Кэмигэр төлөөтөххүнэ, чэпчэтиинэн туһаныаҥ

Салаа үлэтин тупсарар сыаллаах

2013 сыл олунньу 4 күнүгэр Москваҕа дьиэ-уот, коммунальнай хаһаайыстыба оҥорор өҥөлөрүн хаачыстыбатын тупсарарга миэрэлэр тустарынан мунньах ыытыллыбыта. Ити мунньах түмүгүнэн Российскай Федерация Президенэ Владимир Путин 340-Пр №-дээх сорудахтар испииһэктэрин таһаарбыта.

Тустаах сокуон барыла бу докумуоҥҥа тирэҕирэн оҥоһулунна. Барылы Государственнай Дума депутаттара М.Л.Шаккум, В.С.Тимченко, Е.Л.Николаева, П.Р.Качкаев уо.д.а., барыта 16 киһи көҕүлээбиттэр.

Биллэн турар, тустаах докумуон дьиэ-уот, коммунальнай хаһаайыстыба салаатын ыытар үлэтин-хамнаһын тупсарар сыаллаах толкуйдаан оҥоһуллубут.

Икки өттүттэн эппиэтинэһи күүһүрдэргэ

Дьиэ-уот, коммунальнай хаһаайыстыба эйгэтэ урут да, быйыл да биир саамай үгүс кыһалҕалардаах салаанан буолар. Оттон биһиэхэ, тыйыс тымныылаах Сахабыт сиригэр, сылаас, уот, этэргэ дылы, көй салгыммыт кэриэтэ тыын суолталаахтар. Ити салааҕа сокуон кытаатан, ирдэбил күүһүрэн биэрдэҕинэ, үлэҕэ эппиэтинэс эрэ үрдүөҕэ.

Аҥаардас дьиэ-уот, коммунальнай хаһаайыстыба эйгэтин буруйдуур сыыһа. Биллэрин курдук, квартира иһин төлөбүрдэрин өр кэмҥэ төлөөбөккө, сыһа-соһо сылдьааччылар олус элбэхтэр. Итинтэн салайар хампаанньалар, сылааһынан, уунан, уотунан хааччыйар тэрилтэлэр ыытар үлэлэрэ атахтанар. Манна биир тыыннаах холобуру аҕалабын.

Дьокуускай куорат «Черепанов» ИП үлэһитэ Алена Черепанова бу курдук кэпсиир:
– Салайар хампаанньаларга ирдэбил күүһүрэрэ сөптөөх. Ол эрээри дьиэни бас билээччилэр өттүлэриттэн эмиэ эппиэтинэс баар буолуохтаах. Салайар хампаанньа ыытар үлэтэ кинилэр квартира иһин төлөбүрдэрин кэмигэр төлүүллэриттэн улахан тутулуктаах. Иэс улаата турар. Кинилэргэ төлөпүөннээтэххэ туруупкаларын быраҕан кэбиһэллэр. Дьиэлэригэр тиийдэххэ ааннарын аспаттар. Онон сорохторун кытта сууттаһарга тиийбиппит. Сорох ардыгар суут быһаарыыта сылы-сылынан туолбат. Итинник эппиэтинэһэ суох олохтоохтор ордук үҥсүүнэн-харсыынан дьарыктаналлар, – диэн кэпсиир Алена Васильевна.

Сууттаһарга үгүс бириэмэ, этэргэ дылы, ньиэрбэ-тирии баранарын киһи барыта билэр.
Тустаах сокуон барылыгар туох туһунан этиллэрий? Кэмигэр квартира иһин төлөбүрдэрин төлөөбөт дьоҥҥо пенялара улаатан биэриэҕэ. Маны таһынан бириэмэтигэр уонна эрдэлээн төлөһөр дьиэ хаһаайыттарыгар 5 бырыһыантан саҕалаан 10 бырыһыаҥҥа тиийэ чэпчэтии көрүллүөҕэ.

Ити олус сөптөөх уларытыы дии саныыбын. Кыра да чэпчэтии баар буоллаҕына, дьон квартира иһин төлөбүрдэрин бириэмэтигэр төлүү сатыахтара, стимул баар буолуоҕа.
Уопсай лифт, подъеһы сылытыы уонна сууйуу-тарааһын иһин төлөбүрдэр бэрээдэктэригэр уларытыылары киллэриэҕэ.

Маны таһынан тустаах сокуон барылыгар салайар хампаанньалар оҥорор өҥөлөрүн хаачыстыбата мөлтөх буоллаҕына, ыстарааптаныахтара. Өҥө хайдаҕын-тугун олохтоохтор уопсай мунньахтара быһаарыаҕа.

Учуоттуур тэрил тула мөккүөр

Президент Владимир Путин премьердиэн иннинэ Федеральнай Мунньахха оҥорбут Анал Суругар Россия салгыы сайдарыгар электроэнергия кыамталара тиийбэттэрин, кэнники сылларга структура реформата күүскэ ыытыллыахтааҕын, дойдуну иккистээн киэҥ далааһыннаахтык электрификациялааһын туһунан бэлиэтээбитэ. Кини: «2020 сылга диэри Россияҕа электроэнергияны оҥорон таһаарыыны үс гыммыт иккинэн улаатыннарар наада», – диэн эппитэ.

