Тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар хара көлөһүннэрин тохпуттарга

Биһиги редакциябытыгар ааҕаач­­чыбыт телефонунан эрийэн, мунчаарар боппуруоһугар тустаах исписэлиистэн быһаарыы ыларбытыгар көрдөстө. Ол курдук кини 2019 сылтан тыа хаһаайыстыбатыгар үлэлээбит дьон биэнсийэлэригэр эбии төлөөһүн туһунан ыйытта. “Мин сопхуоска үлэлээбит уопсай ыстааһым 28 сыл, ол быыһыгар оҕолонон олорбутум. Оччолорго оҕону 1,5 сааһыгар диэри көрөн олорбот этибит, саҥа хаама сатыы сылдьар оҕону дьааһылаҕа биэрэн баран үлэбитигэр тахсарбыт. Мин биир ыйытыылаахпын, сопхуоска ыанньыксыттыы сылдьан, быыһыгар сопхуоска хачыгаардаабытым. Ол үлэм ыстааска киирэрэ буолуо дуо? Баһылыкпыттан ыйыта сылдьыбытым, ону биэнсийэни ааҕар управление бэйэтэ дьаһайар, кинилэр компьютердарыгар киирбит дааннайдары көрөн диир. Ол аата мин тыа хаһаайыстыбатыгар үлэлээбиттэргэ биэнсийэлэригэр эбии харчы төлөнөр туһунан сокуоҥҥа хапсыбатах буоллаҕым”, — диэн хомойбуттуу, ону сэргэ эрэнэ былаан эрийдэ.

Биһиги ааҕааччыбыт көрдөһүүтүн быһа гыммакка, РФ биэнсийэҕэ фондатын Саха Өрөспүүбүлүкэтинээҕи салаатын биэнсийэни аныыр, хаттаан ааҕар, төлүүр отделыгар тахса сырыттыбыт. Отдел сүрүннүүр исписэлииһэ Клара Онуфриева бу курдук быһаарда:

