Дойду таһымыгар сокуоҥҥа этиилэр

Тэрээһиҥҥэ Ил Түмэн вице-спикерэ Ольга Балабкина, Ил Түмэн дьиэ кэргэн, оҕо аймах, ыччат дьыалаларыгар, физическэй култуураҕа уонна спорка сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Юрий Баишев, Ил Түмэн Хонтуруоллуур кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Уаров, норуот депутата Александр Сусоев, СӨ ыччат дььыалаларыгар уонна дьиэ кэргэн политикатыгар миниистирин бастакы солбуйааччыта Василина Лукина, Ыччат парламенын чилиэннэрэ кыттыыны ыллылар. Мунньаҕы Ыччат парламенын вице-спикерэ, СӨ оҕо хамсааһынын бэрэссэдээтэлэ Геннадий Охлопков салайан ыытта.
Саха сирин парламенын вице-спикерэ Ольга Балабкина ыам ыйын 22 күнүгэр Госдумаҕа «РФ ыччат политикатын туһунан» парламент истиилэрэ буолан ааспытын санатта. Ити мунньахха Госдума спикерэ Вячеслав Володин тыл этиитигэр «бүгүҥҥү күҥҥэ судаарыстыбаннай ыччат политикатын сокуонунан сүрүннээһин эйгэтигэр систиэмэлээх сыһыан суоҕун билинэр наадалаах» диэн бэлиэтээбитэ. Ыччат туһунан федеральнай сокуону ылыныы наадатын атын тыл этээччилэр эмиэ ыйбыттара. Ол иһигэр парламент истиилэригэр Саха сирин аатыттан кыттыыны ылбыт «Ленскэй оройуона» МТ ыччат уонна дьиэ кэргэн политикатыгар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Людмила Клюкина эмиэ «РФ судаарыстыбаннай ыччат политикатын туһунан» саҥа федеральнай сокуон барылын бэлэмнээһини өйүүрүн биллэрбитэ. Маннык сокуону дойду бары регионнара кэтэһэллэр.
Докумуон Россия эдэр олохтоохторун юридическай бырааптарын кэҥэтэр, миэстэтигэр кыһалҕалары быһаарыыга ыччат бэйэни салайынар уорганнарын оруолларын бигэргэтэр аналлаах. Сокуон барыла саҥа көлүөнэ бэрэстэбиитэллэрин уопсастыбаннай уонна политическай хамсааһыннарга күүскэ тардар кыаҕы биэриэҕэ. Ону таһынан ити сокуон барыла ылылыннаҕына ыччат политикатын оҥорууга биир кэлим сыһыаннар олохтонуохтара.

Ольга Валерьевна бүгүҥҥү «төгүрүк остуол» кыттыылаахтарыгар туһаайан ыччат туһунан федеральнай сокуон барылыгар дьоһуннаах этиилэри киллэриэхтэригэр эрэнэрин эттэ. «Биһиги, бастатан туран, ити сокуон барыла бэлэмнэнэн олоххо киирдэҕинэ ханнык соруктары быһаарыаҕай диэн толкуйдуохтаахпыт. Мин санаабар, сокуон биир сүрүн сыалынан дойду бары ыччата үлэҕэ киирэригэр тэҥ күрэстэһэр кыахтаах буоларыгар усулуобуйалары тэрийии буолуохтаах. Ол эрээри эһиги итинтэн атын сыалы-соругу көрүөххүтүн сөп», — диэтэ вице-спикер.
Ыам ыйдааҕы Регион нэдиэлэтин чэрчитинэн Госдума депутата Галина Данчикова Ыччат парламенын бэрэстэбиитэллэрин кытта көрсүбүтэ. Онно эдэр парламентарийдар «РФ судаарыстыбаннай ыччат политикатын туһунан» федеральнай сокуон барылын оҥорууга Саха сирин этиилэрэ учуоттаналларын туһугар туох-ханнык үлэни ыытар наадатыгар сүбэ-ама ылбыттара.
