Кризис путевка атыылааччыларга охсууну аҕалла

Саха сиригэр туризм олохтонуутун, историятын уонна сайдыытын ис-иһиттэн үчүгэйдик билэр-көрөр киһи – Василий Филиппович Стручков. Василий Филиппович туризм эйгэтигэр үлэтин 1987 сыллаахха саҕалаабыта. 1987 сыллаахха балаҕан ыйан 1 күнүттэн “Бюро путешествий и экскурсий” тэрилтэҕэ үлэлии киирбитэ. Ол күнтэн ыла кини туристическай ырыынак бары ымпыгын-чымпыгын билэн, ону салайыыга быһаччы кыттыһан, Саха сиригэр туризм сайдыытыгар бэйэтин кылаатын киллэрдэ. Кини билигин Россия туризмҥа национальнай Академиятын дьиҥнээх чилиэнэ. Василий Филипповичтан бүгүн ааҕааччыларбытыгар анаан Саха сиригэр туризм историятын уонна сайдыытын туһунан кылгастык кэпсииригэр көрдөстүбүт:

— Мин туризм эйгэтигэр үлэлээбитим быйыл номнуо 28 сыл буолла. 1987 сыллаахха университет историческай факультетын саҥа бүтэрэн, үлэ көрдөөн буһа-хата сылдьыбытым. Хас да сиргэ кэрийэ сылдьан, соһуччу “Бюро путешествий и экскурсий” тэрилтэҕэ кэлбитим. Оччолорго салайааччынан Санникова Ирина Николаевна үлэлии олороро. Миигин анал кэпсэтии кэнниттэн үлэҕэ ыҥырбыттара. Балаҕан ыйын 1 күнүттэн бу тэрилтэҕэ инструктор быһыытынан үлэм-хамнаһым саҕаламмыта. Саха сиригэр туризм олохтонуутун историята 1965 сылтан ааҕыллар. Ол аата, быйыл Саха сиригэр туризм олохтоммутун 50 сыла туолла. Туризм үлэһиттэрэ билигин, аныгы олох сиэринэн, урбаанньыт курдук ааҕыллаллар. Онон биһиэхэ быйыл икки төгүл үөрүүлээх сыл – Саха сиригэр Урбаан сыла уонна туризм тэриллибитэ 50 сыла. Советскай Союз саҕана туризм үс көрүҥҥэ арахсан үлэлиир этэ: профсоюзнай, ыччакка аналлаах уонна омук дойдуларыгар хайысхалаах. “Бюро путешествий и экскурсий” тэрилтэ аан бастаан Мирнэй куоракка, онтон 1972 сыллаахтан Дьокуускайга тэриллибитэ. Кэлин Нерюнгри, Ньурба, Алдан куораттарыгар олохтонон баран, Советскай Союз үрэллиитин кытары эстибиттэрэ. Ол кэмтэн ыла коммерческай туризм саҕа­ламмыта. 1991 сылтан дьон Кытайга, Суйфэньхэ куоракка табаар аҕала барар буол­буттара, “обмен товарами” диэн ааттанар этэ. Онно тиийэн табаары атастаһан ылаллар этэ. Холобур, алюминий ньуосканы илдьэннэр табаарга уларытан кэлэллэрэ. Бастакы саҕынньахтар, оччолорго норка эҥин диэн суох буолан, ыт саҕынньахтара этилэр. Ол бириэмэҕэ атастаспыт табаарбытын кытайдар билигин бэйэлэрэ оҥорон биһиэхэ атыылыыллар. Билиҥҥи улахан коммерсаннар бары харчыларын эргитиини Кытайтан саҕалаабыттара.

