Итэҕэлтэн силис тардан

Камакура   кырдьаҕас куоратыгар

Япония биир саамай кырдьаҕас куоратыгар — Камакураҕа Токиоттан чаас курдук айаннаан тиийдибит. Сыллата 20 мөл. турист сылдьар  куоратыгар 176 (!) храм баар диэтилэр. Хасэ Каннон диэн 736 сыллаахха тутуллубут храмҥа былыргы таас кирилиэстэринэн өрө таҕыстыбыт. Манна киириэхпит иннинэ мас лоскуйугар баҕа санааҕын суруйан баран ыйыыр үгэс баар эбит. Сир анныттан тахсар ууга манньыаты сууйдаххына харчыҥ элбиир. Тропическай үүнээйилэрдээх араас сибэккинэн симэммит олус кэрэ көстүүлээх сад, көлүччэлэргэ кыһыл көмүс балыктар уста сылдьаллара остуоруйа дойдутун санаталлар.  Үһүйээн кэпсииринэн, дракон олорбут түҥ былыргы хайа хаспаҕар киирэн таҕыстыбыт. Бу дойду хайдах эрэ куттуун-сүрдүүн былыргыта, дириҥ историялааҕа, иччилээҕэ биллэр курдук. Тула өттө таас хайалар уонна муора буолан, бэйэтинэн кириэппэс. Самурайдар суостаах кыргыһыылара, манаахтар үҥэллэрэ, Сегун империятын сулустаах кэмэ киинэ курдук хараххар элэҥнээн ааһарга дылылар. Үөһээ таҕыстахха куорат уонна муора кэрэ көстүүтэ ытыска уурбут курдук ыраахха диэри арыллар. Манна Япония үрдүнэн  иккис саамай улахан Улуу Будда боруонса статуйата баар. Үрдүгэ 13,4 метр, ыйааһына 94 тонна. Бу Будданы 1252 сыллаахха туойга боруонсаны кутуталаан баран холботолоон оҥорбуттар. Ити үлүгэр улахан статуйа өссө ХIII үйэҕэ  киһи илиитинэн оҥоһуллубутун сөҕө-махтайа  көрдүбүт. Иһэ көҥдөй, уруккута көмүс солотуулааҕын күн-дьыл кээрэтэн онон-манан  хаалбыт. Будда араас цунамины, сир хамсааһынын уйунан ордон хаалбыт түҥ  былыргы 3 улахан статуйалартан биирдэстэрэ. Киото куоракка баар Будда алдьанан, маһынан хаттаан оҥорон уларыппыттар. Камакура куоракка баар Будда эрэ уларыйбакка VIII үйэттэн хайдах баарынан турар эбит. Бу лотос үрдүгэр  саҥата суох олорор аарыма статуйа эрэ билэн эрдэҕэ 700 сыллаах былыргы кириэппэс историятын…

Биир   идэлээхтэрбитин кытта   көрүстүбүт

«Асахи Симбун» — Японияҕа иккис саамай улахан тиражтаах либеральнай көрүүлээх хаһыат быһыытынан биллэр. Бу кырдьаҕас хаһыат Осако куоракка 1879 сылга аан бастаан тахсыбыт. Бу сыллар тухары араас ыраахтааҕылары ааһан, түһэн да, тахсан да үгүс моһоллору, тургутууну ааспыт.

1947 сыл Япония суруналыыстыкатыгар быһаарыылаах сылынан буолбут — тыл көҥүлүн туһунан сокуон дойду Конституциятынан мэктиэлэммит.  Бу иннинэ Америка оккупациятыгар уонна цензураҕа олорбут дойдуга көҥүл  сөрүүн тыала хаһыаттарга саҥалыы тыыны киллэрбит. Бу кэмҥэ ааҕааччыга, норуоттарыгар дьайыыларынан  уонна ахсааннарынан үс улахан хаһыаттар — «Асахи», «Иомиури», «Майнити» инники күөҥҥэ тахсыбыттар. 50-с сылларга Японияҕа телевидение уонна радио сайдыытын үгэнигэр бу хаһыаттарга уустук кэмнэр буолан ааспыттар. «Асахи» хаһыат бу күүстээх конкуренция кэмигэр хаһыатын балаһатын 24 стр. диэри эбэн уонна сурутууга сыанатын 16% үрдэтэн  уустук экономическай кризиһи этэҥҥэ туораабыт.

