Итэҕэлтэн силис тардан

Кулун тутар 27 күнүгэр «Якутия» хампаанньа көтөр аалынан Хабаровскай куоракка 22 киһилээх суруналыыстар бөлөхтөрө икки чааһынан көтөн күпсүтэн тиийдибит. Бу Азия үс улуу дойдутун кытта кыраныыссалаһа сытар, тэ­тиҥнэр быыстарыгар саспыт кэрэ куоракка саха устудьуоннарын хас хардыы аайы кэриэтэ көрсөн соһуйдубут. Толкуйдаан көрдөххө, дойдуларыттан чугас, араас омук, ол иһигэр кэриэй, кытай, монгол тоҕуоруспут куоратыгар саха ыччаттара холкутук, дойдуларыгар курдук сылдьаллара эмиэ оруолу оонньоотоҕо.
Нөҥүө күнүгэр сарсыарда сөпкө туран Хабаровскай – Токио хайысханан, соһуйуохпут иһин, икки чаас эрэ устата көтөн Япония Нарита куоратыгар кэлэн түстүбүт. Салайааччыбыт Галина Бочкарева дөкүмүөммүтүн эрдэттэн барытын дьаһайсан улахан моһоло суох улуу Япония дойдутугар үктэннибит. Биһигини кытта автобуска Россияттан уонна Украинаттан кэлбит туристар бааллар. Бастаан утаа ким да кинилэри кытта улаханнык алтыспакка, уу чуумпутук сырыттыбыт. Туох эрэ тыҥааһын баара салгыҥҥа кытта биллэр буолан баран, Япония эйэлээх күөх халлаана барыбытын түмпүт курдук буолла. Гид Елена политиканы олох таарыйбаккыт диэн сэрэттэ. Кини Ташкеннааҕы университет Илиҥҥи тылларга салаатын бүтэрбит уонна преподавателлии сылдьыбыт буолан, Япония историятын, сиэрин-туомун, уратытын олус дириҥник билэрин ааһан, бу дойдуну ис дууһатыттан таптаан манна олохсуйбута кини тохтоло суох кэпсээниттэн тута билиннэ. Олус эйэҕэс, киэҥ-куоҥ санаалаах нуучча кыыһа эйэ былааҕа буолан, үс араас дойдуттан сылдьар туристары барыларын кытта уопсай тылы булла.
Суолу батыһа магнолия, кедр, вишня, сакура курдук үйэтийбит мастар саҥа сибэккилэнэн силигилээн тураллар. Халлааҥҥа харбаспыт улахан тутуулары сэргэ ааспыт үйэлэр ураты архитектуралаах лаглайбыт дьиэлэрэ элэс гынан ааһаллар. Урукку уонна аныгы кэм дьиктитик дьүөрэлэспит улуу дойдута биһигини күннээх эйэҕэс халлаанынан сэрэммиттии сэргэхтик көрүстэ.
Аан бастаан харахха быра­­ҕыллар уратыта – суолла­ра көнөтө, элбэҕэ, үөһэнэн-аллараанан эрийэ-буруйа тахсар-түһэр эстакадалар, туннеллар, тимир суоллар, муосталар…. Барыта уурбут-туппут курдук ып-ыраас куорат, ханан да алҕаска даҕаны бөх-сыыс баарын көрбөтүбүт. Массыыналар субу собуоттан тахсыбыт курдук кылабачыйан олороллор. Бэл бөх тиэйэр массыыналарыгар олорор суоппардар араҕас комбинезон кэтэн, бу кэрэ көстүүнү ханан да киртиппэтэрбит диэбит курдук айанныыллар. Барыта уурбут-туппут курдук холку, үүт-тураан дойду. 