Оҕо уйулҕатын таба тайаннарбыт

Уопсайынан, билиҥҥи оскуола систиэмэтин үгүс киһи сирэр. Оҕо ноҕурууската улахан, хонтуруоллуур, бэрэбиэркэлиир үлэ олус элбэх, субуота күн үөрэнэр сылаалаах уо.д.а. Бу күннэргэ, бэл, Арассыыйа Госдуматыгар дьокутаат Виталий Милонов оскуолаҕа субуота күн сынньалаҥ буолуохтаах диэн этии киллэрдэ. “Эксперимент туруоран бүтүөххэ. Оҕо билиини ылыахтаах, сайдыахтаах, ол эрээри үөрэх чааһа төрөппүт оҕотун кытта алтыһар кэмин күөмчүлүүр — нэдиэлэҕэ биир эрэ күн бэриллэрин тэҥэ», — диэн депутат санаатын эттэ.
Биллэн турар, биир өттүттэн, төрөппүт киэҥ билиилээх, бары өттүнэн сайдыылаах, эргиччи дэгиттэр оҕону иитэн таһаарыан баҕарар. Ол туһугар эбии үөрэхтээһиҥҥэ аналлаах, сайыннарар кииннэргэ хото суруйтарар. Ол түмүгэр оҕо оонньуур солото суох буолар түгэнэ үгүс.
Психологтар этэллэринэн, билиҥҥи оҕо ылар информацията олус элбэх. Онон ис дьиҥэр дириҥээбэккэ, үрдүнэн-аннынан ылынар буолан, наадалааҕы да, наадата да суоҕу кулгаах таһынан аһардар. Оҕо психиката сылайбат туһуттан оннук харыстанар ньыманы ылынар эбит. Кэлиҥҥи сылларга алын кылаас оҕолорун билиитин-көрүүтүн таһыма биллэ улааппыт. Ол эрээри үөрэниэн баҕалара мөлтөһүөр.
Көҕө, баҕата суох оҕону үөрэтэр хайдаҕын ханнык баҕарар учуутал, педагог дьэҥкэ билэр. Төһө да дьоҕурдаах, талааннаах оҕо баҕата суох буоллаҕына, онтун кыайан туттар кыаҕа суох. Ол иһин үөрэх ноҕуруускатын кыччатыҥ диэн этэн эрдэхтэрэ.

Мин эмиэ, төрөппүт киһи быһыытынан, куруһуок эккирэтиитигэр Дьокуускай куорат Оҕо дыбарыаһыгар киирдим-таҕыстым ини. Ол тухары сүпсүлгэн үгүс. Ордук омук тылыгар, робототехника, легоконструирование куруһуоктарыгар уонна оскуола иннинээҕи саастаах оҕолору сайыннарар “Осьминожка” кииҥҥэ суруйтарга киһи бөҕө үмүөрүспүт. Уочараттаан киирэргэ уочарат диэн маны этэн эрдэхтэрэ: туспа лиискэ испииһэккэ сүүс биэс уонча киһини таһынан барбыт. Мантан баара-суоҕа отучча оҕону ылаллар дииллэр. Ылбычча киһи ылсыбат дьыалата диэн сапсыйан эрэ кэбиһэргэр тиийэҕин. Сып-сап, сылбырҕа киһи, баҕар, кыбыллан көрүөх эбит да…
Оҕо дыбарыаһыгар үгүс куруһуок босхо буолан, дьон-сэргэ манна кэлэрэ оруннаах. Холобур, английскай тылга харчыга дьарыктанар буоллахха, ыйга кырата 5 тыһыынча кэриҥэ, оттон улахан уопуттаах эбэтэр омук дойдутуттан сылдьар учуутал диэн куоһурданнахха, омуна суох, уонча тыһыынча наада. Маны уйунааччыта уйунар. Итиэннэ чахчы туһалаах тэрилтэни таба тайанар, үчүгэй билиини биэрэр педагокка түбэһэр эмиэ ахсааннаах.

