Сыырдаахха Петр Данилов скверэ аһылынна

Быйыл нэһилиэккэ Петр Данилов төрөөбүтэ 100 сылыгар, «Победа» холкуос уонна Сыырдаах сэлиэнньэтэ төрүттэммиттэрэ 70 сылларыгар араас хабааннаах тэрээһиннэр ыытылыннылар. Ол курдук, сэлиэнньэ көстүүтэ тупсарылынна, суол-иис оҥоһулунна, тутуу үлэлэрэ бараллар. Үбүлүөйдэр чэрчилэринэн Сыырдаахха Петр Николаевич Данилов аатын үйэтитэн сквер оҥоһуллунна.
Бу үөрүүлээх түгэҥҥэ мустубут Сыырдаах сэлиэнньэтин олохтоохторугар туһаайан Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Александр Николаевич Жирков бу курдук эттэ:
— Ханнык баҕарар көлүөнэ аҕа көлүөнэни ордургуур үгэстээх. Кинилэр, хайа да өттүнэн ыл, бэйэҥ көлүөнэҕинээҕэр ордук курдуктар. Чахчыта даҕаны оннук эрэ буоллаҕына, киһи олоххо тардыһыылаах буолар. Аҕа саастаах көлүөнэлэр, кинилэр кэннилэриттэн кэлэр бэйэлэрин ыччаттарыгар үтүө холобур буолар айылгыларын төрдө, мин саныахпар, бу көлүөнэ бастыҥ, чулуу дьоннорун ааттарыгар-суолларыгар сытар. Ол дьон ситиһиилэрэ, кинилэр кыахтара көлүөнэттэн көлүөнэҕэ кэпсээн буолан барыыта, номох, холобур буолуута — улахан суолталаах.
Сыырдаах оскуолатыгар үөрэнэр кэммитигэр Петр Николаевичтаах көлүөнэлэрэ, оччолорго саҥардыы 50-60 саастарыгар сылдьан дьон, биһигини кытта кэлэн көрсүһэн барыылара, бэйэлэрин олохторун, үлэлэрин туһунан кэпсээһиннэрэ күн бүгүнүгэр диэри өйбүтүгэр-санаабытыгар иІэн сылдьар. Петр Николаевич оччолорго саҥардыы мелиорацияҕа үлэлээн бүтэн кэлбит быһыылааҕа, Бэрт-Ууһун нэһилиэгин эрэ буолбакка, улууһу хайдах гынан уунан хааччыйыахха, ньүөлсүтүөххэ, ханнык үрэхтэри хайдах сүүрдүөххэ сөбүн туһунан биһиэхэ, оскуола 9-10 кылааһын оҕолоругар, киэҥ кэпсэтии оҥорбута. Петр Николаевичтаах сэрииттэн эргиллэн, аан дойдуну билэн-көрөн, бэйэлэрин төрөөбүт түөлбэлэригэр олоҕу тупсарар туһугар күүскэ ылсыһан үлэлээбит көлүөнэ чулуу дьоно буолаллар. Кини аатын-суолун, кини кэмигэр бииргэ үлэлээбит Сыырдаах бастакы үлэһит дьонун ааттарын саҥаттан-саҥа көлүөнэҕэ тириэрдэ сатыыргыт — хайҕаллаах суол.

