Айар куттаах Айсен

Ыал бастакы оҕото

Биир хоһоон сурулунна. Айсен онтон дуоһуйан, мичээрдээн ылла. Уоһунан суруйан хоһооннорун кинигэтин таһаарбыт уолчаан туһунан эстрада артыыһыттан, тамада Клим Федоровтан истибитим уонна хаһыаппар кини туһунан ыстатыйаны хайаан да таһаарарга быһаарыммытым.
Айсен Иванов күн сирин 2002 сыллаахха муус устар 9 күнүгэр көрбүтэ. Августина уонна Ньургун Ивановтар күүтүүлээх-кэтэһиилээх бастакы оҕолоро. Уолчаан төрүүрүгэр эчэйии ылбыта. Түөрт күн сырдык-хараҥа былдьаһыытыгар реанимацияҕа сыппыта. Төрөппүттэр маҥнайгы оҕолоро ыарыһаҕыттан, биллэн турар, улахан охсууну ылбыттара. Ол эрээри санааларын түһэрэн, ыһыктынан кэбиспэккэ, ыарахан ыарыыны кытта охсуһарга туруммуттара.
Эдэр ийэ балыыһа эҥэр­дэммитэ. Биир сааһын туолуутугар эмчиттэр оҕо церебариальнай баралыыһа диэн ынырыктанан иһиллэр диагност туруорбуттара. Төрөппүттэр таптыыр оҕолорун Кытайынан, Калуганан, Нерюнгринан сылдьан, эмтэппиттэрэ. Уолчааннара сайдарын туһугар туох баар сыраларын-сылбаларын уурбуттара. Хараҕы симэн ылбатах түлүк түүннэр да элбэхтэрэ.

Чугас дьонун тугунан үөрдэрий?

Августина Макаровна Айсеҥҥа мэлдьи остуоруйалары кэпсиирэ, кинигэ ааҕан иһитиннэрэрэ. Уолчаан ордук хоһооннору сөбүлээн истэрэ. Айар кут Айсеҥҥэ ити курдук иҥэриллибитэ.
Айсен аҕыс сааһын туолбутун кэннэ, Дьокуускай куорат 34 №-дээх орто оскуолатын маҥнайгы кылааһыгар үөрэнэ киирбитэ. Дьиэтигэр кэлэн үөрэтэр учууталлара үөрэҕи түргэнник ылынарын тута бэлиэтии көрбүттэрэ. Айсен тыл да, ахсаан да предметтэригэр биир тэҥник үчүгэйдик үөрэнэр. Үһэ суох үөрэнэн, чугас дьонун үөрдэр, санааларын көтөҕөр. Пушкин, Лермонтов хоһооннорун олус сөбүлээн ааҕар. Билии-көрүү киһини үтүөҕэ-кэрэҕэ сирдиир, инникигэ эрэли эрэ үөскэтэр.
Уолчаан ити оскуолатын таһынан, ыраахтан (дистанционно) эмиэ үөрэнэр. Алын сүһүөх кылаастартан саҕалаан, оскуолаларыгар ыытыллар араас тэрээһиннэргэ актыыбынайдык кыттар. Үгүс грамоталарынан уонна дипломнарынан, сертификаттарынан наҕараадаламмыта.
Илиитэ-атаҕа хамсаабат, сытар оҕону төрөппүттэрэ эми-тому эккирэтэннэр, сайыннараннар, биир күнү көтүппэккэ, дьарыктааннар итинниккэ тириэртэхтэрэ. Кинилэр үгүстэргэ холобур буолуохтарын эрэ сөптөөхтөр.

