Ааҕыы суолтатыгар болҕомтону

Климент Егоровиһы мэлдьитин, ордук бээтинсэ күн Бэчээт дьиэтигэр көрсөбүн. Кини туһунан сахабын дэнэр дьон үлэлээн ааспыт кэмнэрин бука саамай үрдүктүк тутан сыаналыыр буолуохтаахпыт .

Бүгүҥҥү кэпсэтиибит билиҥҥи кэм ыччатыгар туһаайыллар. Ордук, бэйэм эйгэбэр сыһыары тутан, хаһыаттар, сурунааллар, билигин тахсар кинигэлэр тустарынан уонна ааҕыы дириҥ суолтатыгар ананар. Таһымнаах ыччаты батыһыннаран иитии холобурдарын Аҕа саастаах улахан салайааччыттан мындыр этиилэрин сурукка тиспиппин күндү ааҕааччыбар тириэрдиим.

Кумааҕынан тахсар бэчээт…

Бэчээт уопсай сайдыытыгар, хаһыаттар, сурунааллар, кинигэлэр историяны дьиҥнээхтик уһун үйэлэргэ суруйан хааллараллар. Улуу классик суруйааччыларбыт А.С.Пушкин, И.С.Тургенев, Л.Н.Толстой айымньыларыгар улааппыт киһи —мин ону олохтоохтук, дириҥник көрөбүн.

Ааҕыы— киһи өйүн сүрүннүүр кыах, дириҥник толкуйдатар, анааран көрөр үөрүйэҕи  үөрэтэр. Оттон электроннай диэн ааттанар салаа сайдыы кыаҕынан син-биир батыһар, ол эрээри дьиҥнээх үөрэтиини-такайыыны кыайан биэрбэт. Бүгүн биһиги кэпсэтиибит оҕо бэчээтин тула сыҕарыйар эбит буоллаҕына, республика бюджета үбүлээн олороро үчүгэй, мантан салгыы сайдар кыахтары арыйарга бу эйгэни өссө киэҥник тэнитэр туһунан толкуйдуоҕа дии саныыбын. Оҕо сурунааллара “Чуораанчык” уонна “Колокольчик” бэчээттэнэр илиистэрэ кэҥээбиттэрэ саамай сөптөөх. Бу оҕо бэчээтин кыһатын салайааччытын олохтоох дьаһала.

Сайдыы суолунан билиҥҥи оҕо ордук гаджет уйатыгар олорчутун киирэн хаалар кутталлаах, бу наһаа сэрэхтээх уонна уопсай уйулҕаҕа улахан охсууну үөскэтиэ дии саныыбын. Олоххо көтүмэх буолуу баар буолсу. Ону төрөппүт эрдэттэн өйдөөн туран, оҕотун кытта тэбис-тэҥҥэ олорон аахсан, ырытыһан дьиҥнээх билиини иҥэрэрэ саамай тоҕоостоох. Кыра эрдэҕинэ кумааҕыга бэчээттэммит кинигэ ойууларын, араас иллюстрациялары, айымньыны хос-хос хатылаан аахтарыы, өйгө үлэни күүһүрдэр дьарыктары күннээҕи дьарыгар кубулутара наадалаах.

Билиҥҥи кэм интеллигенэ диэн кимий?