Билигин Япония күннэтэ тахсар хаһыаттарга ааҕааччытын ахсаанынан аан дойдуга бастакы миэстэҕэ сылдьар. Хас биирдии ыал 1-2 хаһыаты хайаан да сурутар эбит. Манна кинилэр саамай ааҕар нация буолаллара эмиэ оруолу оонньоотоҕо.  Биһиги “Интернет, телевидение хаһыаты үтүрүйүө диэн куттаммаккыт дуо?” диэн ыйытыкпытын соһуйа иһиттилэр. Нэһилиэнньэҕэ соцыйытык ыыппыттарын  маннык эппиэттээбиттэр: 83% хаһыаты саамай эрэллээх уонна бэрэбиэркэлэммит сонуннардаах СМИ быһыытынан сыаналаабыт, 50% бизнескэ (рекламата) наадатын, 55% өй-санаа сайдыытыгар туһалааҕын бэлиэтээбиттэр.

13 мөл. нэһилиэн­ньэлээх Токиоҕа бу хаһыат сарсыардааҥҥы тахсыытын 8 мөл. тахса киһи ааҕарын, киэһээҥҥи тахсыыта  3,8 мөл. курдугун сөҕө-махтайа иһиттибит. Бу бөдөҥ медиаконцерн 39 дойдуга бюролардаах, анал үлэһиттэрдээх. Онон аан дойдуга туох буола турарын — сибиэһэй сонуннары бастакынан кинилэр бэчээттээн тарҕаталлар эбит. «Асахи-Симбун» Япония улахан куораттарыгар барытыгар бэчээттэнэн тарҕатыллар буолан, бөдөҥ общенациональнай хаһыаттарга киирсэр. Маны таһынан олох­тоох, регионнааҕы префектуралар хаһыаттара тахсаллар.

Бу хаһыат бэйэтэ телерадиохампаанньалаах, мобильнай контеннаах, идэни үрдэтэр институттаах.  Биһиги хаһыат хас да этээһинэн сылдьан хайдах үлэлии олороллорун билистибит.  11 метр үрдүктээх аарыма станокка улахан рулоннары эргитэн таһааран сүрдээх түргэнник бысталаан, бэчээттээн бэлэм бородууксуйаны чөмөхтөөн, суулаан таһаара охсоот тарҕата ыыталларын көрдүбүт. Политика отделын этээһигэр хайдах үлэлии олороллорун көрдүбүт. Улахан хосторго бэрт элбэх буолан симиллэн олорон, үгүс саҥата суох бэчээттии, сорохтор тугу эрэ сүбэлэһэ олороллор. Хас биирдиилэрин видеокамера кыраҕы хараҕа кэтиир буолан уонна бэйэлэрэ да дьиссипилиинэлээх дьон сарсыардаттан киэһэ хойукка диэри түбүгүрэллэр. Үлэ элбэх буоллаҕына 14-16  чаас үлэлээн баран дьиэлэрин булаллар диэн гид кэпсээн аһардыбыта. Япония тэрилтэлэригэр салайааччылара үлэлээн бүтэ илигинэ ким да үлэтиттэн барбат суруллубатах быраабыла баар эбит. Электричкаҕа, поезтарга хаһыат ааҕар дьону хас хардыы ахсын көрдүбүт, эдэрдэр кытта тута сылдьаллар. Технология улаханнык сайдыбыт дойдутугар электроннай кинигэни ааҕар дьону биири да көрбөтүбүт.  Бу медиаконцерн үлэлиир дьиэлэрин үрдүгэр  анал былаһааккаҕа суһал түгэни сырдата көтөргө куруук бэлэм турар вертолеттаахтар.

