Үтүө санааны үксэтэр Петр Черкашин

Ыра санаатын чыпчаала — «Үтүө санаа долбуура» хас нэһилиэк ахсын баар буолуута

Хаһыатчыттарга бу иннинээҕи нүөмэргэ суруйбут геройун биир дойдулааҕын туһунан кэлэр сырыыга таһаарыа, нүөмэри көтүтэн баран, бэчээттиэхтээххин диэн суруллубатах сокуон баар. Ону бу сырыыга кэһэргэ быһаарынным. Бу эдэр киһиэхэ ураты суолта биэрэн…

Кини — урбаанньыт, «Үтүө санаа долбуура» бырайыак ааптара Петр Черкашин. Хаһыатым ааспыт нүөмэригэр суруйбут додутугар Кыайыы болуоссатын тутуспут меценат Петр Алексеев биир дойдулааҕа.  Бу эдэр киһи сүрэҕин баҕатынан элбэх да үтүө дьыаланы оҥордо. Кистэл буолбатах, үгүс киһи сүрэҕэ мууһурбут, кыраҕа ымыттыбат буолбут кэмигэр, маннык ыччаттар бааллара сарсыҥҥыга эрэли үөскэтэр.

Тулууру уонна дьулууру

— Петр Петрович, ааҕаач­чыларга бэйэҥ туһунан кыл­гастык билиһиннэр эрэ.

— Уус-Алдан улууһун Тумул бөһүөлэгиттэн төрүттээхпин. Күн сирин 1988 сыллаахха көрбүтүм. Тохсус кылааска диэри дойдубар үөрэммитим. Оҕо эрдэхпиттэн көҥүл тустуунан сөбүлээн дьарыктаммытым. Ол иһин тохсус кылааска спортивнай оскуолаҕа үөрэнэ Дьокуускайга көһөн киирбитим. 14 №-дээх орто оскуоланы үөрэнэн бүтэрбитим.

Оскуола кэнниттэн СГУ-га физкультурнайга үөрэнэ киирбитим. 2011 сыллаахха үрдүк үөрэх дипломун ылбытым.

Төрөппүттэрим туһунан били­һиннэрэр буоллахха, аҕам төрүт Тумул бөһүөлэгин олохтооҕо Петр Егорович Черкашин, ийэм Ирина Иннокентьевна Уус-Алдан улууһун Бээрийэтиттэн төрүттээх.

Үөрэхпин бүтэрэн баран, олоҕум аргыһын Надяны көрсөм­мүн ыал буолбуппут. Уолбут Клим Саха национальнай гимназиятыгар иккис кылааска үөрэнэр, кырачаан кыыспыт Ирена 2 саастаах.

— Спорт эйиэхэ ханнык хаачыстыбалары иҥэрдэ?

— Көҥүл тустуунан уонна хапсаҕайынан дьарыктаныым миэхэ тулуурдаах уонна дьулуурдаах буолуу хаачыстыбаларын иҥэрдэ. Ылсыбыт дьыалабын тиһэҕэр тириэрдэрбэр эмиэ спорт көмө буолбутун билинэбин.

Туһалыыр уонна көмөлөһөр баҕаттан

— Петр Петрович, үтүө дьыаланан дьарыктаныыгын хайдах быһыылаахтык саҕа­лаа­быккыный?

— Бизнес эйгэтигэр киириэхпиттэн, дьоҥҥо-сэргэҕэ көмөлөһөр, туһалыыр үтүө дьыаланы оҥорбут киһи диэн санаа миигин үүйэ-хаайа тутара. Атыынан-эргиэнинэн дьарыктаммытым үһүс сылым буолла.

Бастаан утаа кэргэмминээн Надялыын күн ахсын 50 солк. ууран иһэрбит. Уонна ый бүтэһигэр биллэриилэри көрөммүт, кыһалҕалаах дьон реквизиттэригэр мунньубут 1500 тыһ. солк. ыытарбыт.

Дьиҥнээх кыһалҕалаах хаһан да көрдөспөт

— Оттон «Үтүө санаа долбуура» бырайыагын хайдах үөскээн-төрөөн тахсыбытай?

— Итинник үлэлии-хамсыы сылдьан, «Үтүө санаа долбуура» диэн бырайыагым үөскээн-төрөөн тахсыбыта.

Бастакы долбууру билигин үлэлии-хамсыы сылдьар Хаҥалас улууһун Чапай бөһүөлэгэр аспыппыт. Муспут бородууктабытын соҕотоҕун олорор саастаах киһиэхэ илдьибиппитин өйдүүбүн.

