182
08 октября 2019 в 10:25
Кэс тыл — кэнчээри ыччакка
Арай биир үтүө күн оҕолорум ыйытан соһуттулар: “Ийээ, эн эбээ буоллаххына, кырдьан өлөҕүн дуо?” Кырыйдыҥ да тайахха тэптэрэр, анараа дойдуга аттанар курдук саныыллар быһыылаах. Эбэтэр маннык кэпсэтии буолбуттааҕа. 20-лээх балтым “мин 50 сааспын туоларбар парашютунан ыстаныам, кырдьыам кэриэтэ, онно сүрэҕим тохтоон өллүн” диэбиттээҕэ.
Сорох-сорохтор “кырдьар – кырыыс, тугун эмиэ бырааһынньыгай” дииллэр. Кырдьан баран олоҕум бүтэр диэн, мин санаабар, үгүс өттүгэр эдэрчи дьон толкуйдуур быһыылаах. Оттон мин кэпсэппит дьонум кимнээҕэр сэниэлээх, үөрүнньэҥ, олоххо тардыһыылаах буолан биэрдилэр.
Орто омурҕаны ааһан, ытык сааска үктэммит дьоммутуттан оҕо сылдьан туох баҕа санаалаахтарын, олоххо саамай улахан ситиһиилэринэн тугу ааҕалларын, иллэҥ кэмнэрин хайдах атааралларын туһунан ыйыталастым. Маны сэргэ аныгы ыччат туһунан эмиэ туоһуластым. Өрөспүүбүлүкэ кырдьаҕас дьоҥҥо ыытар анал бэлиитикэтин кытта сурастым.
Анастасия Сергеева, Дьокуускай куорат Оҕо дыбарыаһын педагога: «Мин иллэҥ кэммэр сиэннэрбэр ас астыырбын, хаһыат, кинигэ ааҕарбын сөбүлүүбүн. Бэйэм Оҕо дыбарыаһыгар декоративнай лепка куруһуогун салайан ыытабын. Оҕолору дьарыктыырым, арааһа, оҕо сааһым баҕа санаатыттан сиэттэрэн кэлбит быһыылаах – учуутал буолуохпун олус баҕарар этим.
Олохпор улахан үөрүүм диэн, ыал буолан, биэс оҕону күн сирин көрдөрөн, сүүрбэччэ сиэни бүөбэйдээн, икки хос сиэннэммитим буолар. Оҕолорбун ыал оҥортоон, олоххо миэстэлэрин булбуттара олохпор улахан ситиһиим. Итиэннэ талан ылбыт таптыыр идэбинэн күн бүгүҥҥэ дылы оҕолору кытта алтыһа, дьарыктыы, саҥаны арыйа, үөрэ-көтө үлэлии сылдьарым улахан ситиһии дии саныыбын.
Аныгы ыччат сайдыыга, билиигэ, олоххо тардыһыыта күүстээх диэн көрөбүн. Олус сытыылар, кэлэн-баран, билэн-көрөн, барыга бары ылсан. Талааннарын, ис кыахтарын сөпкө арыйан, олоҕу кытта тэҥҥэ сайдар, тус сыаллаах толкуйдаахтарын биһириибин.
Биһиги өрөспүүбүлүкэбит араас хабааннаах көмөнү син оҥорор. Ол эрээри “күөх экраҥҥа” көрдөххө, хаһыакка аахтахха, сэрии, тыыл бэтэрээннэригэр сөптөөх көмө ситэ оҥоһуллубат быһыылаах. Кинилэр муҥатыйалларын харааста истэбин.
Эдэр дьон, ыччат ылыммыт сыалын ситиһэригэр, чөл олоҕу тутуһарыгар, тус олоҕор, дьиэ кэргэнигэр уонна төрөөбүт дойдутугар бэриниилээх, эппиэтинэстээх, дириҥ култууралаах, билиилээх-көрүүлээх, сатабыллаах буолуон баҕарабын”.
Ыспыраапка
Аан дойду кырдьаҕастарын күнэ алтынньы 1 күнүгэр 2001 сылтан ыла бэлиэтэнэр. ХНТ Генеральнай Ассамблеята 45-с сиэссийэтигэр резолюцияҕа кырдьаҕас дьон сайдыыга улахан кылааттарын киллэрэр кыахтаахтар диэн бу күн хайаан да баар буолуохтааҕын дакаастаабыта.
Мария Захарова, Балыктаах, Мэҥэ Хаҥалас: «Мин оҕо сылдьан медик идэтин баһылыахпын баҕарар этим. Билигин иллэҥ кэммэр «Доруобуйа» диэн түмсүүгэ сылдьабын. Онно мустан зарядкалыыбыт, үҥкүүлүүбүт. Атын сирдэргэ уопуппутун тарҕатабыт. Улуус хаһыатыгар бөһүөлэгим сонунун үллэстэбин, кыралаан хоһоон суруйарга холонобун.
