Кини бэйэтэ олоҥхо института

Үөрүүлээх тэрээһин Людмила Ефимова салайааччылаах «Кылыһах» бөлөх толоруутугар арчылаах алгыһынан саҕаланна. Кинигэ сүрэхтэниитин филологическай наука доктора, профессор, биллиилээх литературовед Варвара Борисовна Окорокова салайан ыытта. Кини Василий Васильевичка университет тэриллибитэ 60 сылыгар маннык элбэх кинигэни таһаарбытынан ректор Евгения Михайлова Махтал суругун туттарда. Быйыл В.В.Илларионов 70 сааһыгар уонча кинигэни бэчээттэтэн таһаарбыт. Онон икки бүк үөрүүлээх үтүө түгэн.
«Василий Васильевич номнуо устудьуоннуур кэмиттэн ыла фольклору, чуолаан олоҥхону чинчийэр үлэҕэ ылсыбыта, ыарахан ыйааһыннаах магнитофону сүкпүтүнэн Саха сирин бары улуустарын кэрийэн олоҥхону устара. Мин санаабар, Василий Васильевич – бэйэтэ олоҥхо института», – диэн тылларынан Варвара Окорокова дьоро киэһэни саҕалаата. Бу күн уопсайа ааптар сэттэ кинигэтэ: «Кыыс Кылаабынай бухатыыр», «Кыыдааннаах Кыыс Бухатыыр» олоҥхо, «Эпическое наследие народа Саха», «Түөлбэ олоҥхоhуттара: олоҥхолооhун уратылара», «Орто Халыма олоҥхолоро», «Олонхосуты – сказители якутского эпоса олонхо» научнай үлэлэрэ уонна библиографическай ыйынньыга сүрэхтэннэ. Бэлиэтээн эттэххэ, ааптар уон сыл устата фольклорга 430 үлэни суруйбут.

