Бирикээс туолуохтаах!

Халлаантан түспэтэх бирикээс

Тустаах докумуон үс пууннаах. Бастатан туран, элбэх үп-харчы ороскуоттанар биэчэрдэрин уонна утренниктарын тэрийиини бобуу. Иккиһинэн, үөрэҕирии ситимин үлэһиттэригэр 3 тыһ. солк. үөһэ сыаналаах бэлэҕи биэриини бобуу. Үсүһүнэн, оскуоланы бүтэрээччилэргэ банкеттарын, о.д.а. тэрээһиннэри рестораннарга, кафеларга уонна кулууптарга ыытары бобуу.

Гражданскай кодекс II чааһын IV салаатыгар, 32 баһын 575 ыстатыйатыгар үөрэх, доруобуйа харыстабылын тэрилтэлэригэр, социальнай өҥөнү оҥорор тэрилтэлэргэ кыра саастаах гражданнар ааттарыттан төрөппүттэр, опекуннар 3 тыһ. солк. үөһэ сыаналаах бэлэҕи биэрэллэрэ бобулларын туһунан сурулла сылдьар.

Аны өрөспүүбүлүкэ үөрэҕин министерствота өссө биэс сыл анараа өттүгэр ити туһунан бирикээһи таһааран турардаах.

Онон Дьокуускай куорат үөрэҕин управлениетын бирикээһэ хантан да халлаантан толкуйдамматаҕын туһунан бэлиэтиибин. Арай ис хоһооно кэҥээн биэрбит.
Дьокуускай куорат үөрэҕин управлениетыгар уонна прокуратураҕа төрөппүттэртэн үҥсүүлэр киирэннэр, ол кэнниттэн ити бирикээс тахсыбыт. Тустаах бирикээс тахсыбытын кэннэ, Интернет ситимигэр күүстээх ырытыһыы тахсыбыта. Үгүстэр сөптөөх дьаһалынан аахпыттара. Аҕыйах утарааччы эмиэ баара.

Төрөппүттэр бэйэлэрэ күөртүүллэр

Ордук киин куоракка, Дьокуускайга, оскуоланы бүтэрээччи оҕолор банкеттарын күрэхтэһэ-күрэхтэһэ ыарахан сыаналаах рестораннарга уонна теплоходтарга бэлиэтээһин, лимузинынан хатааһылааһын, этэргэ дылы, «үтүө» үгэскэ кубулуйда.

Хас кылаас ахсын үгүөрү үптээх-харчылаах хас да төрөппүт баар буолар. Олор ордук оҕолорго итинник бырааһынньыктары тэрийэргэ, учууталларга уонна оскуолаҕа ыарахан сыаналаах бэлэхтэри биэрэргэ интэриэстээхтэр. Оттон намыһах дохуоттаах төрөппүттэр барахсаттар төһө да истэригэр итини утардаллар, баҕарбаталлар даҕаны, оҕолорун туһугар саҥарбакка, ууну омурдан олороллоро баар суол. Биир эмэ хорсун ийэ утарылаһан көрөрүн, элбэх аҕыйаҕы баһыйар диэбиккэ дылы, киниэхэ кыыртыы саба түһэн саҥараннар, эппиттээҕэр эппэтэх оҥорор холобурдара эмиэ үгүс.