Петр Николаевич аҥардас бэйэтин үлэтинэн эрэ буолбакка, кини үлэһит дьону өрө туппутунан онон эмиэ сыаналаныахтаах. Кини үлэлиир кэмигэр Ульяна Бурцева саха дьахталларыттан бастакынан «Үлэ Кыһыл Знамята» орденынан наҕараадаламмыта. Кини холкуос бэрэссэдээтэлинэн үлэлиир кэмигэр Елизавета Бурцева саха дьахталларыттан бастакынан Социалистическай Үлэ Геройун үрдүк аатын ылбыта. Тимофей, Гаврил Бурцевтар, Федор Ефимов курдук бастыҥ үлэһиттэр ааттара республикаҕа бүттүүнүн дуораһыйбыта. Кини төрөөбүт нэһилиэгэр эрэ буолбакка, Төҥүлүгэ, Мэҥэ-Хаҥаласка үлэлээбит кэмигэр дьон ытыктабылын ылбыта. Профессор Афанасий Чугунов: “Петр Николаевич миигин үөрэх, үлэ, наука суолугар аан бастаан алҕаан ыыппыта”, — диэн күн бүгүнүгэр диэри махтанан кэпсиир.
Олохтоохторго эһиэхэ, Петр Николаевич аймахтарыгар, нэһилиэк салалтатыгар ааспыт көлүөнэ кырдьаҕас дьоҥҥутун үрдүктүк тутаргыт иһин, бөһүөлэк, улуус олоҕо-дьаһаҕа этэҥҥэ буоларын туһугар бэйэҕит кылааккытын киллэрэргитин иһин махтанабын, — диэтэ Ил Түмэн спикерэ.
Бар дьон мустубут үөрүүлээх түгэнигэр Александр Жирков «Гражданскай килбиэн» бэлиэни тыа хаһаайыстыбатын бэтэрээнэ Гаврил ПортнягиІІа, Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин Махтал суруктарын педагогическай үлэ бэтэрээннэрэ Зоя Протопопова±а, Матрена Шепелева±а туттарда.

Саҥа сквергэ музыка доҕуһуолунан уонна дохсун ытыс тыаһынан нэһилиэк баһылыга Юрий Колодезников уонна Петр Данилов сиэнэ Петр Данилов мэҥэ бэлиэни арыйдылар.
— Петр Николаевич би­һиэхэ улахан өҥөлөөх, Сыырдаах бөһүөлэгин төрүттээбит киһи. Оччолорго үс холкуос холбоһон, «Победа» холкуос тэриллэн, үлэ күөстүү оргуйбута. Бааһыналар оҥоһулланнар, мелиорация үлэтэ ыытыллан, социальнай объектар тутулуннаннар, саҥа бөһүөлэк үөскээбитэ, Кэлин өссө Бэйдиҥэ, Курбуһах холкуостара сыстаннар, бөдөҥсүтүү барбыта. Ол тухары Петр Николаевич солбуллубат бэрэссэдээтэл этэ. Кинини бэйэтин кэмигэр инновацияны киллэрбит салайааччынан сыаналыыбыт. Оройуоҥҥа бастакы дизельнэй электростанцияны манна аҕалан туруорбута, хотоҥҥо механизацияны киллэрбитэ, сири ньүөлсүтүүнү ыыппыта.
Петр Николаевич төрөөбүтэ 100 сыла туолбутунан, улуус иһинэн тэрээһиннэри ыыттыбыт. Кини аатынан 2014 сыллаахха уулусса баар буолбута, ону быйыл 700 м гравийынан бүрүйэн саҥалыы оҥордубут. Сайын П.Н.Даниловка ыһыах ыспыппыт. Оскуола оҕолоро кини олоҕор, үлэтигэр чинчийии ыыталлар. Быйыл нэһилиэкпит кинигэтин таһаараары сылдьабыт. Ахсынньыга Дьокуускайга биир дойдулаахтарбытыгар П.Н.Данилов үбүлүөйүн чэрчитинэн нэһилиэк күнүн ыытыахпыт. Нэһилиэк дьаһалтата уонна Петр Николаевич оҕолоро, сиэннэрэ бу сквери көмөлөөн киллэрдибит. Скульптор Павел Чямпин бюһун ыраах Санкт-Петербуртан боруонсаҕа куттаран, бу үөрүүлээх күҥҥэ бэлэх ууммуттарын иһин Петр Николаевич аймахтарыгар махталбытын тиэрдэбит. Бу күн биһиги нэһилиэккэ спортивнай былаһаакка арыллар. Манна барытыгар олохтоохтор субуотунньуктарга көхтөөхтүк кытыннылар, — диэн билиһиннэрдэ нэһилиэк баһылыга Юрий Колодезников.
Ыҥырыылаах ыалдьыттар бөһүөлэк биир тупсаҕай миэстэтигэр – Петр Данилов аатынан саҥа сквергэ бу үөрүүлээх тэрээһини өйдүү-саныы сылдьарга мас олортулар.