ХИФУ «Олоҥхо» научнай-чинчийэр институтун «Героический эпос олонхо» секторын салайааччы Варвара Обоюкова Василий Илларионовы араас кэмнэргэ суруйбут матырыйаалларын түмэн улахан үлэлэри таһаарбытынан эҕэрдэлээтэ, итиэннэ учуонай эдэр олоҥхоһуттарга, олоҥхону чинчийээччилэргэ куруук үтүө холобур, сүбэ-ама буоларыгар махтанна. Варвара Валерьевна Василий Васильевич быйыл Кытай Улуу истиэнэтин саамай чыпчаалыгар дабайан сөхтөрбүтүн аҕынна.
Олоҥхо театрын тэрийээччи дириэктэрэ Мария Турантаева: «Саха сирин дьиҥнээх баайа биһиги культурабытыгар, үтүө үгэспитигэр сытар. Василий Васильевич биһиги театрбытыгар саамай чугас киһи, бастыҥ сүбэһит. Кини куруук, быыс-арыт булан, испэктээкиллэрбитин көрөр, ахтыы суруйар. «Эпическое наследие народа саха» кинигэ бэчээттэнэн тахсарыгар бэйэбит сэмэй кылааппытын киллэрбиппититтэн олус үөрэбит. Ити кинигэҕэ биһиги үлэлиир-хамсыыр театрбыт туһунан ахтыллан ааспыта кэрэхсэбиллээх», – диэн эттэ. Олоҥхо театрын артыыһа Анатолий Захаров олоҥхону толорон эҕэрдэтин тириэртэ.
Салгыы В.В.Илларионов үөрэппит дьоно, Гуманитарнай чинчийии уонна аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар проблемаларын институтун саха фольклорун секторын научнай үлэһиттэрэ, филологическай наука кандидаттара Айталина Кузьмина уонна Надежда Оросина убаастыыр учууталларыгар научнай эйгэҕэ уонна ааҕааччы киэҥ араҥатыгар дьоһуннаах үлэлэри бэлэх ууммутунан институт аатыттан махтал тылларын тиэртилэр. Саха фольклористикатын сайдыытыгар сүҥкэн кылааттаах бас-көс киһи Василий Васильевич ити институкка аспирантураҕа үөрэммит, өр сылларга научнай сотруднигынан үлэлээбит.
«Василий Васильевич аата Саха сиригэр, Россияҕа эрэ буолбакка, тас дойдуларга эмиэ киэҥник биллэр. Ол курдук, араас дойду учуонайдара кини үлэтигэр элбэхтик сигэнэллэр. Саха фольклористиката атаҕар туруутугар, наука быһыытынан сайдыытыгар кини киллэрбит кылаата биир бэлиэ миэстэни ылар. Ол курдук, аан маҥнайгынан саҕалаабыт олоҥхо түөлбэнэн уратыларын үөрэтиитэ туспа хайысха буолан сайдан иһэрэ элбэҕи этэр. Василий Васильевич туйаҕын хатаран үөрэнээччилэрэ олоҥхо түөлбэнэн уратыларын үөрэтиини салҕыыллар. Онон, Василий Васильевич наука уһулуччулаах үлэһиттэрэ, улуу учуонайдар Георгий Эргис, Иннокентий Пухов, Николай Емельянов тэлбит суолларын салҕаан, кинилэртэн ылбыт билиитин билиҥҥэ диэри кэнэҕэс ыччакка тиэрдэ сылдьара кэрэхсэбиллээх», – диэтэ Надежда Оросина.
Василий Илларионов дириҥ хорутуулаах үлэһит киһи буоларын кини быыстала суох бэчээттэнэн тахсар кинигэлэрэ да туоһулууллар. Араас сылларга киниэхэ уһуйуллубут үөрэнээччилэрэ учуонай баай уопутуттан, киэҥ билиититтэн сомсон, элбэххэ үөрэнэргэ дьулуһаллар.
Саха норуотун чулуу айымньытын – олоҥхону үөрэтиигэ-чинчийиигэ Василий Васильевич киллэрбит кылаата сүҥкэн. Кини олоҥхоҕо үлэлэрэ фольклористарга эрэ буолбакка, олоҥхону сэҥээрэр нэһилиэнньэ араҥатыгар киэҥник биллэллэр. Уопсайынан, Василий Васильевич олоҥхо киэҥ эйгэҕэ тахсан толоруллуутугар уонна научнай өттүнэн үөрэтиллиитигэр бары өрүттээх үлэни ыытар, эдэр дьону сыһыарарга дьулуһар.
«Алаас» кинигэ кыһатын коммерческай дириэктэрэ Мария Колодезникова уонна кылаабынай редактора Августина Семенова быйыл В.В.Илларионов «Кыыс Кылаабынай Бухатыыр» кинигэтэ үс тылынан, икки диискэлээх тахсыбытын бэлиэтээтилэр.

