Үлэлии үөрэммит оҕо олоххо ситиһиилээх буолар

— Туох санааттан агрооскуола буоларга быһаарыммыккытый?
— Биһиги Амма Абаҕатын, Чурапчы Дириҥин кэннилэриттэн агрооскуола аатын ылбыппыт быйыл 25 сылын туолла. Оччолорго 1993 сыллаахха национальнай кэнсиэпсийэ саҥа киирэн тэнийэн эрэр кэмэ этэ. Учуутал буоларым быһыытынан, оскуола бэйэтэ сирэйдээх, туһунан суоллаах-иистээх буолуохтаах дии саныыр этим. Үлэ оҕо иитиитигэр оруола улаханын олохтон көрөн да билэрим. Тыа сирин оҕото сиргэ-уокка сыстаҕас, тыа сирин үлэтигэр кыратыттан буспут-хаппыт буоллаҕына олоххо да бэлэмнээх киһи буола улаатар. Уолу уол курдук – олорор сирин хаһаайына, кыыс оҕону хаһаайка быһыытынан үтүө киһи буолан тахсарыгар болҕомтобутун уурбуппут. Туһунан программа оҥостон, көмүскээн үлэлээн киирэн барбыппыт. Биһиги сирбит Саха сирин Украината диэн ааттанар 2,5 тыһ. га бааһына сирдээх буолан, 30-ча га бааһына сирин, мэччирэҥ сир ылан, оҕуруот аһын үүннэрииттэн саҕалаабыппыт. Бастаан хаас, сибиинньэ, куурусса иитиититтэн саҕалаабыппыт. Агрооскуола буоламмыт 5 штаты эбии биэрбиттэрэ. Сибиинньэ тутар аһылыга уустук буолан тохтоппуппут уонна сылгы иитиитинэн, оҕуруот аһын үүннэриинэн дьарыктаммыппыт. Онно анаан кэлэктиип бэйэтин күүһүнэн теплицалары, биология кылааһын, оҕуруот аһын харайар дьиэ, гараж, кыһыҥҥы теплица туттубуппут. Бу хаһаайыстыба тэриниэхпититтэн 2 таһаҕас массыынатын, ДТ-75 трактор, 2 микроавтобус ылбыппыт. Маны таһынан 30 оҕолоох үс сезон устата тиргиччи үлэлиир, аһыыр, утуйар туһунан куорпустардаах сайыҥҥы лааҕыр баасатын тутан киллэрбиппит.
Ааспыт сылга 6 га сиргэ хортуоска, 1,5 га сиргэ хаппыыста, сүбүөкүлэ, моркуоп үүннэрбиппит. Оскуолабыт хаһаайыстыбатыгар 20 сылгылаахпыт. Быйыл биһиги 60 т хортуоска, 23 тонна хаппыыста, 2 тонна сүбүөкүлэ, моркуоп ыллыбыт. Бэйэбит арассаада үүннэрэн атыылыыбыт. 800 киилэ сылгы этин туттардыбыт. Ол гынан быйыл 4 мөл. солк. тахсалаах бородууксуйаны социальнай сакаас быһыытынан тэрилтэлэргэ оҥорон таһаардыбыт. Хортуоскабытын билигин да ситэ батара иликпит.

— Оҕону үлэҕэ көҕүлүүргэ уопуттаах учуутал быһыытынан тугу сүбэлиэҥ этэй?
— Биһиги оҕолорго үлэ киниискэтин арыйабыт, онно оҕо тугу үлэлээбитин барытын киллэрэн иһэбит. Оҕолор хортуоска, хаппыыста хостоон 5-тии куулга тиийэ ылаллар. Сайыҥҥы үлэ лааҕырыгар сылдьыбыт оҕолор 8-9 тыһ. солк. тиийэ хамнас аахсаллар, маны таһынан 2-лии куул хаппыыста, хортуоска ылаллар. Инньэ гынан оҕо үлэлииргэ улахан баҕалаах буолар. Лааҕырбытыгар куорат оҕолоро кытта кэлэн үлэлээн бараллар. Кыра балыстарын, бырааттарын сибэкки көрөөччүлэрбит батыһыннара сылдьаллар, бытырыыс курдук буолаллар, ол гынан кыраларга эмиэ кыра харчы төлүүбүт. Оҕо кыратыгар ордук көхтөөх буолар, оҕону баҕалаах буоларын курдук гына үлэни сатаан тэрийиэххэ эрэ наада.
Кэлин тыа сиригэр үлэ миэстэтэ аҕыйаан, ыччат куорат диэки талаһар, тохтообот буолла. Оҕону үлэттэн, төрөөбүт сириттэн тэйитии түмүгэр бүтүн көлүөнэ ыччаппытын сүтэрдибит. Билигин ону сөргүтүүгэ Россия үөрэҕин миниистирэ кытта болҕомтотун ууран, тыа сиригэр үлэ лааҕырдарын тэрийиини, тыа сиригэр сыһыарыыны судаарыстыба политиката оҥорбуттара үчүгэй, арыый хойутаан да буоллар. Биһиги сүрүн сыалбыт – оҕону барытын бэтэринээр, зоотехник, фермер оҥоруу диэн буолбатах. Оҕо сиргэ хаһаайын быһыытынан, киһилии киһи быһыытынан үлэнэн уһаарыллан тахсыытыгар болҕомтобутун уурабыт. Кыратыттан үлэлии үөрэммит оҕо олоххо да ситиһиилээх киһи буолан тахсарын учуутал быһыытынан бэлиэтии көрөбүн. Биһиги кыракый оскуолабыт оҕолоро үөрэххэ киириилэрэ гимназиялартан итэҕэһэ суох. Тыаҕа үлэлээн, оттоон-мастаан улааппыт оҕо ис туруга да кытаанах, олох охсууларын уйунар кыахтаах, спорт да өттүгэр быдан күүстээх-уохтаах, кыанар киһи буола улаатар. Компьютерга олорон хаалбыт оҕо доруобуйатыгар да оҕустарар уонна сэриини эрэ оонньуур буолан, дьиҥ олохтон тэйэн хаалар. Олоҕу хамсааһын хамнатар, тыа сиригэр үлэлии үөрэммит оҕо дойдутугар да бэриниилээх киһи буола улаатар.
Чугунов А.В. саха дьолугар төрөөбүт киһи дии саныыбын. Биһиги агрооскуола буолан атахпытыгар туруубутугар, тирэх оскуола буола үүнүүбүтүгэр кини сүбэтэ, күүстээх санаата улахан төһүү күүс буолбута. Кини тыа сиригэр төрүт дьарык сайдыыта – норуот тыыннаах хаалыытын тускула диэн этиитин саамай сөптөөҕүнэн ааҕабын.

Кэпсэттэ Наталья Попова.