Бэйэ бородууксуйата бары өттүнэн туһалаах

Саха аһа дэлэй эрээри, сыаната балысхан. Маннык санааны үгүс киһиттэн иһиттим. Биллэн турар, оҥорон таһаарааччыҥ үгүс үлэни, сыраны көрсөр. Ким да ночооттоохтук үлэлиэн баҕарбат. Ол эрээри бэйэ бородууксуйатын нэһилиэнньэ киэҥ араҥатыгар таһаарыы билиҥҥи кэм ирдэбилэ. Итиэннэ дьон-сэргэ чөл олоххо, доруобуйатын туругар болҕомтото улаатта.
Ил Дархан эбээһинэһин толорооччу Айсен Николаев Саха өрөспүүбүлүкэтигэр бэйэ бородууксуйатын элбэтии биир тутаах уонна кэскиллээх хайысха буолар диэн этэн турардаах. Өрөспүүбүлүкэ сайдар хайысхаларыгар төрүт аспытынан бэйэбитин бэйэбит хааччыныахтаахпыт диэн баҕа санаалаахпыт. Дойдубут ураты баайын – убаһа, таба этин уонна сир аһын экспорка таһаарыы инники былааҥҥа баар.
Сылын аайы үүт, эт соҕотуоп­катын үлэтэ күүстээхтик барар. Эти астыыр пууннар, арыы собуоттара уо.д.а. бэйэ бородууксуйатын астыыр, тутар сирдэр өрөспүүбүлүкэ өйөбүлүнэн, итиэннэ араас граннар нөҥүө тутуллан, үлэҕэ киирэн иһэллэрэ үөрдэр.
“Сделано в Якутии” диэн ааттаах бренд нөҥүө 80 тахса оҥорон таһаарар тэрилтэ бэйэтин бородууксуйатын биир кэлим тиһик нөҥүө батарар.
Ол гынан баран үүт, эт, балык ас кыһыннары-сайыннары тиһигин быспакка атыыга тахсар кэскиллээх эбит буоллаҕына, оҕуруот аһа туспа боппуруос.
Тыа хаһаайыстыбатын Ас-үөл бырамыысыланнаһын департамена иһитиннэрбитинэн, Саха сиригэр хостоммут хортуоппуй өрөспүүбүлүкэни 60% хааччыйар эбит буоллаҕына, атын оҕуруот аһа баара-суоҕа 20% эрэ сабар.
Бу кыһалҕаны туоратарга гидропоника диэн ньыма үөдүйбүтэ хас да сыл буолла. Буора суох, аҥардас ууга олордон оҕүруот аһын үүннэрэн, дьон-сэргэ киэҥ дьүүлүгэр тахсыбыта. Амсайбыт дьон маннык оҕурсу, помидор амтанын сайын теплицаҕа үүннэриллибиттэн уратыта суох диир. Салгыы сайдан истэҕинэ, тымныы тыйыс кыһыммытыгар сибиэһэй оҕуруот аһа атыыга баар буолар чинчилээх.
Амтаннаах ас-үөл дэлэйэрэ атыы-тутуу сайдыытыттан быһаччы тутулуктаах. Оттон атыыны-эргиэни хамсатар күүс маркетинг, реклама уонна үчүгэй күрэстэһии (конкуренция) буолар. Оҥорон таһаарааччы ас хаачыстыбатыгар, амтаныгар уонна тас көстүүтүгэр улахан болҕомто ууруох тустаах. Нэһилиэнньэ эрэбилин ылыы бастакы күөҥҥэ турар. Чахчы туһалаах, иҥэмтэлээх аһынан хааччыллан, чэгиэн, чөл олох олуга ууруллар.

Лааппы аайы дьон үмүөрүһэрин көрдөххө, бэйэ оҥорбут аһа-үөлэ атыыга хото барар.
Дьон ордук сөбүлээн ханнык бородууксуйаны атыылаһарый? Маҕаһыыҥҥа эбии туох бородууксуйа тиийбэтий? Уочаракка турар дьонтон сэмээр ыйыталастым.