Билиҥҥи хартыынаны ылан көрөр эбит буоллахха, дьон араас омук сиригэр сынньана, күүлэйдии барар кыахтаах. Кытай “популярноһын” аҕыйах сыллаахха диэри сүтэрбэтэҕэ. Кытайга сынньана, эмтэнэ, салааларынан быыстапкаларга кытта бараллара. Кэнники 3-4 сылга ордук эдэр ыччат Вьетнамҥа, Таилаҥҥа сынньанарын ордорор буолла. Тоҕо диэтэр, үс сыллааҕыта Таилаҥҥа быһа рейс олохтоммута. Путевканы 15 тыһыынчаҕа да булуохха сөп. Кытай итинэн сибээстээн позициятын сүтэрэн эрэр. Билигин үксэ саастаах дьон Кытайга көтөллөр. Ону таһынан визата суох Турция, Египет туурдара эмиэ хамаҕатык атыыланаллар. Визалаах дойдулартан Европаҕа, Чехия, Сербия, Болгария, Венгрия инники күөҥҥэ сылдьаллар, нууччалыы эттэххэ, “в тренде”. Бу дойдуларга олох таһыма, туристары өҥөлөрүнэн хааччыйыы олус үрдүк. Дьиэ кэргэнинэн сынньана барбыт киһи “дьиҥнээхтии дуоһуйа сынньанан кэллим” диэн этэр кыахтаах. Турцияҕа туризм күүскэ сайынна. Гостиницалара, астара-үөллэрэ путевка сыанатыгар толору эппиэттииллэр. Үлэлиир тэрилтэлэриттэн бырайыас харчытын төлөтөр дьон Москванан көтөллөр. Кэнники Чехияҕа, Сербияҕа сынньалаҥы кытта эмтэ­ниини дьүөрэлии тутар буоллулар. Эмтэнэ барыы өттүнэн Кытай, Соҕуруу Корея уонна Израиль инники күөнтэн түспэттэр. Соҕуруу Кореяҕа искэн ыарыытын үчүгэйдик эмтииллэр, туһааннааҕынан сыаната үрдүк. Саха сириттэн элбэх киһи баран кэллэ. Корея 2013 сылтан визата суох, биһигиттэн онно көтөргө чартернай рейс баар. Онон дьон тардыһыыта элбээтэ. Дойдуга буолбутун кэннэ дьон турфирма өҥөтүнэн туһанара аҕыйаабыта тута биллибитэ. Кризис путевка атыылыыр дьоҥҥо улахан охсууну аҕалла. Урут биһиэхэ биир ыйга 100 киһи кэлэр эбит буоллаҕына, билигин 20 эрэ киһи кэлэр. Сынньана барыан баҕалаах дьон путевканы, билиэти Интернет ситимин нөҥүө онлайн саайтан атыылаһар буоллулар. Билиҥҥи үйэҕэ эдэр оҕолор сытыылар-хотуулар, барыны бары сатыыллар.

Саха киһитэ айанныыр буолбутуттан мин олус үөрэбин. Кини көрүүтэ, өйө-санаата уларыйар, сайдар, култуурата үрдүүр. Парикмахердар, стилистар, дизайнердар анал курстарга үөрэнэ, уопут ыла баралларыгар программа оҥорон көмө буолааччыбын. Билигин “Бриллиантовые нотки” диэн фестиваль кэмитиэтигэр сценарист быһыытынан үлэлэһэ сылдьабын. Дьон айаннаан сайдан, ис кыаҕын арыйан эрэрэ киһини үөрдэр. Урукку кэмҥэ биир эмэ киһи Кытайга баран кэлбит буоллаҕына, ону истэн соһуйар этилэр, билигин Кытайга көтөр диэн чугас улууска баран кэлбит курдук.
* * *
Дьокуускай куоракка “НТК Саха”, “Тур Люкс”, “Coral Travel”, “Даймонд Турс”, “PegasTouristik”, “Вокруг Света”, “Мир Путешествий”, “”АлмазТур” уо.д.а. балайда элбэх туристическай хампаанньалар үлэлииллэр. Кырдьык, харчылаах киһи аан дойду хайа баҕар муннугар тиийэр кыахтаах. Дойду иһинэн сынньалаҥҥа дьон Сочины, Анапаны кэрэхсииллэр. Хас да туристическай хампаанньаларга сылдьан саамай хамаҕатык атыыланар туурдар сыаналарын ыйыталастым: Турцияҕа дьиэ кэргэнинэн сынньаныы (2 улахан киһи, 2 оҕо) – 12 түүнэ 84 тыһ. саҕаланар. Египет – 5 сулустаах гостиницаҕа 12 күн (биир киһиэхэ) – 34 тыһ. үөһэ. Вьетнам – 12 түүн (биир киһиэхэ) 37 тыһ. үөһэ. Болгария (2 улахан киһи, 2 оҕо) – 12 түүнэ 100 тыһ. саҕаланар. Крым (2 улахан киһи, 2 оҕо) – 40 тыһ. үөһэ, аатырбыт Алушта санаторийыгар дьиэ кэргэнинэн эмтэнэ барыы – 60 тыһ. үөһэ. Испания (2 улахан киһи, 2 оҕо) – 12 түүнэ 140 тыһ. үөһэ. Бу путевка сыанатыгар гостиницаҕа 12 күн хоноруҥ, күҥҥэ үстэ аһыырыҥ киирсэр.

Самаан сайын чугаһаатаҕын ахсын киһи аймах уоппуска кэмигэр ханна сынньана барарын толкуйданара элбиир. Сорохтор тыаҕа тахсан сир астаан, сөтүөлээн, балыктаан, оттоон сынньалаҥы туһалаахтык атааралларын ордоруохтара, атыттар омук дойдутугар муораҕа сөтүөлээн, күҥҥэ сыламнаан дуоһуйа сынньанары талыахтара…

Мария ПАВЛОВА.