Омук сиригэр – билиини хаҥата

Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай универститет аан дойду университеттарын, колледжтарын уонна научнай-чинчийэр кииннэрин кытта сибээстэһэр. Университет чуолаан Саха сиригэр баар буолан, атын дойдулары кытары бииргэ үлэлэһэр кыаҕа киэҥ. Ол иһигэр, бастатан туран Азия-Чуумпу акыйаан уонна Арктика регионнарын дойдулара киирэллэр. Корея, Япония, КНР, АХШ, Канада, Финляндия, Швеция, Норвегия, Исландия университеттарын кытта көдьүүстээхтик бииргэ үлэлиир. Итини таһынан Великобритания, Германия, Франция, Польша, Швейцария уо.д.а. дойдулар үөрэх кыһаларын кытта ыкса ситимнээх үлэ ыытыллар. Норуоттар икки ардыларынааҕы бииргэ үлэлэһии чэрчитинэн, М.К. Аммосов аатынан университет аан дойду 140 университетын уонна научнай институтун кытары сибээһи тутан олорор. Университет иһинэн В.В.Кугунуров салайааччылаах норуоттар икки ардыларынааҕы сибээс управлениета үлэлиир.
Аан бастаан 1969 сыллаахха СГУ омук тылын факультетын француз тылын үөрэтэр салаатын бастыҥ устудьуоннара Виталий Артамонов, Анастасия Божедонова, Райда Унарова, Дмитрий Сакердонов уонна Александра Павлова «Альянс Франсэз» общество линиятынан Францияҕа стажировкаҕа ыытыллыбыттара. 1970-с сс. омук тылын факультетын преподавателлэрэ Иннокентий Ильич Якушев уонна Галина Николаевна Петрова Хотугу Африкаҕа тылбаасчытынан үлэлии барбыттара. Ньиэмэс филологиятын кафедратын старшай преподавателэ Лидия Михайловна Неворотова Германия Демократическай Республикатыгар ста­жировкаҕа ыытыллыбыта.
Омук тылын факультетыттан СГУ атын салаалара эмиэ хаалсыбатахтара. Сүүмэрдиир уонна зонатааҕы хамыы­һыйалар быһаарыыларынан, 1982-1983 үөрэх дьылыгар эдэр преподавателлэр – историк Ю.Д.Петров Канадаҕа, химик В.В.Могилева – Венгрияҕа, математик И.Е.Егоров – Чехословакияҕа, математик И.И.Шамаев – ГДР-га, физик Т.Н.Соловьев – Великобританияҕа ба­рарга рекомендацияламмыттара. Онон, 1970-с сс. ыкса сибээстэһии саҕа­ламмыта.
Россия атын үрдүк үөрэх кыһаларын курдук, СГУ тас дойду стажердарын ыҥырара. Ол курдук, биир бастакы стажерунан Кембриджтааҕы университет Скотт аатынан Полярнай чинчийии Институтун аспирантката Фрэнсис Кули буолбута. Салгыы Саха государственнай уинверситетыгар Францияттан аспирант Жак Карро (кэлин «Дьулуруйар Ньургун Боотур» олоҥхону французтуу тылбаастаабыта), АХШ-тан аспирант, биллиилээх этнолог буолбут Марджори Балзер, АХШ-тан кэлбит устудьуоннар Скотт Пью уонна Кори Чейз, о.д.а. стажировканы ааспыттара.
Бүгүҥҥү күҥҥэ ХИФУ усту­дьуон­нарыгар, аспираннарыгар аан дойду университеттарыгар тиийэн үөрэнэр кыаҕы биэрэр араас хайысхалаах бырагыраамалар бааллар. Олортон биир саамай кэрэхсэнэр «Север – Северу» бырагыраама буолар. «Север – Северу» ХИФУ-га Арктика Университетын кытта бииргэ үлэлэһии чэрчитинэн 2002 сылтан киирбитэ. Арктика Университетын чилиэннэринэн Россия, Канада, АХШ (Аляска), Финляндия, Норвегия, Швеция, Исландия уонна Дания (Гренландия) 122 үөрэхтэрин кыһата буолаллар. «14 сыл устата туһааннаах бырагырааманан университет 500-тэн тахса устудьуона үөрэннэ. Сүүмэрдээһин алтынньы ыйга ыытыллар, ону ааспыт оҕолор атырдьах ыйыгар талбыт университеттарыгар биир семестрга үөрэнэ бараллар», – диэн кэпсиир ХИФУ норуоттар икки ардыларынааҕы сибээскэ управлениетын Арктика салаатын сүрүн специалиһа Светлана Слепцова.
Кини устудьуоннар Арктика Универ­ситетын испииһэгиттэн бэйэлэригэр сөп түбэһэр үөрэх кыһатын талалларын этэр. «Барыан баҕалаахтартан омук тылын үрдүк таһымҥа билии, баҕаларын быһаарар (мотивационнай) сурук уонна английскайдыы тылынан суруллубут икки рекомендация, портфолио, ситиһиилээх үөрэх ирдэнэр. Үгэс курдук кэпсэтиигэ кэнэҕэски идэлэрин номнуо быһаарыммыт оҕолор кэлэллэр. Холобур, экономист буоларга бэлэмнэнэр устудьуоннар Швеция университеттарын талаллар, онно бизнес-оскуола сайдыылаах», – диир.
Устудьуоннар уопсай испииһэктэн үс үөрэх кыһатыгар сайаапка биэриэхтэрин сөп. «Сүүмэрдээһин иккис түһүмэҕэр консультация ыытыллар. Онно оҕолор истипиэндьийэ, уопсай дьиэ эҥин туһунан боппуруостары чуолкайдаһаллар. Бу иккис түһүмэххэ биһиги ханнык университеты талалларын быһаарына илик оҕолорго сүбэ-ама буолабыт», – диэн бэлиэтиир Светлана Слепцова.
Арктика салаатыгар иһитиннэр­биттэринэн, ХИФУ устудьуоннара ордук Норвегияҕа, Финляндияҕа уонна Швецияҕа баар үөрэх кыһаларын талаллар эбит. «Ити үөрэх кыһаларыгар үгүстэригэр истипиэндьийэ төлөнөр. Үгүс устудьуон Канадаҕа стажировкаланыан баҕарар да, Канада университеттарыгар атын дойду устудьуоннарыгар истипиэндьийэ көрүллүбэт», – диэтэ специалист.
Онон, Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет тас сибээстэри бөҕөргөтүүгэ, аан дойду научнай бырайыактарыгар кыттыыга былааннаах үлэтин тиһиктээхтик ыытар. Саха устудьуоннара, преподавателлэрэ тас дойдулар бастыҥ үөрэх кыһаларыгар стажировканы баран, кинилэр үтүө уопуттарын туһанан сайдаллар.