Россияҕа оҥорон таһаарыы, уматык-энергетическэй ресурсалар тарифтара төһө даҕаны намыһаҕын иһин, сайдыылаах дойдулары кытары тэҥнээтэххэ, 2-4 төгүл элбэх электроэнергияны туһанара биллэр. Дойдуга электроэнергияны кэмчилээһин соруга турар.

Российскай Федерация правительствота 2030 сылга диэри энергетическэй докумуонун бигэргэппитэ. Онно дьиэ-уот, коммунальнай хаһаайыстыба эйгэтэ — 26 %, уматык-энергетическэй комплекс — 34 %, промышленноска уонна тутууга — 31 %, транспорга — 6 % уонна тыа хаһаайыстыбатыгар — 6 % электроэнергияны кэмчилиэхтээхтэр диэн сурулла сылдьар.

«Электроэнергияны кэмчилээһин уонна энергетическэй көдьүүһү улаатыннарыы тустарынан» 261 №-дээх федеральнай сокуон ылыллан үлэлиир. Тустаах сокуон сөптөөхтүк үлэлээтэҕинэ, дойдуга сылга 2,5-5 триллион солк. кэмчилиири ситиһиэхтээхпит. Регионнааҕы уонна муниципальнай былаастар уоту кэмчилээһиҥҥэ бэйэлэрин программаларын ылыммыттара. Тэрилтэлэр эмиэ анал программа оҥостон үлэлииллэр.

«Российскай Федерация Дьиэҕэ-уокка кодексатыгар уонна сорох сокуон акталарыгар ДьУоКХ төлөбүрдэрин дьиссипилиинэтин үрдэтэргэ туһуламмыт уларытыылары киллэрэр туһунан» диэн сокуон барылыгар ууга уонна уокка биирдиилээн учуоттуур тэриллэри туруортарбатах дьоҥҥо төлөбүрү үрдэтэр туһунан баар. Манна норуот итэҕэллээхтэрэ мөккүстүлэр. Кинилэр санаалара араас-араас. Сорохтор утараллар, сорохтор докумуоҥҥа этиллибиккэ сөбүлэһэллэр.

Ити мөккүһэллэрэ сөптөөх дии саныыбын. Сорох эргэ дьиэлэргэ ууну учуоттуур тэрил туруорар кыахтара суох. Аны КПД дьиэлэргэ уопсайа түөрт итинник тэрил туруон наада. Манна дьиэлээх хаһаайын 8 тыһ. солк. төлүөн наада. Ити үгүстэргэ кыайтарбата баар суол. Маны таһынан квартираларын дьон өрөмүөннэтэ сылдьан, турбалары көстүбэт гына саптарар (короб оҥотторор). Короб оҥоһулуннаҕына, учуоттуур тэрил эмиэ кыайан туруоруллубат. Эбэтэр сыаналаах өрөмүөҥҥүн алдьаттараргар тиийэҕин. Онон манна ноото элбэх.

Билигин ууну учуоттуур тэрилэ суох дьон квартира иһин төлөбүрдэрин саамай үрдүгүнэн төлүү олороллоро эмиэ учуоттаныахтаах дии саныыбын.
Сокуоннар ситэриллэн биэрэннэр

Российскай Федерация тустаах министерствотын статистиката көрдөрөрүнэн, элбэх квартиралаах дьиэлэр 80% салайар хампаанньалар коммунальнай өҥөнөн хааччыйаллар. Биллэрин курдук, ааспыт сыл от ыйын 21 күнүгэр Государственнай Думаҕа «Российскай Федерация Дьиэҕэ-уокка кодексатыгар уларытыылары киллэрэр туһунан» 255 №-дээх федеральнай сокуон ылыллыбыта.

Тустаах сокуон эмиэ бу салаа ыытар үлэтин тупсарар, ситэрэн-хоторон биэрэр сыаллаах ылыллыбыта. Ити докумуон дойдуга бу салааҕа үлэлии-хамсыы олорор 16 тыһыынча салайар хампаанньаҕа анал лицензияны биэриигэ, эппиэтинэһи үрдэтиигэ туһуламмыта. Билигин дьиэ-уот, коммунальнай хаһаайыстыбанан лицензиялаах эрэ салайар хампаанньалар дьарыктанар кыахтаахтар. Хампаанньалар салайааччылара анал үөрэҕи бараллар уонна олорор дуоһунастарыгар сөп түбэһэллэригэр дуу, суоҕар дуу экзамен туттараллар. Ол курдук, кинилэр икки чаас устата сүүс ыйытыыга хоруйдууллар. Итинтэн 86-тан намыһах көрдөрүүлээх буоллахтарына, хаттаан экзамен туттаралларыгар тиийэллэр. Кинилэр квалификацияларын биэс сылга биирдэ бигэргэтиэхтэрэ. Лицензияларын былдьаппыт эбэтэр экономическай эйгэҕэ буруйу оҥоруу иһин сууттана сылдьыбыт дьон квалификацияларын иккистээн бигэргэтэр кыахтара суоҕун бэлиэтиибин.

Кэлиҥҥи кэмҥэ бу салааҕа туһуланар сокуоннар ситэриллэн-хоторуллан биэрэннэр, үчүгэй өттүгэр хамсааһын тахсыбыта харахха быраҕыллар. Государственнай Думаҕа көрүллэ, дьүүллэһиллэ сылдьар сокуон барыла ылылыннаҕына, ити эйгэ ыытар үлэтэ-хамнаһа тупсуутугар тиэрдэрэ саарбаҕа суох.

Людмила НОГОВИЦЫНА.