Кыаллыбат да кыаллар

Уолчаан суруйуон наһаа баҕарара. Ол эрээри илиитэ-атаҕа хамсаабат буолан, ити киниэхэ кыаллыбата. Аһара күүскэ баҕардахха, кыаллыбат да кыаллар. Төлөпүөнүгэр уоһунан буукубалары талан көрбүтэ, табыллыбыта.
Тоҕус сааһын томточчу туолуута, маҥнайгы хоһооно айыллан тахсыбыта. Ити курдук, бииртэн-биир хоһооннор күн сирин көрүтэлээн барбыттара. Учуутала Елизавета Николаевна Тоноева дьиэтигэр үөрэтэ кэллэҕинэ, Айсен хоһоонун кумааҕыга бэчээттэтэн бэлэхтиирэ.
Биир үтүө күн Елизавета Николаевна Августина Макаровнаҕа: «Айсен хоһооннорунан кинигэ бэчээттэтэн таһаарбаппыт дуо?» – диэбитэ. Онон кинигэ таһаарар туһунан санааны учуутала укпута.
Уолчаан үөрэнэр 34 №-дээх оскуолата көмөлөһөн, «Мой кораблик мечты» диэн ыраас, сырдык иэйиилээх хоһооннор кинигэлэрэ күн сирин көрдө. Учуутала Российскай Федерация үөрэҕириитин туйгуна Елизавета Тоноева кинигэ киирии тылыгар: «Иванов Айсен очень творческий ученик. Еще в начальных классах, он проявил интерес к литературе начал писать сочинения, небольшие рассказы, стихи, в которых легко и непосредственно выражает свои добрые чувства, мысли мечты. Несмотря на то, что его реальный круг общения ограничен только семьей, учителями, которые приходят к нему учить домой, общением социальных сетях, в его стихах чувствуется зарождение лирического воображения, стремление к познанию прекрасного и окружающей действительности, и вера во все доброе и любовь. Удивляет то, что Айсен по состоянию здоровья, не может держать в руках ручку и писать. Но внутренняя необходимость к самовыражению заставила его самостоятельно научиться писать (печатать) губами на дисплее планшета, телефона. В стихах Айсена, особые, только ему понятные, динамичность, ритм, мелодия и радость от того, что «душа поет», — диэн суруйбут.
Айсен хоһоонноро ураты сырдыктар, эйэҕэстэр. Кинилэртэн амарах санаа сылаас тыына илгийэргэ дылы.

Хоһооннору таһынан мультфильм

Айар дьоҕурдаах уолчаан хоһооннору эрэ суруйуунан муҥурдаммат. Ааспыт сыллаахха булчуттар тустарынан мультфильм оҥорон, холонон көрбүтэ. Бастаан сценарийын суруйбута. Интернеттэн ол сценарийыгар сөп түбэһэр хартыыналары көрдөөн булуталаабыта. Хартыыналарын анныгар тиэксин (субтитрын) суруйбута.
Мультфильмын «Ау-ау!» диэн ааттаабыта. Үөрэнэр оскуолатыгар Айсен үлэтин сүрэхтэниитэ буолбута. Оҕолор, мустубут дьон биһирээн көрбүттэрэ. Бу үлэтэ оскуолаҕа ыытыллыбыт куонкурска бастакы миэстэни ылбыта.
Уолчаан чугас дьонун төрөөбүт күннэригэр эмиэ араас көһүтүллүбэтэх соһуччу бэлэхтэри оҥорон, үөрдэрин-көтүтэрин туохтааҕар да ордорор.

* * *

Көрбөт дьон суруйалларын, айалларын-туталларын Николай Островскайтан, Эрилик Эристиинтэн саҕалаан билэбит-көрөбүт, кинилэр олоххо дьулуурдарыттан сөҕөбүт. Илиитэ-атаҕа хамсаабат оҕо уоһунан бэчээттээн кинигэ таһаартарбыта, үгүстэргэ холобур буолара саарбаҕа суох. Айсен айар талаана өссө арыллан, саҥаттан-саҥа айымньылары суруйан, кини аата-суола киэҥ эйгэҕэ тахсыаҕар бүк эрэллээхпин.