13 мөлүйүөн нэһилиэнньэлээх Токио куоракка, аан дойду үрдүнэн массыынаны оҥорон таһаарыытынан 1 миэстэни ылар индустриялаах дойдуга массыына олус элбэҕэ суоҕа сөхтөрдө. Кэлин билбиппит, общественнай транспорт сайдыбыта бэрдиттэн (түргэн поезтар чааска 300 км тиийэ бараллар) уонна массыынаны тутуу чэпчэкитэ суоҕуттан туохха барытыгар харыстабыллаах дьоппуоннар бэлэсипиэт көлөнү хото туһаналлар эбит. Бу көлөнөн сылдьарга аналлаах туһунан суоллаах, хас хардыы ахсын кэриэтэ кыстанан тураллар. Ким да тимиринэн кэлгийэн күлүүс ыйаабат, барыта тус-туһунан нүөмэрдээх электроннай сигналлаах буолан, атын киһи дураһыйбат да эбит. Улахан супермаркеттар тастарыгар атыыга барбатах астарын корзинаҕа таһааран ууралларын, маннык акция күннэтэ – кыра дохуоттаах дьону өйүүр сыаллаах ыытылларын сөҕө көрдүбүт. Үгүстүк ардыыр дойдуга зонтиктар эмиэ хас хардыы ахсын кэриэтэ сааһыланан тураллар, ким эмит ардахха баттатар түгэнигэр ылан туһаннын диэн. Уулуссаларга тиэтэйэ-саарайа хаамар дьон харахха быраҕыллар гына чаҕылхайдык таҥна сатаабаттар эбит, бу сайдыылаах дойдуга баайгынан өттөйүү — сэмэйэ суох быһыы курдук көрүллэр. Ол оннугар тэҥ форманы кэтии киэҥник тарҕаммыт. Улахан концерннартан, оскуола оҕолоруттан саҕалаан кыра тэрилтэлэргэ тиийэ бэйэлэрэ тус-туһунан формалаахтар. Форменнай таҥас — идэҕинэн киэн туттууга уонна коллективнай өйгө-санааҕа иитэр, үлэҕэ көҕүлүүр буолан, кыра-улахан тэрилтэтиттэн тутулуга суох барыларыгар баар.
Түһэр отельбыт кыракый хоһугар киһи наадыйара барыта баар курдук. Японецтар туохха барытыгар харыстабыллаахтара харахха быраҕыллар. Туох да ордук-хоһу суох: утуйар орон, кыра остуол, душевой хос, холодильник. Дьиэлэрин да көрдөххө бэрт кыра балконнар, түннүктэр көстөллөр. Бэл олорор таас коттеджтара дьоҕустар, икки ардылара аҕыйах миэтэрэ быыстааҕа – сир олус кэмчитин уонна сыаналааҕын туоһулуур. Аһыыр да сирбит улахана суох, кыра пиалаларга рис, убаҕас балык миинэ, салат, туга биллибэт ньыл-ньал курдук амтаннаах муора астарын тугу сөбүлээбиккин ылан сиигин. Кытайдарга холоотоххо, улахан тумата суох ас бэйэтинэн амтана уонна хайаан да сибиэһэй буолара кинилэргэ ордук сыаналанар эбит. Ол гынан баран, бу астара араас микроэлеменнэринэн баай буолан, аан дойдуга саамай уһун үйэлээхтэринэн ааттанан эрдэхтэрэ. Сайдыылаах дойду буоларын унитазка баар араас кнопка кытта туоһулуур. Бу тэрилбит хас да функцияны биирдэ толорор эбит: нанотехнологиялар салгыы сайданнар, өссө анализкын, хааныҥ баттааһынын туругун, температураҕын кытта мээрэйдиир унитазтары оҥорууга бу дойду инники иһэр.