Саха сиригэр билигин ыччат политиката 1998 сыллаахха ылыллыбыт «СӨ судаарыстыбаннай ыччат политикатын туһунан» өрөспүүбүлүкэ сокуонугар олоҕурар. Ил Түмэн дьиэ кэргэн, оҕо аймах, ыччат дьыалаларыгар, физическэй култуураҕа уонна спорка сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Юрий Баишев дойду таһымыгар ыччат политикатын сүрүннүүр сокуон суоҕун бэлиэтээтэ. Кини ыччат туһунан федеральнай сокуон ылыллыытыгар Саха сирин этиилэрэ хайаан да киириэхтэригэр эрэнэрин биллэрдэ.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин ыччат дььыалаларыгар уонна дьиэ кэргэн политикатыгар миниистирин бастакы солбуйааччы Василина Лукина Саха сиригэр ыччат политикатын эйгэтигэр туох-ханнык үлэ ыытылла турарын уонна былааннанарын, Ыччат сылын сүрүн тэрээһиннэрин туһунан дакылааты оҥордо. Кини билигин Ил Дархан дьаһалынан «2014-2019 сс. СӨ ыччат, дьиэ кэргэн политикатын уонна гражданнары патриотическай иитии үлэтин олоххо киллэрии» диэн СӨ судаарыстыбаннай бырагыраамата үлэлиирин кэпсээтэ. Быйыл гражданнары патриотическай иитии дьаһалларын олоххо киллэриигэ 39 мөл. солк., Ыччат сылын тэрээһиннэрин олоххо киллэриигэ 50 мөл. солк. көрүллүбүт. Миниистири солбуйааччы этэринэн, үбүлээһин урукку сыллардааҕар балачча үрдээбит.
От ыйын 26-30 күннэригэр буолуохтаах «Синергия Севера» ыччат үөрэҕириитин форума сэттэ хайысханан ыытыллара былааннанар: «Руководители молодежных общественных объединений», «Молодые предприниматели», «Экология Арктики», «It-Synergy», «Я-инженер», «Рабочая молодежь», «Школа волонтера». Санатар эбит буоллахха, былырыын «Синергия Севера» тэрээһин Уһук Илин 7 регионуттан 300-тэн тахса кыттааччыны хомуйбута. Форум түмүгүнэн 77 бырайыак оҥоһуллубутуттан 19-һа СӨ бырабыыталыстыбатын Гранын сүүйбүтэ. Итиэннэ биир улахан тэрээһининэн Бүтүн Россиятааҕы устудьуоннар тутар этэрээттэрин слетун ааттаата. Маннык слет Саха сиригэр аан бастакытын ыытыллыаҕа. Былырыын 4500 тыһ. устудьуон сайыҥҥы кэмҥэ тутар этэрээттэргэ үлэлээбит буоллаҕына, быйыл икки төгүл элбэх устудьуон хабыллара былааннанар эбит.

Ыччат парламенын бэрэссэдээтэлэ Николай Обоюков федеральнай сокуоҥҥа этиилэри киллэрэргэ өрөспүүбүлүкэ бары ыччатын санаатын түмэр наадатын ыйда. «Биир ньыгыл Арассыыйа Эдэр гвардията» өрөспүүбүлүкэтээҕи тэрилтэ салайааччыта Афанасий Колесов тыа сирин ыччата общественнай түмсүүлэри тэринэригэр көмөлөһүөҕүҥ диэн ыҥырда.