 Мүрү нэһилиэгин паарката сөргүтүлүннэ

Салгыы Александр Жирков Бороҕон бөһүөлэгэ төрүттэммитэ 80 сылыгар анаммыт Мүрү нэһилиэгин күнүгэр кыттыыны ылла. Бороҕоҥҥо Култуура уонна сынньалаҥ пааркатын сөргүтүллүбүтүн көрдө, паарка үөрүүлээх аһыллыытыгар сырытта.
— Ханнык баҕарар нэ­һилиэк бэйэтэ түөлбэлээн түмсэр, ыһыахтыыр сирдээх буолуохтаах. Билигин республика бары нэһилиэктэригэр, улуус кииннэригэр аныгылыы тутуулаах пааркалар, ыһыахтыыр сирдэр сүрдээх үчүгэйдик оҥоһуллан, тупсаҕай буолан иһэллэр. Онон Мүрү нэһилиэгин дьаһалтата бэйэтин пааркатын сөргүтэн, саҥардан, кэнэҕэс бу манна ыһыахтыыр, нэһилиэк улахан тэрээһиннэрин ыытар сир оҥосторго санаммыта саамай сөп. Ол онно олохтоохтор, эһиги, бэйэҕит өйөбүлгүтүнэн, ис санааҕытынан нэһилиэк уонна улуус бу быһаарыытыгар көмөлөспүккүтүгэн улахан махтал буоллун!
Пааркаҕа дьон сылдьыбат, ханнык да тэрээһин ыытыллыбат буолбут кэмигэр 2009 сыллаахха Олоҥхо ыһыаҕын бу пааркаҕа сөргүтэн ыытыахха сөп диэн Василий Аммосов, саҥардыы нэһилиэк баһылыгынан талыллан баран, оннук этиини республика таһымыгар тиийэ туруорбута. Онно Василий Ивановичтыын кэлэн, бу паарка сирин олорчу кэрийэн туран, үлэтэ элбэх буолуоҕуттан уонна 10 тыһ. киһи тоҕуоруһарыгар сирэ кырыымчык диэммит, Олоҥхо ыһыаҕын Мүрү эбэҕэ ыытарга быһаарыммыппыт. Василий Иванович ити санаатын хаалларбакка, сылтан-сыл бэйэтэ иитиэхтээн, дьонун-сэргэтин кытта биир тылы булан, сүбэлэһэн, сүүрбэттэн тахса сыл буолан баран, бу паарканы сөргүтэргэ санаммыккыт сөптөөх уонна бу 90-с сыллардааҕы ыһыллыылар кэнилэриттэн нэһилиэктэр олохторо-дьаһахтара, кинилэр тутуллара чөлүгэр түһэн эрэрин кэрэһилиир дии саныыбын.
Үгүстэр манна бу паар­каҕа бэйэҕит сылдьыбыт, күүлэйдээбит, араас күрэхтэргэ, түмсүүлэргэ, үҥкүүгэ-битиигэ сылдьыбыт дьон эбэтэр кинилэр оҕолоро кэлэн олороҕут. Мин эмиэ Бороҕон пааркатыгар эдэр кэммэр, армияттан кэлэн, анаан-минээн сылдьан турардаахпын. Бүгүн үҥкүүлүүр сир хайдах турарын көрдүм, ортотугар хатыҥ баарын өйдүүбүн. Хас биирдии аҕа көлүөнэ дьоҥҥо бу паарка туһунан үчүгэй өйдөбүл баар. Эһиил Бороҕон ыһыаҕа бу пааркаҕа буолуохтун.
Мин бүгүн республикаҕа салалтатын аатыттан маннык тах­сыылаахтык бэйэлэрин нэһилиэктэрин, улуустарын туһугар үлэлии сылдьар дьоҥҥо, Мүрү нэһилиэгин баһылыга Василий Аммосовка, улуус баһылыга Алексей Федотовка республика салалтатын аатыттан махталбын тиэрдэбин. Бэйэҕит улуускут, нэһилиэккит сайдарын, дьоҥҥут-сэргэҕит олоҕо салгыы тупсан иһэрин туһугар маннык үлэлиир-хамсыыр, кыһаллар буоллаххытына, республика өттүттэн хаһан баҕарар өйөбүл буолуоҕа, — диэн туран, Александр Николаевич Ил Түмэн уонна Спорт министиэристибэтин, Култуура уонна духуобунай сайдыы министиэристибэтин ааттарыттан сертификаттары туттарда.