Япония кэрэ-бэлиэ сирдэринэн

Икки итэҕэли тэҥҥэ тутан

Аҕыйах хонукка кэлбит дьон сарсыарда сып-сап аһыы охсоот 9 чаастан оптуобуһунан Сэнсодзи (Асакуса) диэн аатырбыт былыргы храмнарыгар айаннаатыбыт. Гид Елена кэпсииринэн, Иккис аан дойду сэриитин кэмигэр буомбалааһын кэнниттэн 1649 сыллаахха тутуллубут храм умайбыт. Аттыгар туран умайбыт баараҕай мас аҕыйах сыл буолан баран хаттаан тыллан, күөх араскылар быкпыттарын көрөн манна улахан суолта биэрэннэр, үөһэттэн өрүттүүнү уонна эйэни аҕалар бэлиэ быһыытынан көрөннөр, бу храмы хаттаан чөлүгэр түһэрэн туппуттар. Будда архитектуратын тутуһуннаран бу аарыма тутуу ураты тыыннаах уонна колориттаах, олбуоругар биэс улахан пагода уонна сүрүн саала баар. Хас биирдиилэрэ дириҥ суолталаах ааннары ааһан, киин саалатыгар киириэҥ иннинэ сибэтиэй ууга илиигин суунан, ладан буруотунан ыраастанан, дьэ улахан храмҥа киирэҕин. Бу ладан буруота ыалдьар сиргин эмтиир дииллэр. Биһиги эмиэ бэйэбит үгэстэрбитигэр майгынната санаан буруонан ыраастанныбыт. Киирэр ааҥҥа икки кыыс статуйалара манаан тураллар: биирэ тыал, биирэ этиҥ таҥаралара. Аан үрдүнэн 4 метр үрдүктээх банаардар ыйаммыттар. Иһирдьэ таҥараларыгар үҥүү бара турар, бэрт элбэх киһи туруктарыгар киирэн, хамнаабат да курдуктар. Бу храмҥа дьон саамай элбэхтик сылдьар, сүрүннээн айылҕаттан үчүгэй күнү-дьылы уонна өлгөм үүнүүнү биэрэригэр көрдөһөллөр эбит. Эдо кэмин санатар манаахтар, ладан буруотун сыта, барабаан тыаһа — барыта биир муусука буолан хайдах эрэ дьикти турукка киллэрэр. Храм быһыыта, ис туруга бу үлүгэр сайдыылаах аан дойду ХХI үйэтиттэн орто үйэлэр кэмнэригэр киирэн хаалбыт курдук дьикти санааны уонна сүгүрүйүүнү үөскэтэр. Ортотугар дьөлөҕөстөөх «дьолу аҕалар» манньыаты быраҕан (дьөлөҕөстөөх тааһы биһиэхэ эмиэ дьол тааһа дииллэр), биһиги эмиэ кыттыстыбыт. Ким да биһиэхэ болҕомтотун уурбата, биир итэҕэллээх дьоннорун курдук ылыннылар быһыылаах.
Бу кэнниттэн сувенирдарынан баайдык тэлгэммит уулуссаҕа таҕыстыбыт. Манна туох барыта баар: веертан саҕалаан сэлээппэҕэ тиийэ. Туристарга биир саамай кэрэхсэнэр сиригэр сыаналара да ортоһуор.
История аанын оргууй сэгэтэн көрдөххө, Япония хас эмит үйэлэр устата сабыылаах, Европаттан кими да чугаһаппатах таайтарыылаах дойду, ХVIII үйэттэн эрэ кинилэри кытта атыыга-эргиниигэ киирэн, бэйэтин сабыылаах аанын арыйбыта. Бу хас эмит сэриини ааспыт, айылҕа араас тургутуутун барытын уйуммут, итэҕэлин умнубатах, сиэрин-туомун кытаанахтык тутуһар, тас сиртэн орооһууну сөбүлээбэт дьикти уйулҕалаах омуктары туох өйдөөх-санаалаах буолалларын киһи аҕыйах хонукка, биллэн турар, арыйбат. Ол инниттэн кинилэр историяларын үөрэтиэххэ, билиэххэ наада. Тахсар күннээх дойду түҥ былыргыттан синтоизм итэҕэллээх, ол эбэтэр айылҕаны тыыннаан, айылҕаҕа сүгүрүйүү. Иччилэргэ, эмэгэттэргэ, тотемнарга, бэлиэлэргэ итэҕэйэллэрэ биһиэхэ майгынныыр курдук. Айылҕаҕа киһиэхэ курдук иччилээн сүгүрүйүү, хас биирдии тааһы, маһы, үүнээйини, айылҕа көстүүлэрин барытын куттаан-сүрдээн (ками) көрүү билигин да баар. Таастар кинилэргэ дьиэ кэргэни уонна хаан урууну араҥаччылыыллар, киһи өллөҕүнэ дууһата тааска кубулуйар. Итэҕэллэрин сүрүн тускула – киһи уонна айылҕа биир ситимнээҕэр. Барыта билэр, истибит курдукпун, ама бу арыы олохтоохторун кытта итэҕэлбит биир буолуо дуо? Кинилэр үгэс буолбут итэҕэллэрэ – синтоизм тарҕаныыта б.э. 3-4 тыһ. сылларын анараа өттүгэр монголлар биистэрин ууһа бу дойдуга кэлиэҕиттэн олохсуйбут эбит. Бу итэҕэллэрэ устунан синтоизм философскай сүүрээнигэр кубулуйбут. Ону кытта тэҥҥэ кэриэтэ VI үйэҕэ ыаллыы Тибеттэн, Кытайтан буддизм киирэн бэрт түргэнник тарҕаммыт гынан баран, синтоизм баһылыыр оруолун сүтэрбэтэх. 1868 сыллаахха синто былыргы итэҕэлэ Японияҕа государственнай буолбут. Бу кэмтэн ыла кинилэр ураты аналлаах сүрүн нация буолалларын өрө тутан, кытайдары, кэриэйдэри үтүрүйүү саҕаламмыт. Уруккута дьоппуон омук сирдэрэ буоларынан, кытайдартан сирдэрин былдьаһар сэриилэр саҕаламмыттар. ХVI үйэ ортотугар тахсар күннээх дойдуга аан бастаан христианствоны тарҕатар миссионердар кэлбиттэр. Ол гынан баран Сегуннар бу итэҕэли утары сорунуулаахтык туруммуттар, онон 1859 сылга эрэ саҥа дуогабарга илии баттаһан, христианнар холкутук бу дойдуга киириилэрэ көҥүллэммит. Иккис аан дойду хаан тохтуулаах сэриитин кэнниттэн Маньчжурия сирдэригэр саантааһыннарын тохтотон, синтоизм уонна буддизм тэҥник сайдан Японияҕа киэҥник тарҕаммыт. Христианствоны нэһилиэнньэ 2% ылыммыт. Онон, гид кэпсииринэн, билиҥҥи Японияҕа сыбаайбалара синтоизм итэҕэлинэн, киһини көмүү буддизм сокуонунан барара кими да сөхтөрбөт эбит.