Корпорация эдэркээн үлэһитэ кыыс фойеҕа киллэрэн  уопсай быраабыланы кытта билиһиннэрдэ. Ордук-хоһу боппуруоһу биэримэҥ, кэпсии турдахтарына саҥарары этикеттара көҥүллээбэт диэн сэрэттилэр. Тылбаасчыт – Японияҕа кэргэн тахсан олохсуйбут Киргизия далбара быһааран истэ. «Асахи-Симбун» хаһыат политикаҕа редактора хаһыат үлэтин-хамнаһын кэпсээтэ, боппуруостарга эппиэттээтэ.  Биһиги делегациябыт салайааччыта Галина Бочкарева кылгастык республиканы билиһиннэрдэ, туох сыаллаах кэлбиппитин кэпсээтэ. Уонна «Кэскил» хаһыаты, сувенирдары туттарда. Кинилэр бэйэлэрин бэлэхтэрин уонна бу кылгас кэм иһигэр биһигини түһэрэ охсон хаһыаттарыгар таһаарбыт балаһаларын биһиэхэ биэрдилэр.  Түмүкпүтүгэр Марта Николаева хомуска оонньоон, кыраҕа улаханнык ымыттыбат кытаанах көрүҥнээх биир идэлээхтэрбитин оһуохайдатан, Токио куорат хабыллар киинигэр, Япония биир бөдөҥ хаһыатын дьиэтигэр олоҥхо тылынан алгыһын тиэртэ. Дьоммут хомус тыаһын истэн олус астынан, оһуохай үҥкүүтүн тэҥҥэ үктэһэн сирэйдиин сырдаан, үөрэн-көтөн, оһуохай ханнык баҕарар омугу эйэҕэ түмэр, ситимниир сүдү күүстээҕэр өссө күүскэ итэҕэйдибит.

Йокогама

Эбиэккэ рестораҥҥа сашими, грильга буспут балык, миин, тэмпура – клярга ыһаарыламмыт балык, креветка, о.д.а. кыра-кыра пиалаларга  уурталаан ас арааһын подноска аҕалан биэрдилэр.  Чап-чараастык быһыллыбыт сиикэй балык, кыра соус, аҕыйах харах искэх, туга биллибэт харахтардаах муора харамайа баара гурманнарга эрэ күндү быһыылаах. Традиционнай астара кыра-кыра порциянан ууруллар гынан баран, көрүҥэ элбэҕэ, уураллара кэрэтэ сөхтөрдө.

Япония биир респектабельнай, аныгы куората – Йокогама халлааҥҥа харбаспыт тутуулардаах, аныгылыы архитектуралаах  кварталлара биһиги эрэ баарбыт диэбиттии улуутуйа көрүстүлэр. Манна дойду саамай бөдөҥ финансовай, промышленнай корпорациялара олохсуйан үлэлииллэр эбит. Ыраахтан аатырар «Mitsubishi»  корпорация күҥҥэ күлүмүрдүү көөчүктүүр. Бу куоракка 1864 сыллаахха аан бастаан японнуу тылынан «Кайгай симбун» диэн хаһыат тахсыбыт, ол иһин журналистика Мекката диэн ааттаммыт. Портовай куорат буолан арҕаа дойдулар сабыдыаллара бу куоракка бастакынан өтөн киирбит. Атыы-эргиэн сайдыыта саҕаламмытыгар сүрдээх түргэнник сайдан иһэр куоракка 1923 сыллаахха улахан алдьатыылаах сир хамсааһына буолбут. Манна 50 тыһ. тахса дьиэ кээһэммит, 19 тыһ. киһи өлбүт. Куорат өрүттэн улаханнык сайдан истэҕинэ 1943 с. сир хамсааһына эмиэ куораты алдьаппыт, манна эбии Америка 1945 с. буомбалаан күл-көмөр оҥорбут уонна манна база тэринэн олохсуйбут. 1962 сылтан эйэ дуогабарыгар илии баттаһыы эрэ кэнниттэн  куорат улам сайдан барбыт. Билигин бу куорат 3 мөл. тахса нэһилиэнньэлээх  буолан UNION CARBIDE, KODAK, ITT курдук аан дойдуга биллибит гиганнар манна олохсуйан үлэлииллэр. Биһиги Лэндмарк Тауэр диэн Япония саамай үрдүк 320 метр үрдүктээх небоскребар тахсаары лифтка киирдибит. Бу аан дойдуга саамай түргэн, Гиннес рекордугар киирбит лифтэрэ 40 сөкүүндэнэн биирдэ үрдүкү этээскэ уһуурдан таһаарда. Соһуйан кулгаахпыт эрэ чуҥкунаан хаалла. Космонавтар да маннык көппөттөрө буолуо. Дьэ манна баар эбит кэрэ көстүү  —  дьиримнии оонньуур  муора, 110 метр үрдүккэ таһааран эргитэр «Колесо обозрения», хомону холбуур 860 метр усталаах хамныы турар муоста, килэйбит-халайбыт араас уотунан тырымныыр куорат.