Бороҕоҥҥо Күлүмнүүр аатынан Култуура киинин тутуута саҕаланна!

Быйылгы 2016 сыл Уус Алдан улууһугар Василий Васильевич Никифоров — Кµлµмнµµр сылынан биллэриллэн, Күлүмнүүр төрөөбүтэ 150 сылыгар сөп түбэһиннэрэн, улууска икки улахан таас объект тутуллуута өрөспүүбүлүкэ инвестиционнай бырагырааматыгар киллэриллибитэ. Олортон биирдэстэринэн В.В.Никифоров аатынан Култуура киинин тутуута Мүрү нэһилиэгин күнүгэр саҕаланна. Ол курдук, Бороҕон килбэйэр киинигэр үс мэндиэмэннээх улахан таас объект бастакы сыбаайата түһэриллэр үөрүүлээх түгэнэ үүннэ. Сахалыы сиэринэн бу тутууну Павел Окоемов алҕаата.

Биһиги, сахалар, саҥардыы олохсуйан эрэр судаарыстыбаннастаах норуот ахсааныгар киирсэбит. Норуот бэйэтин бэйэтэ дьаһаныытын, судаарыстыбаннай тутуллаах буолуутун аҕа көлүөнэ дьоммут сүүһүнэн сыллар усталарыгар ыра санаа оҥостон, иитиэхтээн кэлбиттэрэ. Сэһэн Аржаковтан, Софрон Сырановтан, өссө ол иннинэ Тыгын сиэннэрэ Мазары Бозековтан, Трека Орсукаевтан саҕалаан, саха дьоно Саха сирэ Россия састаабыгар киириэҕиттэн, бу империя иһигэр хайдах гынан биһиги дьаһаннахпытына ордук уһун буруоланабыт диэн толкуйга, өй-санааҕа үлэлээбиттэрэ. Сүүһүнэн сыллар усталарыгар биһиги тумус туттар дьоммут Москваҕа, Санкт-Петербурга тиийэ туруорсубуттара. Олортон революция иннинээҕи кэмҥэ тирэхтээтик, дьоһуннаахтык, утумнаахтык туруорсубут киһинэн Василий Васильевич Никифоров – Күлүмнүүр буолар.

Күлүмнүүр алта уонтан тахса сыл устатыгар репрессияҕа түбэһэн баран, умнууга сылдьыбыт кэмигэр учуонайдар, литератордар, чинчийээччилэр, историктар, биир даҕаны саха киһитэ Күлүмнүүр туһунан быһымахтык, кинини мөлтөтөн, аатын хоруорда сатаан үлэлээбэтэҕэ. Сахалар бэйэлэрин тумус туттар дьоннорун харыстыы сылдьыбыттара. Кини көлүөнэ дьон умнуллубут, аата ааттамматах кэмнэрэ олус уһун этэ. Ол гынан баран, кэм-кэрдии кэлэн иһэр, Күлүмнүүр аата уонна кинини кытта биир кэмҥэ үлэлээбит саха бастакы интеллигенциятын чулуу бэрэстэбиитэллэрин ааттара улам-улам дьоҥҥо-сэргэҕэ олохтоохтук, иһирэхтик тиийэн эрэр. Кинини холобур туттар уонна кинилэр олохторун умсугуйан үөрэтэр эдэр ыччат баар буолла. Күлүмнүүрү биһиги судаарыстыбаннаспытын олохтоспут бастыҥ дьоммутун курдук, кинилэр кэккэлэригэр киллэрэн кэриэстиир, ытыктыыр буолан иһиэхтэрэ. Олортон бу саамай кэрэ бэлиэнэн кини аатынан Култуура дьиэтин төрөөбүт-үөскээбит улууһугар туруоруу буолар. Бүгүн акылаат олоҕун булла уонна кэлэр сыл бүтүүтэ Бороҕон сэлиэнньэтин киин өттүн тупсарар, сквердээх, болуоссаттаах саҥа дьиэ дьэндэйиэ, — диэн Александр Жирков бэлиэтээн эттэ.
Историяҕа киирэр үтүө күҥҥэ мустубут дьон ытыстарын тыаһынан тутааччылар бастакы сыбаайа оннун буллардылар, сүдү киһи аатын үйэтитэр тутуу саҕаламмытын биллэрдилэр.