Император дыбарыаһын тула

Бу ХV үйэҕэ тутуллубут дыбарыас эмиэ бэрт элбэх тургутуу­ну — баһаары, буомбалааһыны, хас да сэриини ааспыт буолан, хаттаан чөлүгэр түһэриллэн тутуллубут. Император — Япония былааһын уонна биир сомоҕо буолуутун символа буолан формальнай дуоһунас, кини боломуочуйата кыра. Дьиҥнээх былаас премьер-миниистир илиитигэр баар. Акихито император 85 сааһын туолбут, гид кэпсээнинэн, соторутааҕыта кини нацияҕа аһаҕас эфиргэ тахсан, кырдьаҕаһынан сибээстээн уураталларыгар көрдөһөн этиммит. Былыргыттан кэлбит сокуонунан кини тыыннааҕын тухары олоруохтаах, бэйэтэ аккаастанар бырааба суох эбит. Акихито доруобуйатын туругун учуоттаан, Япония парламена киниэхэ эрэ анаан саҥа сокуон таһаараары сылдьар эбит. Бу сокуон кини уолугар тарҕаммат, онон олоҕун устата принц салгыы утум быһыытынан император эбээһинэһин толоруохтаах. Олоххо император кэргэнинээн сүрдээх сэмэй, сиэрдээх, норуоттарыгар чугас дьоннор, оҕолоро да атыттартан чорбойо сатаабаттар диэн Елена кэпсээтэ.
Император дыбарыаһыгар, биллэн турар, дьону киллэрбэттэр. Ыраахтан хаартыскаҕа түһэрдибит, аттыгар баар сакура, кедр, магнолия үүммүт олус кэрэ пааркатыгар күүлэйдээтибит. Манна да туристар толорулар, барыта ып-ыраас, уу чуумпу, үүт тураан. Сөҕүөхпүт иһин, манна дьиэтэ суох 2-3 киһи кэлэн соннорун саптан баран утуйа сыталлар эбит. Кинилэри ким да император пааркатыгар кэлэн утуйа сытаҕын диэн үүрбэт, түнэйдээбэт эбит. Бу эмиэ Япония уопсастыбатыгар киэҥник тарҕаммыт гуманизм биир көрүҥэ – дьиэтэ-уота суох дьоҥҥо сиэрдээх уонна киһилии сыһыаннаах буолуу.