Сакура    анныгар    оһуохай дьиэрэйдэ

Эбиэттэн киэһэ Минато Мирай оройуонугар муораттан чугас сибэккинэн симэммит пааркатыгар тиийэн, сакура ордук хото силигилээн эрэрин көрөн, манна сахалыы таҥаспытын кэтэн хаартыскаҕа түһэн долгулдьуһа сырыттахпытына биһигини сөҕө, сэргии көрбүт дьон бөҕөтө  тоҕуоруста.  Сахалыы таҥаспытын сэргии көрбүттэрин чиҥэтэр сыалтан ситэри оһуохайдыаххайыҥ диэн этиини “Сахарадио” үлэһитэ, Сунтаар далбар хотуна Марта Николаева хабан ылан, тахсар күннээх дойду килбэйэр киинигэр сахалыы оһуохай дьиэрэйдэ. Сакура сибэкки тыллыбыт дьикти күөх халлааннаах  улуу дойду пааркатыгар аҕыйах да буолларбыт, бэйэбит омук быһыытынан уратыбытын көрдөрөн, ураты дьикти турукка киирэн сүөм үрдээн, харыс улаатан ылбыт курдук буоллубут.  Сэргии, олус интэриэһиргии көрбүт тулалыы турар японецтар истэригэр бэйэбит аргыстарбыт  — нууччалар, украинецтар эмиэ камераларыгар уста, таһына туралларын бэлиэтии көрдүбүт. Бу дьоммут ити иннинэ биһигини кытта улаханнык кэпсэппэккэ, биир автобуһунан айаҥҥа тоҥкуруун соҕустук сылдьыбыт эбит буоллахтарына, оһуохай кэнниттэн сүрдээх истиҥник кэпсэтэн, таҥаспытын, оһуохайбытын олус сэргээбиттэрин этиннилэр. Онон Япония курдук улуу дойду долгуйар киинигэр японецтары, нууччалары, украинецтары  кытта эмиэ оһуохайбыт нөҥүө уопсай тылы булбут, эйэ холуубун көтүппүт  курдук буоллубут.