Манна биир тыыннаах холобуру аҕалыахпын баҕарабын. Соторутааҕыта буолбут түгэн. Дьокуускай куорат биир оскуолатыгар алын сүһүөх оскуоланы бүтэрээччилэр (төрдүс кылаас үөрэнээччилэрин) төрөппүттэрин мунньаҕар банкекка 5 тыһ. солк. кыттыһыахха диэн буолбут. Биир үбэ-харчыта кырыымчык, оҕотун көрөн олорор төрөппүт саҥата-иҥэтэ суох олорон, суоттаан көрбүтэ, хас биирдии үөрэнээччиттэн итиччэ харчыны хомуйдахха, 165 тыһ. солк. тэҥнэһэр эбит. Оттон учууталга бэлэх сыаната 32 тыһ. солк. тэҥнэһиэхтээҕэ биллибит. Ийэ: «165 тыһ. солк. улахан урууну да тэрийиэххэ сөптөөх. Мин итинник харчыны биэрэр кыаҕым суох. Онон бырааһынньыктан аккаастанабын», – диэн эппит. Дьэ, ити этии кэнниттэн киниэхэ бары саба түспэттэр дуо? Сытыы-хотуу, билиилээх-көрүүлээх төрөппүт буолан, учууталга төлөпүөннээн ити туһунан кэпсээбит. Онуоха кылааһы салайааччы (суобастаах киһи түбэһэн) төрөппүт кэмитиэтигэр итинник ыарахан сыаналаах бэлэх наадата суоҕун туһунан эппит.

Туруорсуулаах төрөппүт буолан, кэлин тиһэҕэр син тылын ылыннарбыт. Учууталларыгар олох кыра харчыны ороскуоттаан, бэйэлэрэ илиинэн оҥорон, атын ханна да суох бэлэҕи биэрэр буолбуттар. Бэйэтэ позициялаах төрөппүт баар буолан, тустаах бирикээс, сокуон үлэлиирин ситиспит.

Бу ыстатыйаны суруйа олороммун, биир эмиэ алын сүһүөх оскуоланы бүтэрэр сиэннээх эбээҕэ төлөпүөннүү сырыттым. Кини: «Учууталларыгар бары 1 тыһ. солк. кыттыһаннар 20 тыһыынчаттан тахса солкуобайдаах бэлэх биэрээри сылдьаллар», – диэн эттэ. Өссө ааспыт сыллаахха биир учуутал 10 тыһ. солк. эрэ бэлэх биэрдилэр диэн мыыммытын туһунан эбии кэпсээтэ. Эбээҕэ Дьокуускай куорат үөрэҕин управлениетын бирикээһин билиһиннэрдим. Аахайбата, кулгааҕын таһынан иһиттэ.

Онон итинник коррупцияҕа тиэрдэр хамсааһыны төрөппүттэр бэйэлэрэ күөртүүллэр. Ити өссө алын сүһүөх кылааһы бүтэрээччилэр эрэ тустарынан кэпсэннэ.

Аны, оскуоланы бүтэрээччи оҕолорго киириэххэ. Дьокуускай куорат 2 №-дээх оскуолатын бүтэрэр оҕолоох ийэлиин кэпсэттим. «Биһиги 15 тыһ. солк. кыттыспыппыт. Мин түөрт оҕолоох ийэбин. Онон дохуоппут, биллэн турар, кырыымчык. Кыра-кыралаан төлөөн син бүтэрдим. Теплоходунан Өлүөнэ устун күүлэйдии бараллар. Оскуолаҕа, учууталга — бэлэх. Итини таһынан кыыспар былааччыйа атыылаһыахтаахпын. Үп-харчы бөҕөтүн ороскуоттаатым. Оҕом атын оҕолортон хайдах хаалыаҕай? Онон көрдөөбүт харчыларын биэрэрбитигэр тиийэбит», – диэн кэпсээннээх киһи буолла. Уон биэс тыһыынча солкуобай диэн сорох дьон ый устата аһаан-таҥнан олорор харчылара. Сорох-сорохтор ыйдааҕы дохуоттара ити да суумаҕа тиийбэт.

Кини бииргэ үлэлиир коллегата кэпсээҥҥэ кыттыста. Оҕ уһуйааҥҥа сылдьан бүтэн, аны күһүн оскуолаҕа киириэхтээх эбит. Төрөппүттэр уһуйааҥҥа 5 тыһ. солк. кыттыһаннар, оҕолор ааттарыттан бэлэх биэрбиттэр. Бу икки ийэ күһэллэннэр ити сууманы төлөөбүттэр. Кинилэр Дьокуускай куорат үөрэҕин управлениетын, үөрэх министерствотын бирикээстэрэ баалларын билбэттэрин туһунан эттилэр.

