Мас дьиэни атыылаһарга чэпчэтиилээх кредит

Премьер-министр бэлиэтээбитинэн, кредит 5 бырыһыантан ордуга суох чэпчэтиилээх буолуохтаах, оттон кини муҥутуур улахан кээмэйэ – 3,5 мөл. солк., маныаха иэс ылааччы бэйэтин кэнэҕэски дьиэтин сыанатыттан 10-тан кырата суох бырыһыанын эрдэ киллэриэхтээх. Чэпчэтиилээх ставкалар номнуо пилотнай режиминэн  сэтинньи 30 к. диэри үлэлииллэр. Туһааннаах биэдэмистибэлэр этиилэрин кэнниттэн бырагыраама уһатыллыахтаах.

«Мас тутуу экология өттүнэн үчүгэй, олус аныгылыы уонна уонунан сыллар усталарыгар сылаас, бөҕө буолар. Мин ааҕарбынан, биһиги ойуур баайдаахпытын учуоттаатахха, дойдубутугар маннык тутууну ыытарга сүүнэ кыахтар бааллар», — диэн санаатын эппитэ Дмитрий Медведев.

Ойуур  элбэх  сиригэр тутар  ордук

Тутуу министиэристибэтин дааннайдарынан, аныгы Россияҕа олорор дьиэ 12 бырыһыана мастан тутуллар. 2025 сылга диэри ити көрдөрүүнү 20 бырыһыаҥҥа тиэрдэргэ былаанныыллар.

Быйыл миниистирдэр кабинеттарын бырагырааматынан 2,5 тыһ. дьиэҕэ 197,7 мөл. солк. ананыаҕа. Бырайыак ситиһиилээхтик олоххо киирдэҕинэ, Бырамыысыланнас уонна эргиэн министиэристибэтэ бырагырааманы 2019-2021 сс. уһатар туһунан быһаарыы бэлэмниэҕэ.

Мас дьиэ тутуутун өйүүр дьаһаллар бэлэмнэнэллэрин  туһунан 2015 сыл сэтинньитигэр биллибитэ. Былаастар бу көҕүлээһин төрүөтүн Россияҕа туһаныллыбат ойуур элбэҕинэн, гражданнар олорор эйгэлэрэ тупсаҕай буолуутун үрдэтиигэ наадыйыылара улаатарынан итиэннэ сылааһы тутууга уонна экологияҕа үрдүк аныгы стандартарынан быһаарбыттара.

Номнуо билигин мастан оскуолалар уонна оҕо садтара, спортивнай эбийиэктэр уонна ыскылааттар тутуллаллар. Технологиялар сайда туралларынан, тутуу бу көрүҥэр нуормалыыр-техническэй ирдэбиллэр уларыйаллар. Ол иһин чугастааҕы кэмҥэ тутуу маһыттан саҥа матырыйаалларга стандартары оҥоруу былааннанар. Итини сэргэ мас дьиэлэр баһаартан куттала суох буолууларыгар нуормалыыр-техническэй докумуоннар баар буолуохтара. Онно тутуу матырыйааллара уокка тулуурдаах уонна баһаартан харысхаллаах буолууларыгар ирдэбиллэр суруллуохтара.

Мас тутуу, ордук элбэх этээстээх дьиэлэр сайдыыларын баһаартан куттал баар буолуон сөбө атахтыыр. Дьон, оннооҕор бааннар мас дьиэ тулуктаһыа суоҕа диэн куттаналлар. Ол эрээри баһаартан эрэллээхтик көмүскүүр ньымалар бааллар.

Ити туһунан Федерация Сэбиэтин аграрнай-ас-үөл политикатыгар уонна айылҕаны туһаныыга кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Ирина Гехт санатта. Кини Европа дойдуларыгар чуолаан мас олорор дьиэ элбэҕин, Россияҕа, баһаартан куттал суоһаабатын ааҕан-суоттаан, маннык тутуулары ыытыыны өйүүрүн биллэрдэ.

«Бастаан чугастааҕы суоллары тутуохха, ол кэннэ дьиэлэри. Оччоҕуна куорат эйгэтин дьүөрэлиэххэ сөп», — диэтэ Гехт.