Одайбо   илиинэн тутуллубут    арыытыгар

Кэлэр кэм куоратынан ааттаммыт Одайбо бэйэтэ туһунан дьикти сир буолан биэрдэ. Бу араас уотунан тырымныы умайар, небоскребтарынан аатырбыт аныгы куораппыт 1990-с сыллардаахха… сыбаалкаттан тутуллубут искусственнай арыыга турар диэн соһуттулар. Токионы кытта Одайбо арыытын 570 метрдээх муоста ситимниир. Тоҕо кэлэр кэм куората диэбиттэрий? Бу куоракка архитектордар саамай хорсун идеяларын олоххо киллэрбиттэр. Манна дьыалабыай кииннэр,  виртуальнай аттракционнар, комплекстар, атыы-эргиэн дьиэлэрэ, араас кэм массыыналарын көрдөрөр «Тойота» корпорация быыстапкатын саалата, 100 метр үрдүктээх «Колесо обозрения», о.д.а. туристарга анаммыт кииннэр толорулар. Салгыы Тойота Шоурум саҥа оҥоһуктарын, ретро-гараж музейын ордук эр дьон астына көрдө. Сыбаалканы кытта туһанан – тутуу матырыйаала оҥорон муора үрдүгэр арыылыы самаан маннык респектабельнай куораты тутан таһаарбыт үлэһит уонна сайдыылаах дойдуга сүгүрүйүүбүт өссө улаатта.

Уу ортотугар кыра арыыларга олорор дьоҥҥо сир тиийбэтэ – саамай улахан кыһалҕалара. Онон сыбаалка утилизацията бастакы миэстэҕэ турар. Манна «безотходнай» производство күүскэ сайдыбыт сирэ. Биһиги гидтан “тоҕо маннык ырааһый куораттара?” диэн ыйыттыбыт. Кини кэпсииринэн, дьон бөхтөрүн араас өҥнөөх курдары көстөр пакеттарга 4 гына арааран угаллар эбит. Биир баахха — умайар бөх, иккискэ — умайбат, үһүскэ — переработкаҕа барар, төрдүскэ — бөдөҥ бөх. Хас биирдии бак өҥүнэн араарыллар. Оробуочайдар болдьоммут кэмҥэ кэлэн бөҕү хомуйаллар, сыыһа угуллубут бөҕү ылбаттар эбит. Ханна эрэ бырахтыгыт да улахан ыстараап. Эргэ бытовой техниканы утилизацияҕа харчы төлүүллэр, бөх тиэйэр массыына ылан барар. Итинник схема дойдуга сылга 1 мөл. тонна тимири, 50 тыһ. тонна өҥнөөх тимири аҕалар эбит. Сүрдээх элбэх бөх уматыыга барар, 30 тонна бөхтөн 6 тонна күл хаалар. Бу күлү ыраастаан баран тутууга тутталлар. Аны бу бөхтөрүн умайыыта кытта туһаҕа барар: собуот электроэнергияны  биэриигэ туһанар эбит. Бөҕү уоттааһын биһиэхэ экологияны буортулааһыҥҥа тиэрдэр эбит буоллаҕына, кинилэргэ плазменная газификация — аныгы технология туттуллар буолан, туох да буортуну аҕалбат. Маннык собуоттар тастарыгар паарка, сквер арыйан ону дакаастыыллар эбит. Японецтар бэйэлэрэ да олус дьиссипилиинэлээх уонна бэрээдэктээх омуктар буоланнар, ханна да ыһа-тоҕо сылдьыбаттар. Маннык бэрээдэккэ биһиги да үөрэнэрбит наада курдук.

Умайбыт бөҕү пресстээн улахан брикеттэри оҥороннор дьиэлэри туталларын ааһан, искусственнай арыы (остров) оҥороннор Одайбо курдук элитнай куораты тутан таһаарбыттар. Уонна хайдах улуу держава диэн ааттаммат буолуохтарай?

Аан   дойдуга    саамай үрдүк   телебашня

«Халлааҥҥа тиийэр мас» диэн ааттанар телебашня Токио киинигэр биһиги тохтообут сирбититтэн чугас баар эбит. Үрдүгэ 634 метр. Сир хамсааһынын уйунар кыахтаах анал конструкциянан тутуллубут башня — Япония айылҕа күүстэрин кытта сэрэтэр кыахтаах сайдыылаах держава буоларын туоһулуур. Телебашня үөһэттэн көрөр анал былаһааккалаах, бутиктардаах, рестораннаах — туристары түмэр өссө биир дьикти тутуу буолар.