Вулкан, цунами билиэнигэр

Япония 378 тыһ. кв. км иэннээх арыыларыгар 127 мөл. киһи олороруттан 99% японецтар. Сирдэрэ Россия Амурскай уобалаһын сирин иэнигэр тэҥнэһэр. Ол да иһин тоҕо Курильскай арыылары былдьаһалларын киһи сөхпөт. Кинилэр сыллата хаста да буолан ааһар сир хамсааһынын, тайфуннар, цунами, умуллубат вулканнар билиэннэригэр олороллор. Алта сыллааҕыта Хонсю арыытыгар 9 баллаах сир хамсааһына улахан алдьатыыны аҕалбатах, японецтар манныкка бэлэм буолууга үөрэммиттэр. Улахан алдьатыыны бу кэнниттэн кэлбит 15 метр үрдүктээх цунами аҕалбыт: бүтүн кварталлары, дьиэлэри сотон барбыт. Манна 18,5 тыһ. киһи өлбүт, кинилэртэн 90% тимирбиттэр. Эпицентртан 400 км сиргэ турар Токио куоратыгар бу хамсааһын долгуна кытта биллибит. Фукусима АЭС-ны сэрэхтээх японецтар төһө да цунамиттан харысхаллаах модьу-таҕа истиэнэлээх гына тутталлар, 15 метргэ тиийэ үрдүктээх долгун охсуутун уйбатах, сойутар систиэмэлэрэ уонна уот биэриитэ тохтообут. Директордара үлэһиттэрин кытта харса суох маны туоратыыга үлэлэһэ сатаабыттар да, ядернай блок сылыйан, быһа эфиринэн Япония барыта көрөн олордоҕуна, водород эстэн радиация тарҕаныыта саҕаламмыт. Дьону суһаллык 20 км тэйиччи көһөртөөн быыһаабыттар. Оннооҕор маннык алдьархай кэнниттэн кинилэр тулуурдаахтык ыраас ууга уонна рискэ уочараттаан туралларын телевизорынан көрдөрбүттэрэ. Туох да айдаана, аймалҕана, мародерство курдук мөкү көстүүтэ суох. Чугас сытар 19 префектураҕа, ол иһигэр Токиоҕа ууну, аһы, салгыны чинчийии, хонтуруоллааһын үлэтэ күүскэ барар эбит. Билигин ырааһыран, көспүт дьон дойдуларыгар кыралаан төннүтэлээн эрэллэр. Билигин да 170 тыһ. киһи “беженец” статустаах олорор. АЭС территориятыгар цистерналарга 700 тыһ. тонна сүһүрбүт уу хаайтаран сытар, станцияны барытын көтүрэн ыраастааһыҥҥа 40 сыл барыа дииллэр. Кэнники улахан сир хамсааһына хаһан буолбутун ыйыттыбыт. 1923 сыллаахха икки суукка устата 300-тэн тахса араас баллаах хамсааһыннар буолбуттар, муораттан чугас Йокогама куората цунамиттан улаханнык эмсэҕэлээбит. Токиоҕа алдьатыыта арыый аҕыйах буолан баран, күүстээх тыал улахан баһаары тарҕатан, куорат аҥаара уокка былдьанан, дьон куотан аһаҕас сирдэргэ – болуоссаттарга, пааркаларга тоҕуоруһан, аҥаардас Токиоҕа 40 тыһ. тахса киһи буруоттан тумнастан өлбүттэр. Бу 100-кэ сыл анараа өттүгэр буолан ааспыт алдьатыылаах сир хамсааһына хатыланыан сөп диэбиттэрин салла иһиттибит. Ирбэт тоҥ сирдээх, киэҥ-куоҥ, хаар-муус дойдубутун ахтарбыт күүһүрбүт курдук буолла. Итэҕэллэрэ, санаалара күүстээх буолан уонна элбэхтик айылҕаларын тургутуутун ааһаннар, бу омуктар ураты тулуурдаах уонна дьулуурдаах буоллахтара.