Олохпор улахан дьолум ыал буолан, оҕо төрөтөн ньир бааччы олорорум буолар. Дьон тэҥинэн сылдьарым, үлэбин сыаналыыллара — киһи олоҕор улахан ситиһии.
Аныгы ыччат сайдыылаах, өйө-санаата тобуллаҕас, санааларын ситиһэллэр. Саастаах дьоҥҥо сыһыана үчүгэй, элэккэйдэр. Ыччаттарбыт барахсаттар ыарахантан толлубакка, туруоруммут соруктарын ситиһэллэригэр, чөл олоҕу тутуһалларыгар, бэйэ-бэйэлэригэр харыстабыллаахтык сыһыаннаһалларыгар баҕарабын. Омук аһынан үлүһүйбэккэ, бэйэ аһын аһаан, сахабыт төрүт аһын-үөлүн, култуурабытын өрө туталларыгар уонна ону үрдүк таһымҥа таһааралларыгар баҕарабын.
Өрөспүүбүлүкэҕэ саастаах дьоҥҥо көмө оҥоһулларын хаһыаттан, араадьыйаттан уонна “күөх экран” нөҥүө истэбин. Биһиги кытаанах усулуобуйабытын учуоттаан, салгыы да эбии чэпчэтиилэри көрөллөрө буоллар, итиэннэ пенсияҕа тахсыы сааһын уруккунан хаалларалларыгар баҕарабын».
Петр Ефремов, Амма улууһун олохтооҕо, ветеринар: «Иллэҥсийдим эрэ “күөх экраны” көрөбүн, баяҥҥа, гитараҕа оонньуурбун сөбүлүүбүн. Нэһилиэкпэр буолар араас тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кыттабын.
Олоххо саамай кылаабынайа — үлэлээх буолуу, үлэни өрө тутуу. Дьарыктаах киһи өлөн-охтон биэрбэт. Идэтин сөпкө талбыт киһи үйэтин тухары үлэлээбэт диэн сөпкө этэллэр. Тыа сиригэр биир саамай наадалаах идэни баһылаан, күн бүгүҥҥэ дылы үлэлии сылдьарбыттан олус үөрэбин.
Ыччаттар тустарынан туох да куһаҕаны эппэппин, кырдьаҕас дьоҥҥо сыһыаннара үчүгэй. Эдэр-сэнэх эрдэххэ туттуммахтаан хааллыннар, үлэлээх буоллуннар диэн баҕарабын».
Полина Заболоцкая, Чурапчы улууһун Мындаҕаайы нэһилиэгин сэбиэтин дьокутаата: “Биэнсийэлээхтэр сойуустарын бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитим, быйыл уурайдым. Билигин “КүннЭйэ” диэн үҥкүү түмсүүтүн салайааччытабын. Манна 21 биэнсийэлээх дьахтар дьарыктанар. Маны сэргэ “Далбар” вокальнай ансаамбылга уон бэһис сылбын ыллыыбын.
Оҕолорум, сиэннэрим, таптыыр кэргэним уонна бэйэм этэҥҥэ сылдьарбыт олохпор улахан үөрүүм буолар. Нэһилиэгим ыччата, эдэр дьоно үлэҕэ, олоххо тугу эрэ үчүгэйи, үтүөнү ситиспиттэрэ миигин куруук кынаттыыр, кинилэр үөрүүлэригэр кыттыһарым – олоҕум улахан үөрүүтэ. Оттон субу тус бэйэм улахан ситиһиибинэн “Лучший по профессии” диэн Бэрэсидьиэн бириэмийэтигэр тиксибиппин ааттыахпын сөп.
Ыччат дьон кырдьаҕас киһиэхэ сыһыана араас. Ханнык баҕарар кэм эдэр киһитэ саастаах дьону улаханнык болҕомтоҕо уурбат. Саастаах киһи сүбэтигэр-аматыгар улаханнык наадыйбаттар, кини санаатыгар суолта уура сатаабаттар. Ол эмиэ сөп курдук. Туспа кэм дьоно буоллахтара.
Ол да буоллар билиҥҥи ыччат үчүгэй дии саныыбын. Интеллектэрэ үрдүк, эрудициялара киэҥ. Коммуникабельнайдар, креативнайдар. Астына көрөбүн. Чөл олоҕу тутуһаллар. Санаалара күүстээх, хардыылара өссө киэҥ буолуон наада. Ордук бэлиитикэҕэ тахсан, биллэн-көстөн иһиэхтэрин, талааннарын таба туһаныахтарын баҕарабын”.
* * *
Маннык муударай, сэргэх дьону кытта кэпсэттэххэ, тоҕо эрэ киһи санаалыын дуоһуйар, ыгылыйбытыҥ, муунтуйбутуҥ сүтэргэ дылы. Кинилэр туохха да улаханнык ыксаабаттар, олох араас кыра кыһалҕаларын холкутук, баары-баарынан ылынарга үөрэтэллэр.
Кэпсэттэ Ирина Ханды