— Тыа сиригэр олорор, тыа хаһаа­йыстыбатыгар 30 сыл үлэлээбит ыстаастаах дьоҥҥо биэнсийэлэрин фиксированнай чааһыгар эбиллии көрүллэр. Дьиҥэ, “Страховой пенсия туһунан” РФ сокуонугар бу эбиллиини киллэрэр көннөрүү 2015 сыллаахха ылыллыбыта. Ол гынан баран, дойду экономикатыгар уустук күннэр-дьыллар тураннар, тохтотуллубута. Ол киирбитин кэннэ 2016-2017 сылларга биһиги үлэни саҕалаан барбыппыт. Биэнсийэ фондатын базатыгар 30 сыл тыа сиригэр үлэлээбит уонна тыа сиригэр олорор дьону булан, улуустарынан бэрэбиэркэҕэ ыыппыппыт. Онно улуустар биэнсийэҕэ управлениеларын үлэһиттэрэ бу ыыппыт испииһэктэрбититтэн 30 сыл чуо тыа хаһаайыстыбатыгар үлэлээбит дьону талбыттара. Онтон былырыын алтынньы ыйга тохтотулла сылдьар сокуону олоххо киллэрэр туһунан биллибитэ. Ол иннинэ биһиэхэ сурук кэлбитэ, оҥорбут испииһэккитин сөргүтүҥ, 2019 сыл тохсунньутуттан бу төлөбүр оҥоһуллар буолла диэн. Төһө да бэлэмнэнии үлэтэ ыытыллыбытын иһин, уустуктар бааллара. Ол курдук, киһи 30 сыл тыа хаһаайыстыбатыгар нормативнай докумуоҥҥа эрэ ыйыллыбыт идэлэринэн үлэлээбит буолуохтаах. Иккиһинэн, тыа сиригэр эрэ олорор буолуохтаах. Аны ол ыстааһы ааҕыы быраабылата РФ Бырабыыталыстыбатын уурааҕынан официальнайдык сэтинньи ыйга тахсыбыта. Ол кэнниттэн чопчуланан испииһэк оҥоһуллубута. Билигин 3 тыһ. тахса киһи ол испииһэккэ киирдэ. Манна бу курдук уустуктары көрсүбүппүт. Урут сопхуос саҕана дьону арааһынайдык ааттаан үлэҕэ ылаллара, ол идэлэр аныгы быраабыланан бигэргэммит идэ испииһэгэр киирбэт буолуохтарын сөп. Управление үлэһиттэрэ хас да квалификацаторынан бэрэбиэркэлииллэр. Тыа хаһаайыстыбатыгар үлэлиирэ эмиэ булгуччу биллиэхтээх. Аны тыа сирин тэрилтэлэрин бас билии формалара,  ааттара-суоллара уларыйбыта элбэх. Онон ити эбиллиини ылар киһи сүөһү көрүүтүгэр эбэтэр үүнээйини үүннэриигэ үлэлээбит буолуохтаах. “Рыбоводство” диэн киирбит, ол гынан баран онно балыгы үөскэтии эрэ киирэр, бултааһыҥҥа тэҥнээн өрүстэн, күөлтэн балыктааһыны киллэрбэттэр. Биһиэхэ балыктааһыны үөскэтии диэн салаа суох. Балыксыттар төһө да тыа хаһаайыстыбатын иһинэн үлэлээтэллэр, киирсибэттэр. Аны ветеринардар эмиэ киирбэттэр. Тоҕо диэтэххэ, ветеринардар сүөһүнү эрэ буолбакка бүтүн сэлиэнньэ дьиэ кыылын эмтиир үлэлээхтэр. Чопчу тыа хаһаайыстыбатыгар эрэ үлэлээбэттэр диэн киллэрбэттэр. Ол курдук, бу үрдэтиигэ фермаҕа сүөһү иитээччилэр, сылгыһыттар, тыа хаһаайыстыбатын тэрилтэтин иһинэн оҕуруот аһын үүннэрбиттэр хапсаллар. Өссө биир харгыһынан маннык буолар — төһө да ол салааҕа үлэлээтэллэр, тэрилтэлэрин аата, идэлэрэ чопчу ыйыллыбакка, киирсибэккэ хаалбыт буолуохтарын сөп. Бу 30 сыл ыстааска икки страховойа суох түгэн ааҕыллар  — дьахтар оҕотун 1,5 сааһыгар диэри көрөн олорбута, уопсайа алта сыл (ол аата түөрт оҕоҕо көрүллэр), онтон элбэх киирбэт, иккиһэ —  үлэһит ыалдьыбытынан балыыһаттан ылар лииһэ киирэллэр. Онтон эһиги ааҕааччыгыт ыйытыытыгар манныгы этиэм этэ: үлэтин быыһыгар хачыгаардаабыт эбит, ол үлэтин сыла бу 30 сыл ыстааска киирбэт. Ол иһин хапсыбат буолуон сөп. Ол курдук 1333 солк. 55 харчы РФ сокуонунан көрүллүбүт биэнсийэ фиксированнай чааһын түөрт гыммыт биирэ, 25 бырыһыана буолар. Ол аата биэнсийэлэригэр 1333 солк. 55 харчы эбиллэр.

РФ биэнсийэҕэ фондатын Саха Өрөспүүбүлүкэтинээҕи салаатыгар иһитиннэрбиттэринэн, билиҥҥи туругунан биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр 3344 киһи бу сокуоҥҥа хапсан, 2019 сыл тохсунньутуттан биэнсийэлэригэр эбии 1333 солк. 55 харчы ыла сылдьаллар. Манна даҕатан бэлиэтээтэххэ, 2019 сыл устата тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар 30 сыл үлэлээбит дьон испииһэгин чопчулааһын үлэтэ барар. Онон дьон сайабылыанньаларын олохтоох биэнсийэ управлениетыгар биэриэхтэрин сөп.

Улуустарынан  көрөр буоллахха, хас киһи ыларый?

Алдан 19
Амма 191
Үөһээ Бүлүү 135
Бүлүү 284
Ленскэй 34
Нам 176
Ньурба 247
Өлүөхүмэ 134
Сунтаар 263
Таатта 226
Уус Алдан 246
Чурапчы 212
Мирнэй к. 34
Нерюнгри к. 0
Дьокуускай 71
Томпо 57
Уус Маайа 11
Мэҥэ Хаҥалас 388
барыта МРУ
Аллараа Бэстээх 456
Горнай 81
Кэбээйи 56
Хаҥалас 177
барыта МРУ
Покровскай 314
Абый 9
Аллайыаха 5
Анаабыр 17
Булуҥ 9
Үөһээ Халыма 11
Дьааҥы 67
Эдьигээн 13
Муома 25
Аллараа Халыма 21
Өймөкөөн 12
Өлөөн 20
Орто Халыма 61
Усуйаана 17
Эбээн Бытантай 15
барыта МРУ
Северный 302