Тутуу министиэристибэтигэр эмиэ итинник саныыллар. Мас дьиэ тутуутугар субсидияны сыыйа-баайа биэрдэххэ, ол дьиэлэр тастарыгар инфраструктураны тэрийэр кыаллыаҕа диэн этэллэр. Чунуобунньуктар ааҕалларынан, чэпчэтиилээх кредиттэр 3 сыл устатыгар сыллата 500 мөл. солк. уопсай кээмэйдээх үлэлиэхтэрэ.

Билигин мас олорор дьиэҕэ ипотека ортотунан сылга 17 бырыһыаҥҥа тэҥ. Онтон 5 бырыһыанын судаарыстыба бэйэтигэр ыллаҕына, экологическай өттүнэн ыраас матырыйааллартан бэйэ дьиэтин туттуон баҕалаах дьон ахсаана балайда элбиэҕэ.

Мас дьиэ тутуутун сайыннарыыны өйөөччүлэр дойдуга сырье элбэҕин бэлиэтииллэр. Тутуу министиэристибэтэ мас дьиэни тутуу туругун туһунан ыспыраапка кытта бэлэмнээбит. Онно көстүбүтүнэн, атын судаарыстыбаттан хаалыылаахпыт дииллэр.

Бу иннинэ “Сиэрдээх Россия” фракция баһылыгын солбуйааччы Олег Нилов биир этээстээх мас дьиэлэри тутуу федеральнай бырагырааматын оҥорон, гражданнарга намтатыллыбыт ипотека ставкатынан атыылыырга этии киллэрбитэ.

«Маннык дьиэ улахан куораттартан 50 км иһинэн тутуллуохтаах, оттон хас биирдии дьиэ иэнэ стандартнай квартираттан хас эмэ төгүл улахан буолуохтаах. Олорор дьиэҕэ бырыһыан ставката 5-6 бырыһыаны аһарыа суохтаах», — диэбитэ парламентарий.

Кини санаппытынан, быйыл күһүн Госдумаҕа ойуур салаатыгар анаммыт улахан истиилэр буолуохтаахтар. Онно мас олорор дьиэлэри тутуу боппуруоһа эмиэ көрүллүөхтээх.

Россия президенэ Владимир Путин 2024 сылга диэри орто баайыылаах Россия дьиэ кэргэттэрэ тииһимньилээх олорор дьиэнэн хааччыллыахтаахтар, оттон ипотека ставката 8 бырыһыантан кыра буолуох тустаах диэбитэ.

Москватааҕы архитектурнай институт ректора Дмитрий Швидковскай мас дьиэни тутуу дойдуга тыһыынчанан сылларга сүрүн туһаайыынан буолбутун, ойуур маһа ханна элбэх сиригэр тутуллара ордугун бэлиэтээбитэ.

Регион  аайы уратылаах

Бырамыысыланнас уонна эргиэн министиэристибэтэ 2016 сыллааҕы дааннайдары аҕалбыт. Ол кэмҥэ Россияҕа 7,6 мөл. кв. м иэннээх мас дьиэ тутуллубут, ити дойдуга олорор дьиэни тутан үлэҕэ киллэрии уопсай өлүүтүттэн – 79,9 мөл. кв. м. 10 бырыһыаныгар тэҥ. 2016 сылга мас олорор дьиэни тутуу уопсай кээмэйиттэн собуот ньыматынан 25 бырыһыана кэриҥэ оҥоһуллубут – ити быһа холоон 16 тыһ. дьиэ.

Бүгүҥҥү күҥҥэ собуоттарга бэлэм дьиэ комплегын быһыытынан оҥоһуллар мас дьиэлэри икки бөлөххө араарыахха сөп. Бастакыта – бу 100-120 кв. м иэннээх килиэйдэнэр буруус мастан дьиэлэр, олор сыаналара, быраабыла курдук, 3,5 мөл. солк. үрдүк. Иккиһэ – каркастан-панеллартан 2,5-4 мөл. солк. сыанаҕа тутуохха сөп дьиэлэр. Чуолаан каркас дьиэлэр саҥа чэпчэтиилээх бырагырааманан тутуллар кэскиллээхтэр, ол эбэтэр хаачыстыбалаахтар уонна дьон тииһинэр кыахтаах.