• Айталина Павлова. Мин ордук үрүҥ аһы атыылаһабын. Төҥүлү чөчөгөйүн, суоратын сөбүлүүбүн. Кэлии ас доруобуйаҕа охсуулаах дии саныыбын. Кэлин аллергия арааһа элбээтэ. Ити экологияттан, сиир аспытыттан быһаччы тутулуктааҕа чуолкай. Аспыт барыта бэйэбит киэнэ эбитэ буоллар…
• Лена Собакина, библиотекарь. Чурапчы кефирин, «Дойдум аһа» диэн фирма тефтелин ылааччым. Ынах арыытын эмиэ кэлии арыыттан быдан ордоробун. Хата, дьиэм таһынааҕы маҕаһыыннарга бэйэ бородууксуйатын тиһигин быспакка аҕалар буолан, ыраах көрдүү барбаппын – күн талбыта барыта баар курдук. Ас хаачыстыбатын өттүн көрдөххө, холобур, тефтель минньигэс эрээри этэ аҕыйах буолааччы. Оҥорон таһаарар дьон итиннэ болҕомто уураллара буоллар.
• Вадим Соловьев, учуутал. Атыыга баар буоллаҕына, үүт уонна бэлэм кырбастаммыт миин нобуорун ылааччым. Бэйэ бородууксуйата сыаната үксүн ыарахан буолар. Сип-сибиэһэй сүөгэй, тоҥ күөрчэҕи куоракка булар уустуктардаах. Оннук атыыга хото тахсара буоллар, дьон үөрэ-көтө ылыа этэ дии саныыбын.
• Мария Пестрякова, мусуой үлэһитэ. Үксүн чөчөгөй, суорат уонна сымыыт ылабыт. Нам, Горнай, Чурапчы, Амма киэнэ баар буолааччы. Ханныкка түбэһэрбинэн ылабыт. Эт аһы дэриэбинэттэн идэһэ кэмигэр хааччынабыт.
• Сардаана Скрыбыкина, дьиэ хаһаайката. Сүөгэйи, суораты, иэдьэгэйи атыылаһааччым. Биһиги дьиэбит таһыгар Мэҥэ-Хаҥалас, Хаҥалас бородууксуйата кэлээччи. Сыаната ыарахан да буоллар, атыылаһабын. Оҕуруот аһа сайыҥҥы кэмҥэ дэлэйдэ. Дьиэм таһыттан сип-сибиэһэй помидор, оҕурсу атыылаһан күн аайы салааттаан сиибит. Хомойуох иһин ыкса күһүн мантыҥ бүтэн хаалар, кыһын, саас маннык аһы булбаккын.
• Анастасия Малышева. Мин үүт аһы наһаа сөбүлээн атыылаһабын. Саамай хомолтолооҕо диэн кыһын буолла да, үүт ас хаачыстыбата биллэ мөлтөөн барар, хос амтаннаах буолааччы. Сайынын сорох бородууксуйа аһыйан хаалар. Чөчөгөй диэн ылбытым хойдон, аһыы сүөгэйгэ кубулуйара баар. Билигин бэйэ бородууксуйатын элбэтии саамай наадалаах. Экология, сир-дойду уларыйыыта бара турдаҕына, үчүгэй ас киһи доруобуйатын, иммунитетын тутарыгар олус улахан оруоллаах.
Баҕа санаам диэн ити сорох дойдуларга курдук аһыйбыт эҥин, болдьоҕо ааһан эрэр бородууксуйаны чэпчэки сыанаҕа атыылыллара буоллар. Холобур, аһыйбыт үүт ас хаһан да таах хаалбат. Бурдук ас астыырга олус үчүгэй, дьиэ кыылыгар эҥин сиэтиэххэ сөп.
• Александр Тимофеев, биэнсийэлээх. Маннык лааппылары арыйаннар үөрүүм үгүс. Тугу баҕарар булуохха сөп. Бэйэм бэйэбэр бэлиэтиирбинэн, сарсыардааҥҥы күөрчэҕи эрэ булбатыҥ буолуо… Онно үүт үрдүн холбуйан ылан күөрчэхтиигин. Дэриэбинэҕэ эрэ оннук аһы сииргэр тиийэҕин. Ол гынан баран сайынын эт ас тиийбэт. Сибиэһэй кэллэҕинэ даҕаны начаас бүтэрэллэр.
• Анна Седалищева, иистэнньэҥ. Бэйэ аһыттан Хатас сибиинньэтин этин уонна птицефабрика сымыытын эрэ ылабын. Хаста да аһыйбыт үүт аска түбэспиттээҕим. «Ягоды Якутии» сыаната балысхан. Кэлии чэпчэки сыаналаах эти ыларбытыгар тиийэбит.
• Мария Тарасова, асчыт. Дьиэ кэргэммэр анаан эриллибит эт, кэтилиэт, Дьокуускайдааҕы килиэп кэмбинээтин бородууксуйатын, үүт аһы чааһынайдартан, халбаһыны эҥин Скиф киэнин ылааччыбын. Сыаната ыарахан. Ол гынан баран төһөлөөх үлэнэн, сыранан кэлэрин аахтахха, сөбүгэр курдук. Бэлэм түргэнник астанарга пельмен, кэтилиэт, тефтель курдук ас уонна, биллэн турар, эт атыыга элбэх буоллаҕына, дьон ону хото атыылаһыа этэ дии саныыбын. Бэйэм торт оҥорон атыылыыбын. Онно үрдүк хаачыстыбалаах кэлии чөчөгөйү, сыыры туттабын. Маннааҕы бородууксуйа пастеризацията атын буолар. Тыыннаах бактерията элбэх, онон сэрэхтээх.
• Евгения Шеломова, ХИФУ үлэһитэ. Аммалар полуфабрикат астарын, Горнай үүт оҥоһуктарын, Нам үүтүн ордоробун. Атыыга Сахабыт сирин тоҥ отонун бары көрүҥэ, сирин аһын арааһа тиийбэт. Баар да буоллаҕына, сыаната ыарахана сүр.