Итиннэ даҕатан этэр эбит буоллахха, Василий Илларионов 1982 сылтан ыла Ийэ-олоҥхоһут Дария Андреевна Томская – Чайка олоҥхолуурун лиэнтэлээх магнитофоҥҥа устубут, ону үс тылынан – сахалыы, нууччалыы, английскайдыы бэчээттэтэн таһаарда. Дария Томская олоҥхону толорор видеота компакт-диискэҕэ киирдэ. Билигин фольклористикаҕа «мультимедийнай таһаарыы» диэн саҥа хайысха киирэн эрэр. Онуоха Василий Илларионов диискэлээх кинигэтэ Сибииргэ бастакы уопут буолла. «Биһиги тэрилтэ Василий Васильевич курдук саха норуотун биир бөдөҥ учуонайын кытта алтыһарбытынан киэн туттабыт. Тус бэйэм бэчээт систиэмэтигэр 34 сыл үлэлиирим тухары В.В. Илларионов курдук үлэһит, эппиэтинэстээх ааптары өссө көрө иликпин диэххэ сөп. Кини матырыйааллара куруук чэпчэкитик ааҕыллан, бириэмэтигэр бэчээттэнэн иһэллэр», – диэтэ кылаабынай редактор Августина Михайловна.
Үөрүүлээх тэрээһиҥҥэ кэлбит ыалдьыттары сахалыы мааны таҥастаах-саптаах кыргыттар кучу чэйинэн күндүлээтилэр. Доруобуйаҕа эргиччи туһалаах, кучу үүнээйиттэн уонна моонньоҕонтон оҥоһуллубут чэйи В.В.Илларионов магистрана Кучу Туйаара бэлэмнээбит.
Санаа үллэстии, итии-истиҥ эҕэрдэ тылларын быыһыгар «Ыччат олоҥхоһут» түмсүү бэрэссэдээтэлэ, Олоҥхо институтун научнай үлэһитэ, ХИФУ ХИНТуоКИ аспирана Юрий Борисов бэйэтэ суруйбут «Баһырҕастаах аттаах Баабый Боотур» олоҥхотуттан быһа тардыыны иһитиннэрдэ.
«Мин 70 сааспын улаханнык үбүлүөйдээбэккэ, үлэнэн көрсүбүппүттэн үөрэбин! Бүгүн сүрэхтиир кинигэлэрим – өр сыллаах үлэм түмүгэ. Ол эрээри бу кинигэлэри оҥорууга соҕотох үлэлээтим диэн киһиргээн этэр кыаҕым суох. Миэхэ коллегаларым, үөрэнээччилэрим улахан күүс-көмө буоллулар. Үөрэнээччилэрдээх диэн үрдүк дьол эбит!» – диэтэ кинигэлэр ааптардара. Кини чуолаан «Олонхосуты-сказители якутского эпоса олонхо» диэн үөрэх босуобуйатын таһаарсыбыт төрөппүт кыыһыгар, ХИНТуоКИ фольклор кафедратын доценыгар Туйаара Илларионоваҕа махтанна.

Салгыы Василий Васильевич кинигэлэригэр педагогическай наука доктора, профессор Евдокия Поликарпова, филологическай наука кандидата, ХИНТуоКИ литература кафедратын сэбиэдиссэйэ Валентина Семенова үрдүк сыанабылы биэрдилэр. Ааптар отучча сыл алтыспыт үөлээннээҕэ, тыл түсчүтэ, филологическай наука кандидата Михаил Алексеев-Дапсы бэйэтин сыанабылын ааҕан иһитиннэрдэ.
Түмүккэ ХИНТуоКИ «Культура нэһилиэстибэтэ» хайысха магистраннара В.В.Илларионов биэс кинигэтинэн иһитиннэрии оҥордулар.
Ити курдук, икки бүк үөрүүлээх дьоро киэһэҕэ Василий Илларионов туһунан элбэх үтүө тыл этилиннэ. Тэрээһиҥҥэ мустубут, кинигэлэри дьүүллэһиигэ кыттыбыт дьон бука бары В.В.Илларионов саха фольклористиката сайдыытыгар киллэрбит сүҥкэн кылаатын бэлиэтээтилэр.

* * *

Үйэлээх сааһын тухары олоҥхону өрө тутан, олоҥхоһуттары кытта алтыһан кэлбит сахалар биир улахан учуонайбытыгар, өрөспүүбүлүкэтээҕи лицейгэ үөрэппит учууталбар, Василий Васильевичка кытаанах доруобуйаны, өссө да өр сылларга таһаарыылаахтык үлэлии сылдьаргар баҕарабыт! Олоҥхоһуттар олоҥхолорун сурукка-бичиккэ түһэрэн үйэ­титиигэ, бэчээттээн таһаарыыга, кинилэр тустарынан дьоҥҥо-сэргэҕэ тиэрдиигэ, айар үлэлэрин сырдатыыга кыһамньылаах үлэҥ иһин барҕа махтал!