Сакура силигилиир Уено пааркатыгар

Экскурсиябыт биир умнуллубат түгэнэ – Сакура мас силигилии үүнэр пааркатыгар Уеноҕа сылдьыыбыт буолар. Паарка историята 1873 сыллаахха император бирикээһинэн дойду араас муннугуттан мастары, талахтары түөрэн аҕалан олордууттан саҕаламмыт. Ордук таптыыр сакураларын араас көрүҥүн үүннэрбиттэр. Манна сакура тыллар кэмигэр дьон сөбүлээн сылдьар эбит. Ханами – сакура тыллыыта японецтарга туһунан ритуал, үгэс быһыытынан олохсуйбут. Оҕолуун-уруулуун көһөн кэлэн сиргэ салапаан тэлгээн баран, бу пааркаҕа хоно-өрүү сытан сакура тыллыытын кэтэһэллэр эбит. Японецтарга сакура поэттары уһугуннарар, романтиктары түмэр, тапталлаахтары холбуур, ыарыһаҕы эмтиир ураты ытыктанар кэрэ мас. Японецтар тас көрүҥнэрэ кытаанах курдук буолан баран, кэрэни олус кэрэхсиир, харыстыыр, сүгүрүйэр чараас, уйан уйулҕалаахтарын бэлиэтии көрдүбүт. Биһиги сүрүннээн оруосабай сибэккинэн силигилээн саҥа тыллан эрэр кэмнэригэр сырыттыбыт. Үрүҥ сибэккилээх сакура сэдэх эбит, ол иһин кинилэр ордук сөбүлээн кэтэһэллэр. Ыччаттар туһунан астаах-үөллээх кэлэн «тусовкалыыллар», кырдьаҕастар сиэри-туому тутуһан оргууй наллаан хаамсаллар, оҕолонуохтарын баҕарар эдэр дьахталлар үҥэр-сүктэр кэмнэрэ. Бу паарка куорат иһигэр кыра куорат курдук, эмиэ бэйэтэ туһунан историялаах, храмнардаах, сиэрдээх-туомнаах, бэлиэтиир кэмнэрдээх. Хас биирдии мас ааттаах-суоллаах, историялаах, куттаах-сүрдээх. Үйэлэр түгэхтэриттэн харыстаан көрөн-харайан үүннэрбит хас биирдии мастара, Япония историятын курдук, модьу-таҕа көрүҥнээх, дириҥ силистээх-мутуктаах. Саас ситтэҕинэ паарка үйэтийбит мастара араас сибэккинэн сириэдийэ тыллара көрүөхтэн кэрэ. Паарка ортотугар көлүччэлэр, уста сылдьар кубалар, хайаттан кырылыы устар үрүйэлэр кэрэ көстүүнү ситэрэн биэрэллэр. Манна араас дойдуттан туристар бу кэмҥэ группанан кэлэннэр сакура тыллыытын кэтииллэрин бэлиэтии көрдүбүт. Киемидзу храмын Токугава диэн бастакы сегун туттарбыт. Бу киһи аатыттан Токио историята саҕаламмыт. Бу храм сегун династиятын уонна куораты харыстыыр сыаллаах тутуллубут. Японецтар кинини таҥара оҥостон, өлбүтүн кэннэ манна храм туттарбыттар. Манна самурайдар император сэрииһиттэрин кытта бүтэһик кыргыһыылара буолбутун туоһулуур монумент баар. Бу пааркаҕа сылдьан хас да этээстээх пагоданы эмиэ көрүөххэ сөп. 108 сыл олорбут бастакы манаах Тенкай баттаҕа бу пагодаҕа баар дииллэр. Хас хардыыҥ ахсын пааматынньык, хас биирдии маска тус-туһунан история арыллан иһэргэ дылы… Паарка соҕуруу өттүгэр Сайго самурай («Последний самурай» киинэ геройа) памятнига турар. Кини император армиятын салайан сегунаты үнтү сынньыбыт самурай буолар. Кэлин император самурайдары сэрииһит быһыытынан тутары тохтотоору гыммытын сөбүлээбэккэ, утары баран бэйэтэ туһунан буойуннарын мунньан, аҕыйах буоланнар 30 тыһ-х император армиятын кытта бүтэһигэр дылы кыргыһан харакири оҥорон өлөр. Бүтэһик самурайы император сэрииһиттэрэ чиэстээн-бочуоттаан ытыы-ытыы көмпүттэр.
Бу сылдьан, уруккуну умнар омук кэскилин сарбынар дииллэрин санаан кэллим. Японецтар бэйэлэрин историяларын олус харыстыыр, тастан дьайыыны сөбүлээбэт буоланнар, бэйэлэрин уратыларын, дириҥ историяларын, култуураларын күн бүгүҥҥэ диэри илдьэ кэлэн кэхтибэт кэскиллээх улуу омук дэтэн эрдэхтэрэ.

Салгыыта бэчээттэниэ.