Бу сылдьан дьон-сэргэ санаатын кытта билсистим.
Галина Федотова: Бу сиэним быйыл иккис кылаас. Былырыын ханна да сылдьыбатахпыт. Быйылгы үөрэх дьылыгар техническэй салааҕа уонна дуобат, саахымат куруһуогар биэриэхпитин баҕарбыппыт да, манна булбатыбыт. Оҕо саадыгар сылдьан дуобакка миэстэлэспитэ, уруһуй да өттүгэр дааннайдаах. Уопсайынан, куруһуокка оҕо баҕатын уонна кыаҕын көрөн киллэрэрэ ордук.
Виктория Ивановна: Харбааһын куруһуогар суруйтаран баран, бу Оҕо дыбарыаһыгар туохха эмэ эбии суруйтарбыт киһи диэн кэллибит. Оҕом хомус тардыан баҕарар. Бэйэбит дуобакка эҥин киллэриэхпитин баҕарабыт да, олох баҕарбат.
Тамара Николаевна: Үҥкүүгэ уонна «Бумажный калейдоскоп» диэн кумааҕынан оҥоһуктар куруһуоктарыгар суруйтардыбыт. Оҕону бэйэтин баҕатынан талан киллэрэр сөп. Быйыл үһүс кылаас буоллубут, онон үөрэх таһынан эбии интэриэһинэн көрөн сырытыннарар баҕалаахпыт.
Степан Сивцев: Уолаттарбын наадалаах буоллун диэн английскай тылга суруйтардым. Кырабын робототехникаҕа наһаа баҕарарын иһин киллэрдим. Чэ, мин санаабар, оҕо күнү күннүктээн төлөпүөн тутан баран олорорунааҕар, умса-төннө куруһуоктары кэрийбитэ ордук курдук.
Маны сэргэ төрөппүттэр туох куруһуоктарга наадыйалларын, билиҥҥи туругунан туох тиийбэтин үллэһиннилэр.
Ол курдук, аныгы төрөппүт бизнес, харчы өлөрүү, сатаан туттуу систиэмэтин, төрдүн-төбөтүн иҥэрэр куруһуок наада диэн санаатын эттэ. Дуобаты син булуохха сөп эбит буоллаҕына, саахымат куруһуогар үгүс киһи тиксибэт эбит.
Билигин Интернет ситимэ дьону-сэргэни сутуйбут кэмэ. Эдэрдиин-эмэнниин, бэл, кыһыл оҕолуун да диэтэхпинэ сыыспатым буолуо, төлөпүөн туппутунан сылдьабыт. Төлөпүөнэ, гаджета суох киһи туох эрэ итэҕэстээх курдук ылыныллар буолла. Ордук психиката бөҕөргүү илик оҕо доруобуйатыгар охсуулааҕа улам көстөн иһэр. Үгүс төрөппүт ону өйдөөн, бу адьынаттан оҕотун босхолуу сатаан эбии дьарыктыыра оруннаах.
Кэпсэппит дьоммуттан хас да төрөппүт бу өттүгэр Интернеттэн туһалаах эрэ информацияны ыларга, биитэр Интернет нөҥүө үлэлии үөрэнэргэ аналлаах куруһуок дуу, куурус дуу баара буоллар диэн баҕа санааларын эттилэр.
Сорох түгэҥҥэ оҕо тугунан дьарыктаныаҕын, тугу сөбүлүүрүн бэйэтэ да билбэт. Төрөппүт да мунаарар. Ол иһин, холобур, муусука, спорт эйгэтигэр барытын тэҥҥэ көрө сылдьан, били “дууһа ханна сытарын” бэрэбиэркэлиир куруһуок баара буоллар диэн төрөппүттэр улахан баҕалара буолар. Биир сиргэ көрө-истэ сылдьан, оҕо дьоҕурун таба көрөн салайан биэрдэххэ, куруһуоктан куруһуокка мэскэйдэнэр бириэмэ биллэ көҕүрүө этэ.
Ити курдук оҕолорбут барахсаттар эмиэ улахан дьон курдук мунан-тэнэн, араас сири кэрийэн, ийэлэрин-аҕаларын, эбэлэрин-эһэлэрин кэнниттэн саппай уопсан, олоххо эмиэ бэйэ миэстэтин буларга туруналлар.
Арай, биир киһи (идэтинэн баспытаатал) маннык санаалаах: «Билигин оҕоҕо барыта өй, билии, эт-хаан сайдыытыгар туһуламмыт куруһуок, сиэксийэ элбэх. Аһыныгас буолуу, доруобуйа туругун тупсарыы, чөл тутуу, билэр-көрөр баҕалаах оҕону иитии өттүгэр дьарык тиийбэт. Холобур, контактнай зоопарк, үүнээйини көрүү-истии, үлэҕэ сыһыарыы, оҕо бэйэтин бэйэтэ көрүнэ үөрэнэрин тэрийэр хайысхалаах куруһуоктар наадалар”.
Тоҕо эрэ бу киһини кытта сөпсөһүөхпүн баҕардым. Ама да олохпут тэтимэ түргэтээн, өрүү өрө сүүрүү, үтүрүйсүү да буоллар, киһи аймах сыаннаһа өрүү биир – чөл куттаах, үтүө суобастаах буо­луу, киһи киһиэхэ үтүө сыһыана хаһан баҕарар инники күөҥҥэ сылдьыаҕа.