Холбоһуктаах Нациялар Тэрилтэлэригэр тиийэ этиннилэр

Сокуон өттүнэн көрдөххө

Санатар буоллахха, Саха Өрөспүүбүлүкэтин парламена уопсастыбаннас кыттыылаах сокуон барылын дьүүллэһэр үгүс тэрээһини ыыппыта. Холобур, Ил Түмэҥҥэ буолбут “төгүрүк остуолга” үгүс санаалар, этиилэр киирбиттэрэ. Оттон  37-с пленарнай мунньахха депутаттар сокуон барылын дьүүллэспиттэрэ, тустаах докумуон барыла хас биирдии Арассыыйа олохтооҕо төрөөбүт тылын үөрэтэрин мэктиэлиир быраабын кэһиэн сөбүн туһунан эппиттэрэ. Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков сокуон барылын сүрүн балаһыанньалара ылылыннахтарына, төрөөбүт тылы үөрэтиигэ эбии ыарахаттары үөскэтэр кыахтаахтарын бэлиэтээбитэ. Норуот депутаттара Антонина Григорьева, Егор Жирков, Иван Шамаев, Евгения Михайлова састааптаах оробуочай бөлөх тэриллэн, Госдума депутаттарыгар, Саха сириттэн сенатордарга Саха сирин парламена киллэрбит көннөрүүлэрин өйүүллэригэр этиилээх суруктары ыыппыттара. Сокуон барыла иккис ааҕыыга көрүллүөр диэри, эбэн-сабан биэрэр кэмҥэ Саха сирин парламена эрэ үс көннөрүүнү киллэрбитэ. От ыйын 24 күнүгэр Госдумаҕа Саха сирин парламена киллэрбит көннөрүүлэрин аахсан туран, сокуон барылын ылыннылар. Сокуон барылын билиҥҥи көрүҥүнэн төрөөбүт тылы үөрэтии үөрэх бырагырааматыгар киллэриллэр, ону кытта оҕо ханнык тылы үөрэтэрин төрөппүттэрэ талаллар.   

Уопсастыбаҕа

Оттон уопсастыба бу сокуон барылын хайдах ылыммытай? Биллэн турар, төрөөбүт тыл инникитин сүтэн-симэлийэн хаалар кутталламмытын өйдөөбүт патриоттар сокуон барылын утаралларын биллэрбиттэрэ. Сокуон көҥүллүүрүнэн пикеты, “төгүрүк остуоллары”, аһаҕас кэпсэтиилэри тэрийбиттэрэ. Бу тэрээһиннэри “Ийэ тыл кэскилэ” уопсастыбаннай хамсааһын сүрүннээбитэ. Уопсастыбаннай хамсааһын чилиэннэрэ “маһы хамсатыынан” эрэ дьарыктаммакка, баар кыһалҕа сытыы өрүттэрин дэхсилии сатыыллар. Чуолаан уопсастыбаҕа тиэрдэ сатыыр санаалара – кэнчээри  ыччаттарбытыттан төрөөбүт тылларын үөрэтэр кыахтарын былдьаатахпытына, норуот быһыытынан “киһи-хара” буолан бүтэбит диэн. Ким эрэ сокуон барыла төрөөбүт тылы үөрэтэр быраабы хааччахтаабат диэҕэ. Ол эрээри, толкуйдаан көрдөххө, бу докумуон күнү көрбүт бастакы варианын ылыммыттара буоллар, дьон чэпчэки суолу батыһан, отой да төрүт тылларын үөрэтэртэн аккаастаныахтарын сөбө, оччоҕуна биирдиилээн патриоттар эрэ оҕолорун үөрэттэрэ сатыахтара. Ол — муораҕа хааппыла буоллаҕа! Бүтүн норуот төрөөбүт тылын көҥүл ылан үөрэтэр буолара улугурууга тиэрдиэҕэ.

Дьэ, бу санаанан сирдэтинэн “Ийэ тыл кэскилэ” уопсастыбаннай тэрилтэ үгүс үлэни ыытта. От ыйын 11 күнүгэр Женеваҕа буолбут ХНТ (ООН) төрүт норуоттар бырааптарыгар экспертнэй механизмын 11-с сессиятыгар бэйэтин бэрэстэбиитэлин – уопсастыбаннай тэрилтэ бэрэссэдээтэлин Вилюяна Никитинаны тэрийэн ыыппыта.  Аан дойду таһымнаах тэрээһиҥҥэ кыттыы улахан ситиһиинэн буолара чуолкай. Вилюяна Николаевна бу сырыытын туһунан журналистарга кэпсээтэ.