Иккис долбууру дойдубар Тумулга үлэлэппитим. Үһүс долбууру Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Павловскай бөһүөлэгэр аспыппыт. Ити кэнниттэн Нам улууһугар биир точканы арыйдыбыт. Күн бэҕэһээ Кэбээйи улууһун Мастааҕар долбуурбутун туруордубут. Бу ыйга өссө Үөһээ Бүлүүгэ арыйар былааннаахпыт.

Бу долбуурга маҕаһыынтан атыылаһа кэлбит дьон ким баҕалаах бородуукта, хаһаайыстыбаннай табаар атыылаһан уураллар. Ордук хамнас уонна пенсия кэллэҕинэ, долбуурбут туола түһэр. Ыйга үстэ-түөртэ кыһалҕалаах дьоҥҥо илдьэн биэрэн, үөрдэбит-көтүтэбит, санааларын көтөҕөбүт. Кыра бөһүөлэккэ ким кырыымчыктык олороро биллэр буоллаҕа.

Дьиҥнээх кыһалаҕалаах дьон хаһан бэйэлэринэн көрдөспөттөрүн бу сыллар усталара биллим.

Дьокуускайга хас даҕаны «Үтүө санаа долбуурдара» үлэлии сылдьыбыттара эрээри, тохтотолоон хаалбыттара. Тоҕо диэтэр, дьиэтэ-уота суох бэйдиэ сылдьар дьоммут маҕаһыыны сүгүн үлэлэппэттэриттэн, мэһэй-таһай буолалларыттан.

Ол гынан баран өрөспүү­бүлүкэтээҕи дьахталлар тэрилтэлэрэ өйөбүлүнэн киин куораппытыгар биир точканы астыбыт. 203 микрооройуоннар эмиэ тахса сырыттылар. Кыһалҕалаахтарга көмөлөһүөн баҕалаах дьон бааллара киһи санаатын көтөҕөр.

Долбуурдары бэйэтин үтүө баҕатынан биир дойдулааҕым Александр Дьяконов оҥорон биэрэр.

— Петр Петрович, эн бу тустаах үлэҥ таһынан дьарыктана сылдьар дьыалаҕар инникитин туох былааннааххыный?

— Ыра санаам чыпчаалы­нан өрөспүүбүлүкэм нэһи­лиэктэригэр бука барыларыгар «Үтүө санаа долбуурдарын» аһан үлэлэтиэхпин баҕарабын.

Уолчаана оскуола боруогун атыллыырыгар ийэтэ хаамарын көрдөрөр баҕалаахпыт. Айылҕаттан айдарыылаах Лаачаан диэн норуот эмчитэ Айталинаны илбийэ, эмтии сылдьар. Бу аҕыйах хонуктааҕыта Айталинабыт олорон үөртэ.

Амарах санаа утумнуур

— Кистэл буолбатах, киһи эрэ барыта маннык дьыаланан дьарыктаммат. Эйиэхэ ити дьарыккар туох төһүүнэн буолбутай?

— Ийэм уонна аҕам иитиилэрэ төһүүнэн буолбутун аһаҕастык этэбин. Кинилэр аһыныгас уонна чиэһинэй буоларга ииппиттэрэ.

— Петр Петрович, оттон мин амарах санаа утумнуур дии саныыбын. Эн эһэҥ биэлсэр идэлээх Егор Черкашин ардах-хаар аннынан сатыы, атынан сылдьан үгүс киһи үрүҥ тыынын өллөйдөөбүтүн, элбэх үтүөнү оҥорбутун туһунан тумуллар өрүү ахтааччылар.

— Кырдьык эһэм Егор Ананьевич Черкашин талбыт идэтигэр бэриниилээх, үтүө санаалаах киһи быһыытынан биир дойдулаахтарын ортотугар биллэр. Ол иһин да Тумул бөһүөлэгин балыыһатыгар кини аатын иҥэрдэхтэрэ.

Сэттэ аһымал акциятын

— Петр Петрович, итилэри таһынан аһымал акцияларын тэрийэргин билэбин.

— Ааспыт сыллаахха Дьокуускайга сэттэ аһымал акциятын тэрийэн ыыппытым. Холобур, Нам улууһугар эдэр ыал саҥа туттубут дьиэтэ умайан хаалбытыгар кэнсиэр тэрийбитим. Тэрээһинтэн киирбит үбү кинилэргэ туттарбыппыт. Маннык акцияларга депутаттар күүс-көмө буолалларын бэлиэтиибин.

