Норуот трибуната: Үлэ киһитэ

Атыылаһааччыга үтүө сыһыан баар буолуохтаах

Варвара Кузьмина, Дьокуускай куорат бородуукта маҕаһыыныгар бырадабыас. «Маай бырааһынньыга – чахчы үлэһит киһи бырааһынньыга буолар. Үгүс өттүгэр бырадабыас бырааһынньыкка үлэтэ тохтообот, хата, төттөрүтүн үлэтэ үс бүк элбиир. Табаар бөҕө кэлэр, атыыга тахсар. Күнү быһа атаххар тура тэбинэн сылдьаҕын, төҥкөҥнүүрүҥ, сүүрэриҥ-көтөрүҥ биллэ элбиир.
Бырадабыаһы «дьон атын үлэни булбакка, кыһалҕаттан манна үлэлиир, үөрэҕэ суох ыччат прилавокка турар” диэн өйдөбүллээх. Ол төрүт сыыһа санаа. Мин үлэбин төрүт сирбэппин, сөбүлүүбүн. Биллэн турар, маҕаһыыҥҥа араас киһи киирэн тахсар. Киһи эриэнин манна туран билиэххэ сөп. Араас хаппырыыс дьон баар буолар. Сорох-сорохтор үлэлэригэр дуу, дьоҥҥо дуу кыһыйбыт, муунтуйбут санааларын биһиги нөҥүө таһаарара баар суол. Бастаан утаа куһаҕан сыһыаны көрөн сөҕөр этим. Онтон, этэргэ дылы, иммунитет үөскүүр. Ханнык баҕарар киһи туспа кыһалҕалаах, үксүн үлэ кэннэ сылайан-элэйэн, киэһээҥҥи аһылыктарын атыылаһа киирэр. Атыылыыр киһи быһыытынан төһө кыалларынан барыларыгар эйэҕэстик, култуурунайдык сыһыаннаһаҕын. Утары саҥарсар, өс саҕа буолар сыыһа. Киһи киһиэхэ үчүгэй сыһыана хаһан баҕарар баһылыыр оруоллаах. Ким да кыыһыра турар бырадабыастан атыылаһыан баҕарбат. Үтүө сыһыаннаах буоллахха, дьон тардыһар, оннук куруук биһиэхэ сылдьар, бастайааннай атыылаһааччылардаахпыт.
Кэлэн иһэр Маай бырааһынньыктарынан өрөспүүбүлүкэм олохтоохторун итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибин. Баҕарабын туох баар кэрэни, сырдыгы, ырааһы!”.

Ирина Ханды.

Өйүүр-өйдүүр дьиэ кэргэннээх киһи култуура үлэһитинэн буолар

Ньурба улууһун Бордоҥ нэһилиэгин култууратын киинин үлэһитэ Марианна Кириллина:
— Мин Култуура уонна искусство Санкт-Петербургдааҕы университетын филиалыгар үөрэммитим. Култуурунай тэрээһиннэри салайан ыытар идэни баһылаабытым. Дойдубар кэлэн, бэйэм хаһан эрэ оҕо сааспар сөбүлээн сылдьар кулууппар үлэҕэ киирбитим. Онон 1999 сылтан бу эйгэҕэ үлэлиибин. Мин санаабар, култуура үлэһитэ буоларга туспа укулаат наада быһыылаах. Тоҕо диэтэххэ, маннык эрэсиимэ суох үлэттэн сорохтор сылайаллар, тулуйбаттар. Биир да бырааһынньыгы дьиэ кэргэттэрин кытары наллаан олорон бэлиэтээбэттэр. Киэһэтин хойукка диэри үлэлииллэр. Ити үлэбит соҕотох итэҕэһинэн буолар. Оттон үтүө өрүттэрэ элбэх. Биһиги үлэбититтэн хаһан да хал буолбаппыт. Саҥаттан саҥаны айан-тутан, олохпут оргуйан олорор. Олохтоох талааннаах дьону кыттыһыннаран кэнсиэр, испэктээх туруорабыт. Култуура уонна искусство олоҕу сырдык кырааскаларынан оонньотор. Биһиги сэлиэнньэбитигэр дьон олус көхтөөх. Араас култуурунай тэрээһиннэри ыытарбытыгар тэрилтэлэр үөрүүнэн кытталлар. Ол иһин бырааһынньыктарга эрэ буолбакка, атын күннэргэ эмиэ араас тэрээһиннэри ыытабыт. Быйыл биһиэхэ олус үчүгэй сыл буолла. Бастатан туран, култуура үлэһиттэрин хамнаһын үрдэппиттэрэ. Өрөспүүбүлүкэ салалтата бу курдук култуура үлэһиттэрин өйөөн, үлэлиир баҕабытыгар күүс эптэ. Ону кытта Бордоҥ нэһилиэгэр саҥа култуура киинин сыбаайатын түһэрдилэр. Бу иннинээҕи култуура дьиэтэ эргэрэн, саахалланар туруктаах этэ. Ону көтүрэннэр, ол миэстэтигэр улахан таас култуура киинэ тутуллар. Онон айымньылаах үлэбит өссө иннибитигэр турар. Барыларын кэлэн иһэр Күөх Маай бырааһынньыгынан уонна Улуу Кыайыы күнүнэн эҕэрдэлиибин!