Интеллигент диэн кимий? Кини олоххо киэҥ көрүүлээх, бэйэтин тустаах идэтинэн эрэ буолбакка, общество, нэһилиэгин, улууһун, республикатын сайдыытыгар туох баар кыаҕын, билиитин, үлэтин көрдөрөн, биэрэн туран кыттар киһи. Уонна саамай сүрүнэ—аахсар, туруорсар, ситиһэр кыахтаах, баҕалаах, дьаныардаах-тулуурдаах , бары өттүнэн киэҥ билиилээх киһи буолуохтаах. Интеллигенция —бу биһиги обществобыт сүөгэйэ, араҥата буолар. Сайдыыны кэрэһэлиир, угуйар, ыйар, кэрдэр суолдьут суола. Хомойуох иһин, мин көрүүбэр, интеллигенция оруола сүтэн иһэр, кинилэр ахсааннара кэмчи. Холобурга ылан көрдөххө, 70-80 –с сылларга Георгий Башарин, Авксентий Мординов, Егор Алексеев, Семен, Софрон Даниловтар, Суорун Омоллоон, Афанасий Осипов (уонна да элбэхтэр кинилэр) курдук дьон норуот итэҕэлин ылан сайдыыны соспуттара, аҕалбыттара. Кинилэр бары үрдүк билиилээх, култууралаах, активнай позициялаах дьон маанылара. Норуокка санааларын тириэрдэр, норуоту хамсатар, уһугуннарар уонна итэҕэтэр. Владимир Павлов, Егор Кычкин, Тарас Десяткин курдук салайааччылар саха интеллигенциятын байыппыттара. Бастакы Президеммит Михаил Ефимович Николаев кинилэргэ улаханнык тирэҕирэр этэ. Элбэхтик көрсүһэрэ, сүбэлэһэрэ, сиэрдээх этиилэрин ылынара. Бу интеллигенция дьоно, бэрэстэбиитэллэрэ республика үрдүнэн «Күүстээх Санааны» (мненияны) үөскэтэллэрэ, инньэ гынан сайдыы суолун түргэтэтэллэрэ. Билиҥҥи көрүүбэр, балачча билиилээх  салайааччы буолуох дьон бэйэлэрин эйгэлэригэр бүгэн хаалбыттара элбэх. Онон, кинилэр дорҕоонноох , ылыннарыылаах тыллара, уопсастыбаны уоскутар этиилэрэ иһиллибэт курдук буолла.

Билигин куолу наһаа элбээтэ, куйаар ситимигэр араас хоп-сип, туһата суох кэпсэтиилэр «күннээтилэр».  Улахан суолтата суох, таах- мээнэ ааһан иһэн оҥоһуллар тиһигэ суох дьаһаллар—ардыгар, дьоһуннаах, олохтоох этиилэр киирбэттэр.

«Популизм» наһаа хойунна , бэйэни сиэри таһынан көрдөрө сатааһын, арбаныы… Аныгы салалта итини хонтуруоллаан, урууллаан, намтатан биэрдэр үчүгэй буолуо этэ.

Туох баар сайдыы —биир санааҕа кэлии— барыта сүбэҕэ олоҕуран барар.Ону умнубатарбыт ханнык. Урут үлэлээн ааспыт , республика сайдыытын олохтоспут, сүрүннэспит дьону: бары араҥаттан, государственнай сулууспа ветераннарын тылларын, сүбэлэрин , санааларын истэн , урукка уопуту туһанан, үчүгэйин-мөкүтүн сиидэлээн туһаныахха наада дии саныыбын. Билигин ити дьон болҕомто таһыгар сылдьаллар. Кинилэр ыллыктаах көрүүлэрэ туһаныллыбатыттан, кураанах куолу ордук болҕомтоҕо ылыллар буолбутуттан хомойобун.

90-с сылларга М.Е.Николаев ннтеллигенция үлэтин сүрүннүүргэ диэн духуобунас Академиятын тэрийбитэ. Оччолорго олус үчүгэйдик үлэлээбитэ, дириҥник, хорутуулаахтык, киэҥник, далааһыннаахтык. Кэнники бу салааҕа туох үлэ барара буолла, саатар биир да тэрээһиҥҥэ кыттыбаппын…

Ити курдук, Климент Егоровиһы кытта, аҕыйах да кэм иһигэр түгэн булан кэпсэппит үөрүүбүн, баҕар кимҥэ эмит туһалаах буолуо диэн бу тистим. «Хорсун буол! Мындыр буол! Норуотуҥ санаатын истэр буол!»— диэн биир эрэ олус күүстээх тылынан алҕаан аааммын сабан таҕыста…

Татьяна Жиркова.