллар дуу – өскөтүн ыксалга үтүрүйсүү буоллаҕына, киһи сууллар чинчилээх, кыраны-кыамматы кыһарыйан да кэбиһиэххэ сөп курдук. Бу тухары сылдьан кэлбит сирбин-уоппун атын харахпынан кутталлаах түгэҥҥэ чинчийэн көрдөххө, үүтү-хайаҕаһы булуо суохпун дии санаатым.

Бу иһэ истээх. Улахан маҕа­һыыннар сүрүн сыаллара — хайа кыалларынан элбэх киһини тардыы буолар. Дьиэ ис бараанын эмиэ киһи киирээт да хараҕа халтарыйар, күнүн-дьылын умнар гына бырайыактыыллар. Киирэр аан олус сиэдэрэй, киэҥ-куоҥ, элбэх атыылаһааччыны супту оборор гына оҥоһуллар. Онтон тахсар сир киһи хараҕа мээнэ быраҕыллыбат, көстүмтүөтэ суох буолар эбит.

Аны туран, саамай дьон хото сылдьар маҕаһыыннара, киинэ тыйаатырдар, оҕо оонньуур былаһааккалара тахсар аантан тэйиччи, түгэх баар буолаллар. Били аара баран иһэн, уҥа-хаҥас харчыны бараан, кумааһынньыгыҥ чарааһаан, саппыйаҥ сараан тиийэр гына. Ити билиҥҥи маркетинг атыы­ла­һааччыны тардар биир түгэнэ эбит.

Саҥа  сокуон  олоххо киирэрэ  уолдьаста

Госдумаҕа дьон-сэргэ маассабайдык мустар сиригэр хонтуруолу күүһүрдүү өттүгэр саҥа сокуоннары, быраабылалары киллэрэргэ этии арааһа киирдэ.

Киинэ тыйаатырдарын, оҕо оонньуур сирдэрин иккис этээстэн үөһэ таһаарбат, хас биирдии атыы-эргиэн киинигэр түрүбүөгэ кунуопката баар буолуохтааҕын, харабылынан үлэлиир киһиэхэ эмиэ ирдэбили кытаатыннарар туһунан уо.д.а.

Харабыл, холобур, үс сыл идэтинэн үлэлээбит уопуттаах буолуохтааҕа, биир стандарт киирэрэ, кырдьык, наада. Биһиэхэ буоллаҕына биэнсийэлээхтэр үлэлииллэрэ баар суол. Сорох ардыгар көннөрү олоппос сылытааччы, аатыгар эрэ форма кэтэн олорор харабыллардаахпыт кистэл буолбатах.

Бэлиэтээһин

 

Кулун тутар 25 күнүгэр күрүлүүр күнүс Кемерово куоракка «Зимняя вишня» этыы-эргиэн киини­гэр баһаар буолан, 64 киһи (үксэ оҕо) суорума суолланна. Баһаар үөһэ этээстэн саҕаламмыт. Манна оҕо оонньуур сирдэрдээх, киинэ саалата баар эбит. Дьиэҕэ баһаарынай сигнализация үлэлээбэккэ, дьон эрдэ-сылла быыһаммакка хаалбыт.

 

Бэлэмнээх  буолар ирдэнэр

“Сүгэ түһүөр дылы дүлүҥ сынньанар” диэн баран даллайан олорбот туһуттан үөрэх тэрилтэлэрин, оскуолалары, оҕо саадтарын эмиэ кэрийэн көрүөх баара. Оҕолор баһаартан сэрэхтээх буолуу быраабылаларын төһө билэллэрин, тутуһалларын туһунан аҕыйах оскуолаттан, оҕо саадыттан маннык боппуруостары ыйыталастым:

1. Баһаартан сэрэхтээх буолуу быраабылаларын билэҕит дуо?
2. Оскуолаҕа (оҕо саадыгар) аварийнай (саппаас) тахсар аан ханан баарын билэҕит дуо?
3. Баһаар буолар түгэнигэр тугу гынаҕыт?

Ол түмүгүнэн, Дьокуускай куорат 31№-дээх оскуолатын 4-с кылаастарыттан барыта холбоон 99 үөрэнээччиттэн 86 киһи “быраабыланы билэбин” диэбит. Иккис ыйытыыга 89 оҕо тахсар аан ханан баарын чопчу ыйар кыахтаах, 10 оҕо “билбэппин” диэбит. Үһүс ыйытыыга “учууталы кытта саппаас аанынан тахсабыт” диэн 100% хоруйдаабыттар.

Амма улууһун Болугур нэ­һилиэгин оскуолатыттан 85 оҕо хоруйдаабытыттан 76 үөрэнээччи быраабыланы билэр, ол гынан баран 15 оҕо саппаас аан ханан баарын этэр кыаҕа суох буолан биэрбит. Баһаар буолар түгэнигэр баһаарынайга 14 оҕо эрийэр санаалаах, уоннааҕылар куоталлар. 5 оҕо “дьоҥҥо көмөлөһөбүн” диэбит. Оттон 7 оҕо “тугу гынарбын билбэппин” диэн хоруйдаабыт.

Дмитрий Ананьевич Петров аатынан Ытык Күөл 2-с нүөмэрдээх оскуолатын 10 кылааһын 16 үөрэнээччитэ бары 100% баһаарынай быраабыланы уонна тахсар ааны эндэппэккэ билэллэр. Куттал суоһаатаҕына, аҥардара “тахсан баран хаалабын” диэн хоруйдаабыт, аҥардара «учуутал ыйыытынан-кэрдиитинэн сирдэтинэбин» диэн хардарбыт.

Дьокуускайдааҕы «Остров сокровищ» оҕо саадын бэлэмнэнии бөлөх оҕолорун ортотугар эмиэ ыйытык ыыттым. 38 иитиллээччиттэн 30-та “билэбин” дэстилэр. Аварийнай ааны үгүс оҕо ыарырҕатта. Биллэн турар, манна иитээччи оруола, бэлэмнээх буолуута быһаарар оруоллаах.

Түмүктээн эттэххэ, буолар буолбутун кэннэ бабат дии түспэт туһуттан, эрдэттэн сэрэтэр, нэһилиэнньэни үөрэтэр дьайыылар сыл баһыгар-атаҕар, биитэр аат эрэ харата буолбакка, ситимнээхтик, туһалаахтык барыахтаахтар.

Урут устудьуоннуу сылдьан баһаарынай үөрэх буолан, сигнализация тыаһаатаҕына, үөрэммиппит курдук үөрэнэ олорооччубут. Тоҕо эрэ ким да ойон туран, тахсар ааны былдьаспат буолара. Бары ким эрэ хамсанарын, урутаан тахсарын, ким эрэ хамаандатын кэтэһэр курдук буо­лааччыбыт. Дьиҥэр, “тыыннаах хаалар туһуттан” ким-хайа иннинэ “быыһана” сатыахтаах этибит буолуо. Ол аата, арааһа, үөрэтии сыыһа барар дуу? Дьиэҕэ-уокка киирэр-тахсар ыйынньыктары, ыйар-кэрдэр бэлиэлэри табан өйдүүргэ, сөпкө туһанарга кыра эрдэхтэн эмиэ анал үөрэх наада быһыылаах.

Уопсайынан, алдьархай ээл-дээл сыһыантан, дьалаҕайтан уонна эппиэтинэһи ылыммат, сүрэҕэ суох буолууттан тахсар диэн түмүккэ кэлиэххэ сөп. Хас биирдии киһи бэйэтин олоҕор, үлэтигэр эппиэтинэһи сүгэрин өйдүөх тустаах.