Япония   онсанэ-баанньыгар

Программабыт биир көрүҥэ — аатырар японскай баанньыктарыгар сылдьыы. Татуировкалаах киһини манна киллэрбэттэр диэн эрдэттэн сэрэттилэр, кинилэргэ татуировка — мафия бэлиэтэ. Баанньык диэн бу дойдуга – туһунан ритуал эбит. Биирдэ төлөөн баран, сөбүгэр сыанаҕа улахан  комплекска киирэҥҥин кимоно кэтэн уһун да күнү быһа сылдьыахха сөп эбит. Манна минньигэс астаах рестораннар, массаж, араас салоннар, сынньанар хос (утуйан да ылыахха сөп), сувенирдардаах лавкалар, оонньуур автоматтар толорулар. Суунар сиргэ — араас кремнэрдээх, шампуннардаах  душ, итии источниктаах ванналар, джакузи, туустаах ванналар, мас буочукаҕа эмтээх оттоох уу, финскай уонна көннөрү парнойдар. Бэл баанньык иһигэр кыракый сад баарыгар тахсан сулустаах халлаан анныгар сибиэһэй салгыҥҥа сылаас уулаах көлүччэҕэ сөтүөлээн ылыаххын сөп ырай дойдута эбит.  Тыһыынчанан киһи оҕотуттан эмэнигэр тиийэ кэлэннэр, ханна да тиэтэйбэккэ суунан, сынньанан, эмтээх источниктарга сөтүөлээн чэбдигирэн барар сирдэрэ эбит. Бириэмэҕин ким да хааччахтаабат. Үлэһит норуот сынньалаҥын да сатаан тэрийэр эбит.

Түмүк   санаа

Бу тахсар күннээх дойдуга, кылгас кэмҥэ да буоллар, сылдьан кэлэн баран туох санааҕа кэллибит? Япония ситиһиилэрин кистэлэҥэ туохханый?

Дьиссипилиинэ уонна туохха барытыгар эппиэтинэстээх, харыстабыллаах сыһыан ийэ уоһаҕын кытта тэҥҥэ иитиллэр эбит. Куораттарыгар кыырпах да саҕа кир-хах суоҕа — хомуйан иһэллэриттэн буолбакка, дьон бэйэтэ киртиппэтиттэн уонна бэрээдэктээх буолуутун кытта ыкса сибээстээх. Олус эйэҕэстэр уонна ис-иһиттэн дириҥ култууралаахтар, аҕала сатаан буолбатах, иитиилэрэ оннук. Үлэҕэ эппиэтинэс, хаачыстыба күүстээх ирдэбилэ, тэрилтэҕэ бэриниилээх буолуу   уонна «мин кылаатым баар буоллаҕына — тэрилтэм ситиһиилээх» коллективнай өй-санаа баһылыыр оруолу ылар. Күннэтэ 14-16 чаас, нэдиэлэҕэ 6 күн үлэлээһин – кинилэргэ нуорма. Орто хамнас 300000 йена, ол эбэтэр 3200 доллар, элбэх курдук буолан баран, Японияҕа бу харчы оннук элбэх буолбатах. Кыра дьиэ кэргэн ортотук тиийинэн олоруон сөп. Наукаҕа уонна үөрэхтээһиҥҥэ улахан болҕомто ууруллар эбит:  атомнай энергетика, плазма физиката, космическай роботтары, о.д.а. сайыннарыыга научнай кииннэр үлэлииллэр. Автомобильнай, электроннай, электротехническай салааларга Япония кыра уонна орто бизнеһин 90% үлэлиир. Японецтар олус үлэһиттэр уонна айылҕаларын олус харыстыыллар. Сирдэрэ кыра буолан бөхтөрүн уматан, онон брикет оҥорон искусственнай  арыы (остров) оҥороннор, онно өссө аныгы куораты тутан таһаарар кыахтаах улуу омуктар.  Фантастика киинэтигэр буолбатах, сарсыҥҥы  сайдыыларын эрдэттэн былааннаан олоххо киллэрэллэр. Ол оннугар олох тыытыллыбатах айылҕалаах кэрэ сирдэрин кэлэр көлүөнэбитигэр диэн харыстаан туруораллар.