Федерация Сэбиэтин социальнай политикаҕа кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччыта Людмила Кононова регионнар уратыларын болҕойон үөрэтэр наадатын ыйда. Ханна эрэ ойуура элбэх, оттон ханна эрэ суоҕун кэриэтэ, онон тутуу маһын тиэйэргэ ороскуоттартан сылтаан чааһынай дьиэни тутуу чэпчэкитэ суох буолуоҕа.

«Олорор дьиэ сыаната матырыйаалыттан тутулуктанар. Каркас дьиэ тутуллар буоллаҕына, сыаната үрдүгэ суох, оттон буруустан, онуоха эбии калибровкаламмыт буоллаҕына, сыаната быдан үрдээн тахсыаҕа. Ону таһынан, соҕуруу уонна хотугу регионнарга дьиэлэр араас боруодалартан уонна араастык таҥастаммыттан тутуллуох тустаахтар», — диэн бэлиэтээтэ сенатор.

Ити ымпыктары-чымпыктары аахсыбакка да эрэн, бааннар мас дьиэлэргэ харчы угартан туттуналлар. Оттон аныгы технологиялар мас тутуулары үйэлээх уонна куттала суох олорор дьиэҕэ кубулуппуттара ыраатта. Аны билигин субсидиялааһын баар буоллаҕына, квартира ипотекатыгар диэри ставканы намтатар кыах үөскүөҕэ. Ол эрээри маннык ипотеканан Киин сиртэн ыраах, сүнньүнэн регионнарга ордук туһаныахтарын сөп. Холобур, Москва анныгар сир сыаната ыарахан, учаастак төһө ырааҕыттан атыылаһааччы  да саарбахтыан сөп.

«Куораттар тула сири-уоту сайыннарар, дьоҥҥо олорор дьиэ тутар суолталаах. Ол дьиэ мастан, кирпииччэттэн, цементэн да буоллун. Ити барыта олоххо сөптөөх матырыйааллар, онон ханныгын эрэ ордоруом суоҕа этэ. Ону таһынан, хас биирдии тутааччы кырата 7-8 саҥа үлэ миэстэтин таһаарар, ол эмиэ үлэтэ суох буолуу кыһалҕатын сорох өттүн быһаарар», — диэтэ Федерация Сэбиэтин федеративнай тутулга, регион политикатыгар, олохтоох салайыныыга уонна Хоту сир дьыалаларыгар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччыта Степан Киричук.

Мас  дьиэни  туттарга кредити  хайдах  ылыахха?

Маннык кредити биэрэр бааны талар наада. Ол кэнниттэн онно үлэ киниискэтин, пааспар куопуйаларын, бэйэҥ уонна поручитель дохуоттарын туһунан ыспыраапканы аҕалыахтааххын. Дохуот туһунан ыспыраапка дьиэ туттар кэмҥэ, ол эбэтэр 1-2 ыйга, иэс ылааччы төлөһөр кыахтааҕын мэктиэлиир.

Баан кредити биэрэргэ сөбүлэстэҕинэ, учаастагы бас билэриҥ туһунан сибидиэтэлистибэни, Росреестртэн выписканы, кадастровай пааспар куопуйатын, ону сэргэ солуок быһыытынан бааҥҥа ууруллар учаастак сыанатын туһунан тутулуга суох эксперт сыанабыла баар докумуону аҕалаҕын.

Ол кэннэ дьиэ сыанатыттан 10 бы­рыһыан кээмэйинэн харчыны тутааччы счетугар угаргын бигэргэтэриҥ наа­далаах, ол бааҥҥа 20 мүнүүтэ иһигэр оҥоһуллар. Онтон хаалбыт 90 бырыһыаны угарга анаан дуогабар докумуонун Росреестргэ регистрациялатыахтааххын.

Дьэ, уонна дьиэ тутуутун саҕа­лыырга бэлэмиҥ туһунан тутааччыга иһитиннэ­риэххэ сөп.

“Парламент хаһыатын” матырыйаалынан

Елена БАИШЕВА бэлэмнээтэ.