Норуот депутата Александр Уаров тыл этиитин эдэр парламентарийдар болҕойон иһиттилэр. Александр Сергеевич дойду үрдүнэн патриотическай, үлэҕэ иитии инники күөҥҥэ тутулларын сөптөөҕүнэн ааҕарын эттэ. «Эһиги сайдыы олус күүскэ барар кэмигэр олороҕут. Сайдыылаах дойдулартан тутум да хаалбакка тэҥҥэ хардыылаан иһиэхтээххит. Саха омук бүттүүнүн дьылҕата эһигиттэн тутулуктаах. Онон Россияҕа ыччат хайдах үөрэниэхтээҕэ, хайдах иитиллэн тахсара, сайдара чуолкайдык ити сокуоҥҥа суруллуохтаах», — диэтэ норуот депутата. Кини ыччаттары куһаҕан дьаллыктартан тэйиччи тутталларыгар ыҥырда. Итиэннэ Интернет үйэтигэр элбэх туһалаах литератураны, атын субъектар, дойдулар ыччат политикатын эйгэтигэр уопуттарын ааҕалларыгар сүбэлээтэ.
Ыччат парламенын чилиэнэ Иннокентий Именев федеральнай сокуоҥҥа этиилэрин иһитиннэрдэ. Бастатан туран, үөрэхтээһин чааһыгар устудьуоннар производственнай быраактыларыгар эппиэтинэһэ суох сыһыан баарын эттэ: «Быраактыка үөрэҕи бүтэрээччи үлэҕэ киирэригэр саамай суолталаах буолуохтаах. Бу сокуоҥҥа көрүллэрэ ирдэнэр. Аны үөрэҕи бүтэрээччилэр үлэҕэ киирэллэригэр үлэҕэ ылааччы кырата 3 сыл ыстааһы ирдиирэ сөбө суох. Арай ити производственнай быраактыканы ыстааска тэҥнээн биэриэххэ сөп этэ». Иннокентий Именев дьиэ-уот боппуруоһа эдэр ыччаты эрэ буолбакка бүтүн нэһилиэнньэни долгутарын, онон сибээстээн тииһимньилээх олорор дьиэни ылыы ити сокуоҥ­ҥа көрүллүөхтээҕин ыйда.

Норуот депутата Александр Сусоев «төгүрүк остуол» кыттыылаахтарын саҥата суох олорбокко дьүүллэһиигэ актыыбынайдык кытталларыгар ыҥырда. Кини хас да дьоһуннаах этиини киллэрдэ. «Ыччаттар бэйэлэрэ үлэ миэстэтин таһаарыахтаахтар. Судаарыстыба ол туһугар усулуобуйа тэрийиэхтээх. Үөрэхтэрин бүтэрбиттэр, биллэн турар, ханнык да уопуттара суох. Онон тэрилтэлэргэ наставниктааһын систиэмэтэ тэриллэрэ буоллар. Каадыр политикатын бэрээдэктиир наадалаах. Судаарыстыбаннай тэрилтэлэргэ үлэ миэстэтин квоталыыр тоҕоостоох. Дьиҥнээхтик үлэлиир ыччат тэрилтэлэригэр үбүнэн өйөбүл хайаан да баар буолуохтаах. Эдэр ыалларга чэпчэтиилээх кредиттэри киллэрии эмиэ сокуонунан сүрүннэниэхтээх», — диэтэ Ил Түмэн депутата Александр Сусоев.
Түмүккэ федеральнай сокуон барылыгар Саха сирин этиилэрин маассабайдык дьүүллэһэр наадатын бэлиэтээтилэр. Онон, өрөспүүбүлүкэ ыччата бу сайын устата «Синергия Севера» форум кэмигэр, «Мозговой штурм» быһыытынан туспа тэрээһиҥҥэ уонна атырдьах ыйыгар буолуохтаах ыччаты кытта үлэҕэ специалистар форумнарыгар маассабайдык дьүүллэһиэхтэрэ.
«Сокуон барылыгар киирбит этиилэри эрэдээксийэлээн, бэйэбит олорор усулуобуйабытыгар сөп түбэһиннэрэн, Саха сирин уратыларын учуоттаан оҥоруохтаахпыт», — диэтэ норуот депутата Юрий Баишев.