Ыспыраапка

ХНТ (ООН) төрүт норуоттар бырааптарыгар экспертнэй механизма ХНТ киһи быраабыгар сэбиэтин көмө уорганынан буолар, кини резолюциятынан 2007 сыллаахха тэриллибит. Сессия сылын аайы ыытыллар. Экспертнэй механизмҥа сэттэ дойдуттан биирдии киһи чилиэнинэн ананар.
Туох соруктааҕый?
– Киһи быраабын сэбиэтэ консультациялыыр, экспертиир көмөнү оҥорор; ирдэбилинэн Декларация сыалын ситиһэр инниттэн кыттааччы судаарыстыбаларга төрүт олохтоохтор бырааптарын көмүскүүргэ көмөлөһөр.
– Ону кытта дьүүллэһии былаһааккатыгар араас эйгэҕэ төрүт норуоттар бырааптара кэһиллэр түгэнигэр, ону хайдах туруорсары кэпсэтэллэр.

Вилюяна   Никитина: “Аан   дойду  таһымыгар тахсан  этинэргэ  бары кыахтар  бааллар”

— Сессия 11-с төгүлүн ыытылынна. Биһиги сессияҕа кыттан хас да сыалы ситистибит. Бастакытынан, бэйэ быраабын көмүскэнии мэхэниисимин биллибит, атын судаарыстыбалар уопуттарын иһиттибит. Көмүскэнии диэни наһаа судургутук өйдөөмөҥ. Ол аата, холобура, ханнык эмэ өрүккэ сокуон кэһиллэр буоллаҕына, хайдах көмүскэниэххэ сөбүн биллибит. ХНТ сессиятыгар мин уонна эмиэ уопсастыбанньык Платон Шамаев кытынныбыт. Мин төрөөбүт төрүт тылбытын үөрэтиигэ сөбө суох сокуон киирэн эрэрин туһунан боппуруоһу көтөхпүтүм, Платон “Уһук илиҥҥи гектар”, пенсияҕа тахсар сааһы үрдэтэр сокуоннар тустарынан кэпсээбитэ.

Мин кыттан кэлбиппиттэн астынным. Тоҕо? Бастатан туран, улахан трибунаҕа тахсан дакылааттаатым. Французтуу уонна английскай тыллары билэр буолан, бэлэмнээбит тиэкиспинэн тугу этиэхпин баҕарбыппын тиэрдэ сатаатым. Холобур, нууччалыы дакылааттаабытым буоллар, тылбаас нөҥүө этиллиэн баҕарбыт санаам толору тиэрдиллэрэ саарбах. Маны таһынан ырытыһыыларга кыттыстым. Биһиги этиибитин резолюцияҕа киллэрдилэр. Манан тохтоон хаалбаппыт. Салгыы үлэлэһиэхпит.  ХНТ (ООН) төрүт норуоттар бырааптарыгар экспертнэй механизма резолюцияҕа киирбит этиилэр олоххо киирэллэрин ирдиир бырааба суох, рекомендация эрэ биэрэр.  Мин иһитиннэриим төрүт тылбытын үөрэтэр бырааппыт туһунан буолбута.Тылбытын үөрэтии туругун кэпсээбитим. Төрүт тылы үөрэтии булгуччу буолуохтааҕын чорботон эппитим. Буолаары буолан, 2019 сыл аан дойдуга Норуоттар төрүт тылларын сылынан биллэриллээри турар. Итиэннэ биһиги ХНТ төрүт норуоттар бырааптарын боппуруоһугар сэбиэтин чилиэннэригэр Саха сиригэр кэлэн семинар хабааннаах тэрээһини ыыталларыгар этии киллэрбиппит. Бу этиибитин көрүөхтэрэ. Оттон резолюцияҕа киирбит этиилэри Төрүт норуоттар боппуруостарыгар бастайааннай форумҥа отчуоттуохтара. Онтон сөптөөх быһаарыыны ылынаннар Төрүт норуоттар боппуруостарыгар аналлаах дакылаатчыт сүрүннүөҕэ.

Кылаабынайа, биһиги этиибит резолюцияҕа киирдэ. Мин экспертнэй механизм чилиэннэрин кытары билсибитим. Холобур, Карелияттан Алексей Цыкарев чилиэнинэн буолбут этэ. Кинини кытары сибээспитин быспаппыт.

ХНТ сессиятыгар сылдьан кэлэн баран тугу өйдөөтүм? Национальнай өрөспүүбүлүкэлэргэ кыһалҕа үөскээтэҕинэ, бэйэбит иһигэр ону “буһара” сылдьыбакка, киэҥ дьүүлгэ таһаарар наада. Өскөтүн төрүт норуот бырааба кэһиллэр түгэнигэр аан дойду таһымыгар көмүскэниэххэ сөп эбит. Аан дойду таһымыгар тахсан этиммиппит олус санаабытын көтөхтө. Төрөөбүт тылбыт сүмэһинин сүтэрбэт туһугар үлэбит салгыы ыытыллар.

* * *

Оттон “Үөрэхтээһин туһунан” федеральнай сокуоҥҥа төрөөбүт тылы үөрэтиигэ уларытыылардаах сокуон барылын кэккэ көннөрүүлэрдээх ылыналлара саарбаҕа суох. Ол гынан баран, маныаха биири өйдүөх тустаахпыт – төрөппүт ыччатын кэскилин туһунан саныыр буоллаҕына, бу сокуон да иһинэн оҕотун төрөөбүт тылын үөрэтэригэр бары кыаҕын уурара сатанар.