Сардаана Кузьмина.

Үлэм уратылардаах,элбэх сыраны, тулууру ирдиир

Нарыйа Кулачикова, өрөспүүбүлүкэтээҕи кэмчи кыахтаах оҕо доруобуйатын реабилитациялыыр киин специалиһа: «Эйэ, Үлэ, Маай бырааһынньыгын биир кырдьаҕас бырааһынньык быһыытынан өйдүүбүт, эдэриттэн кырдьаҕаһыгар диэри көлүөнэ ытыктыыр, таптыыр, бүтүн норуот бырааһынньыгынан чиэстиибит. Мин санаабар, Россия үрдүнэн бу күн туруу үлэһит дьон сомоҕолоһуутун күнэ. Бэйэм чуолаан Маай бырааһынньыгын оҕобун, чугас дьоммун, табаарыстарбын кытта бэлиэтиибин.
Былырыын үөрэхпин ситиһиилээхтик түмүктээн өрөспүүбүлүкэтээҕи кэмчи кыахтаах оҕо доруобуйатын реабилитациялыыр киин специалиһынан, логопед идэтигэр үлэлиибин. Тутатына эдэр коллективка киирэммин, чугас кэриэтэ буолбут дьоммор уонна директор Зинаида Максимоваҕа махталым муҥура суох. Үлэм уратылардаах, элбэх сыраны, тулууру ирдиир, оннук курдук билигин оҕолору үөрэтэн, такайан төрөппүттэртэн элбэх махтал тылларын истэбин, үлэбин сөбүлүүбүн. Үлэм таһынан, төһө кыах баарынан Петр Черкашин «Полка добра» Инстаграм социальнай ситимин страницатыгар таһаарбыт көмөҕө наадыйар эдэр ийэни бэлиэтии көрбүтүм, киниэхэ көмөлөһөргө турунан, эрийэн, кэпсэтэн баран аһымал акцияны ыытарга санаммытым. Ол курдук, үлэбит ватсап группатыгар иһитиннэриини ыытан баран, коллективым үлэһиттэриттэн 3 киһиттэн сөбүлэҥ ылан, Анаабыртан төрүттээх Айталинаҕа, инсуллаан сытар биир оҕолоох ийэҕэ көмөлөһөргө туруммуппут. Маннык акцияны бастакытын тэрийэбин. Биир идэлээхтэрбинэн, көмө буолбут дьоммунан киэн туттабын. Үлэ таһынан, бу курдук көмөҕө наадыйар дьоҥҥо күүс-көмө, өйөбүл буолуоххайыҥ диэн ыччаттарга туһаайан тиэрдиэхпин баҕарабын! Маннык акциялары ыччаттар холобур оҥостуохтара диэн эрэл санаалаахпын.
Тус бэйэм ааппыттан Саха сирин олохтоохторун сандал саас уонна Үлэ бырааһынньыгынан ис сүрэхпиттэн эҕэрдэлиибин!”

Василий Прокопьев.