Аһымал акциятын тэрийэр чэпчэкитэ суох дьыала эбит. Киһи бириэмэтин уонна сэниэтин барыыр.

Маны таһынан хас сылын ахсын Улуу Кыайыы күнүгэр бэтэрээннэргэ бородуукта наборун түҥэтээччибит. Ити дьыалабыт үтүө үгэскэ кубулуйда.

Айталинабыт атаҕар турдар

— Билигин түөрт сыл устата суорҕаннаах тэллэххэ сыппыт Айталинаҕа көмөлөһө сылдьаргын билэбит…

— Айталинаны кытта билсиим туспа остуоруйалаах. Элбэх оҕолоох, онкологиянан ыалдьар Матрена диэн эдэр дьахтарга кэлэ-бара көмөлөһө сылдьыбытым. Биирдэ киниэхэ бара сылдьаары төлөпүөннээбитим. Онно Матрена: «Үөһээ этээскэ миигиннээҕэр улахан кыһалҕалаах дьахтар баар эбит. Киниэхэ көмөлөспөккүн дуо?» — диэбитэ. Онно тиийэн, Айталинаны кытта билсибиппит. Киниэхэ көмө уонна өйөбүл буолуубут саҕаламмыта.

2009 сыллаахха улахан уола лейкоһунан ыалдьан, Анаабыртан Дьокуускайга көһөн кэлбиттэр. Хомойуох иһин, уола 2011 сыллаахха күн сириттэн күрэммит. Ол кэнниттэн кинилэри кытта кэлсибит Айталина кырдьаҕас ийэтэ олохтон туораабыт. Бииртэн биир охсууну ылан, кини уйан сүрэҕэ тулуйбатах, инсультаан хаалбыт. Түөрт сылы быһа суорҕаннаах тэллэххэ сыппыт. Кэргэнэ көрөр-истэр эбит. Кыра уоллара 7 эрэ саастаах. Эһиил оскуолаҕа үөрэнэ барыахтаах.

Үөрүүлээх сонуннаахпын. Меценат Петр Алексеевка Айталина балаһыанньатын кэпсээбитим. Кини массаж ороскуотун уйунна. Уолчаана оскуола боруогун атыллыырыгар ийэтэ хаамарын көрдөрөр баҕалаахпыт. Айылҕаттан айдарыылаах Лаачаан диэн норуот эмчитэ Айталинаны илбийэ, эмтии сылдьар. Бу аҕыйах хонуктааҕыта Айталинабыт олорон үөртэ.

Лаачаан Айталина тардыһан турарыгар анал орон наада диэбитэ. Ол орон сыаната 40 тыһ. солк.  Ити үп аҥаарын буллум. Кыһын түннүктэрэ наһаа үрэр эбит. «Окна стандарт» диэн тэрилтэлээх Альберт Окороков саҥа түннүктэри туруораары сылдьар. Маны таһынан «Строительнай» уокурук салайааччыта Савва Михайлов көмө бөҕөтүн оҥордо. Айталинаҕа дьон бөҕө көмөлөстө, өйөбүл буолла. Быраастар кэмиттэн кэмигэр кэлэннэр доруобуйатын көрөллөр-истэллэр. Социальнай үлэһиттэр эмиэ элбэҕи көмөлөстүлэр. Кинилэргэ махталбын тиэрдэбин.

Уруһуйданаары буолбакка, дьону тардаары

— Петр Петрович, эн «Үтүө санаа долбуура» бырайыагы олоххо киллэрэргэр, этэргэ дылы, ким да туохха да улаханнык наадыйбат кэмэ этэ. Билигин дьон уһуктубут, үтүө дьыалаҕа охтон эрэр курдук көрөбүн.

— Сөпкө бэлиэтээтиҥ. Кыр­дьык, билигин үтүө дьыала­ны оҥорууга дьон уһугунна. Инстаграмҥа, ватсапка суруйарбын үгүстэр миигин пиарданар, уруһуйданар дии сыыһа саныыллар. Дьону үтүө санааҕа тардаары инстаграмҥа уонна ватсапка суруйабын. Онтукайым сөптөөхтүк үлэлээтэ. Мин пиарданар, дьоҥҥо-сэргэҕэ биллэ-көстө сатыыр политик буолбатахпын. Ис дууһабыттан кыһалҕалаахтарга көмө, өйөбүл буолбут, олохторун чэпчэппит киһи диэн санаалаах боростуой урбаанньыппын.

— Петр Петрович, кэпсээниҥ иһин махтанабын. Үлэҥ-хам­наһын тахсыылана турдун.

Кэпсэттэ Людмила НОГОВИЦЫНА