Кинилэр феноменнара туохханый? Үйэлэр түгэхтэриттэн илдьэ кэлбит сиэрдэрин-туомнарын, итэҕэллэрин, храмнарын, историяларын харахтарын харатын курдук харыстаан илдьэ кэлбиттэрин ааһан, электроннай уонна электротехническай индустрия сайдыытынан  аан дойдуга инники күөҥҥэ иһэр улуу держава буолар. Вулканнар, цунамилар, сир хамсааһынын билиэннэригэр олорон саамай үрдүк телебашняны тутан аан дойдуга «вызов» быраҕаллар. Кинилэр курдук элбэхтик араас сэриилэри, айылҕа алдьатыыларын, сир хамсааһынын тургутууларын ааспыт  омук суох… урусхалламмыт куораттарын саҥалыы тутан, хаттаан өрүттэн, төбөлөрүн өрө көтөҕөн сакура курдук салгыы силигилээн бараллар.

Кинилэр сайдыыларын ситиэхпит ыраах. Ол гынан баран, тахсар күннээх дойдуга сылдьан баран биири дириҥник өйдөөтүбүт. Өбүгэлэрбит биһиэхэ тугунан да кээмэйдэммэт сүдү баайы –  киэҥ-куоҥ, баай, байылыат сири бэлэх хаалларан барбыттарын олус да сыаналаабат, харыстаабат эбиппит. Сирбит иэнэ 3103 тыһ. кв. км, нэһилиэнньэбит ахсаана 962 тыһ. эбит буоллаҕына, Япония 378 тыһ. кв. км арыыларыгар 128 мөл. киһи кыбыллан олорор. Ол үрдүнэн куораттарыгар улахан пааркалары, садтары сайыннаран, хас биирдии маһы харыстаан, бүөбэйдээн, айылҕаларыгар сүгүрүйүүнү государство политиката оҥорон олороллоро сөхтөрөр.  Киһи кинилэртэн үөрэнэрэ үгүс, майгыннаһар да өрүппүт элбэх курдук: синтоизм курдук Аар Айылҕаҕа сүгүрүйэр ытык итэҕэллээхпит, үрүҥ күнү уруйдуур былаахтаахпыт, сири-уоту харыстыыр сиэрдээхпит… Тыгыалыы сылдьар итии тымырдаах олбохтоох, уотунан уһуурар умуллубат хайалардаах, суоһурдаҕына халлааны сабар үрдүк долгуннардаах уорааннаах байҕаллаах арыы билиэнигэр олороннор кинилэр итинник балысхан сайдыыга хантан күүс ылалларый? Мин санаабар,  олус элбэх тургутууну ааһан, айылҕаҕа сүгүрүйүүлэрэ, ытыктабыллара күүстээх, итэҕэллэрин, сиэрдэрин-туомнарын  ыһыктыбакка илдьэ сылдьар буоланнар сиртэн угуттанар силистэрэ модун, куттара-сүрдэрэ  лаглайбыт модьу мастарын курдук күүстээх, санаалара Фудзияма хайатын курдук кытаанах. Кинилэр саамай күүстээх өрүттэрэ – айылҕаларын кытта ситимнэрин,  итэҕэллэрин сүтэрбэккэ сайдыыны кытта тэҥҥэ уйулҕаларын чөл кутун күн бүгүҥҥэ диэри илдьэ кэлбиттэрэ. Итэҕэлин, өбүгэлэрин, айылҕатын кытта сибээһин сүтэрбит омук – саҥа үүммүт үнүгэс курдук иинэҕэс, тыалга-кууска өҕүллэҥнии сылдьар буолар, оттон силиһэ модун омук өлөн-охтон биэрбэт уонна үүнэр-сайдар кэскиллээҕин бу улуу дойдуга сылдьан баран бигэтик өйдөөтүм.