Сорох төрөппүттэр ыла ылалар биэрээхтииллэрэ эмиэ баар суол.
Уһуйаантан оскуолаҕа атаарыллааччылар театры арендалаан, артыыстары сакаастаан саататтарбыт түгэннэрэ баарын туһунан кэпсээччилэр эмиэ бааллар.

Хайдах хонтуруоллуохха сөбүй?

Үгүстэр сокуон, бирикээс син биир толоруллубаттар дии саныыллар. Оттон сокуон уонна бирикээс туолуута хас биирдиибититтэн тутулуктаах дии саныыбын. Үөрэх тэрилтэлэрин үлэһиттэрэ, бастатан туран, уһуйаан сэбиэдиссэйдэрэ, оскуола дириэктэрдэрэ ити бирикээс туолуутугар үлэлэһиэхтээхтэр. Төрөппүт кэмитиэттэрин, иитээччилэри, учууталлары маннык сокуон, бирикээс баар диэн билиһиннэриэхтээхтэр уонна туоларын ситиһиэхтээхтэр.

Төрөппүттэр, общественность бирикээс туолуутун хонтуруоллуохтаахтар. Кырдьык, олохсуйан хаалбыт үгэһи тохтото охсор, биллэн турар, уустук. Хас биирдиибит ылыстаҕына, ханнык да бэйэлээх уустуктар быһаарыллыахтарын сөптөөх.

Үлэлээбэт оҕолортон 20-30 тыһыынча солкуобайдаах бэлэҕи ылыы — коррупция буолбакка, тугуй? Кэлэр кэскиллэрбитин иитэн таһаарар учуутал маннык бэлэхтэн бэйэтэ аккаастаныахтаах. Итинник сыаналаах бэлэҕи ылар эбэтэр эрэйэр учуутал, иитээччи оҕону ханнык сиэргэ-майгыга иитиэй?

Аспыт-таҥаспыт, эмпит-томпут сыаната күн-түүн ыарыыр. Маннык уустук кэмҥэ төрөппүттэри харчынан кыһарыйар олох төрдүттэн сыыһа дии саныыбын. Кыахтаах төрөппүттэр оҕолорун илдьэ төһө баҕарар рестораннарга бэлиэтээтиннэр, өрүһүнэн круизтаатыннар. Ол бэйэлэрин көҥүллэрэ.

Депутат санаата:

Марфа Филиппова, Ил Түмэн мандаакка уонна регламеҥҥа хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлэ:

— Мин тус бэйэм Дьокуускай куорат үөрэҕин управлениета сөптөөх бирикээһи таһаарбыт дии саныыбын. Үлэһиттэр дохуоттара араастаһарын тухары маннык дьаһаллар баар буолуохтара.

Намыһах дохуоттаах төрөппүт бырааһынньыктан аккаастанарга эбэтэр кредит ыларга күһэллэр. Мантан ыалга төһөлөөх айдаан тахсара буолуой? Оттон оҕо стресс ылар. Туох эрэ итэҕэстээх курдук сананар.

Билигин бирикээс туолуутугар үлэлэһиэхтээхпит. Кэһээччилэр хайаан да миэрэҕэ тардыллыахтаахтар.

Алена Атласова, Ил Түмэн депутата:

— Биһиги оҕолорго тэрийэр бы­рааһынньыктарбыт сыаналарыгар буолбакка, ис хоһоонноругар болҕомтобутун ууруохтаахпыт. Кыра да үбүнэн-харчынан оҕо өйүгэр хатанан хаалар хайа баҕарар тэрээһиннэри тэрийиэхпитин сөптөөх. Холобур, Венгрия биир куоратыгар оскуоланы бүтэрээччи оҕолор банкеттарын харчыларын инбэлииттэргэ көмөҕө биэрбиттэр, амарах санааланыы акциятыгар анаабыттар.

Дьокуускай куорат управлениетын бирикээһин саамай сөптөөҕүнэн ааҕабын. Бары турунан бу дьаһал олоххо киириитигэр үлэлэһиэххэ.

Людмила НОГОВИЦЫНА.