Орто Халыма: халаан уутун содулларын туоратыы

Санатар буоллахха, быйыл от ыйын 11 к. халаан уутун түмүгэр Орто Халыма улууһун Березовка, Налимскай, Сыбаатай уонна Арҕахтаах сэлиэнньэлэригэр олорор дьиэлэри, социальнай объектары, олбуордары уу ылбыта.
Ити соһуччу иэдээни туоратыыга туох үлэ барарын туһунан СӨ нэһилиэнньэтин олоҕор-дьаһаҕар куттал суох буолуутун хааччыйыыга Судаарыстыбаннай кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Юрий Зайцев билиһиннэрдэ.
Кини иһитиннэрбитинэн, халаан уутун содулларын аччатыыга анаан Сыбаатайга уонна Арҕахтаахха ас-үөл, эмп уонна бастакы суолталаах тээбириннэр саппаастарын мунньан, быстах кэмҥэ үлэлиир 11 пуун аһыллыбыт. Өрөспүүбүлүкэтээҕи быыһыыр сулууспаттан, баһаарынайдартан уонна ЫБММ үлэһиттэриттэн 11 киһилээх суһал бөлөх үлэлиир. Ону сэргэ ыксаллаах быһыы-майгы киллэриллибит нэһилиэнньэлээх пууннарга суһаллык дьайарга анаан барыта 31 киһи, 5 единица техника түмүллүбүт.
Юрий Зайцев эппитинэн, өрөспүүбүлүкэ Бырабыыталыстыбата Дьокуускай к. уонна Краснодарскай кыраай чэбдигирдэр тэрилтэлэригэр оҕолору ыытыыга дьаһаллары ылыммыт. Ол курдук, Березовка, Сыбаатай, Арҕахтаах сэлиэнньэлэриттэн Дьокуускайга «Сосновый бор», «Дружба» оҕо лааҕырдарыгар уонна Сочи «Юбилейнай» лааҕырыгар 195 оҕо ыытыллыбыт.
«Оройуон үрдүнэн барыта 343 киһи халаан уутуттан эмсэҕэлээтэ, ол иһигэр 75 оҕо. 55 дьиэни уу ылла, ол иһигэр 15 элбэх квартиралаах уонна 40 чааһынай дьиэ, 1 доруобуйа харыстабылын объега, 1 оскуола иннинээҕи оҕо тэрилтэтэ, 3 ДьУоКХ объега, бөһүөлэк иһинээҕи 7 суол, 2 муоста уонна 15 атын объект бааллар. Хоромньу уопсай суумата 180 461,9 тыһ. солк. тэҥнэстэ», — диэн иһитиннэрдэ Юрий Зайцев.
Березовка сэлиэнньэтигэр от ыйын 1 күнүттэн олорор дьиэлэри чөлүгэр түһэриигэ анаан 20 киһилээх устудьуоннар тутар этэрээттэрэ үлэлиир.
Орто Халыма куоратыгар сэрэтэр тэрээһин быһыытынан уулуссалары 13 м таһымыгар диэри үрдэтиигэ үлэ барар. Онуоха анаан СӨ тырааныспарга уонна суол хаһаайыстыбатыгар министиэристибэтин үбүн суотугар 9 306,1 тыһ. солк. ыытыллыбыт. Итини таһынан 780 м уһуннаах дамбаны 14 м таһымыгар диэри үрдэтиигэ анаан Айылҕа харыстабылын министиэристибэтиттэн 3 680,6 тыһ. солк. суумалаах харчы бэриллибит.

Березовкаҕа сааскы халаан түмүгэр 37 олорор дьиэ, ол иһигэр 22 чааһынай, 15 элбэх квартиралаах дьиэ ууга барбыт. Ити уу ылбыт сиригэр 54 дьиэ кэргэн — 283 киһи, ол иһигэр 59 оҕо олорор.
Юрий Зайцев эбэн эппитинэн, билигин сааскы халаан уутун содулларын туоратар тэрээһиннэри ыытыыга анаан уопсайа 66 167,4 тыһ. солк. суумаҕа үбү аныыр туһунан СӨ Бырабыыталыстыбатын дьаһалын барыла сөбүлэһиннэриигэ сылдьар.
Кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ тырааныспар сырыыта уустугунан уонна сиринэн суол суоҕунан сибээстээн, Орто Халыма куораттан Березовкаҕа диэри 1 408,88 куб. м тутуу матырыйаалын тиэрдиигэ ороскуоту ааҕыы үлэтэ барарын эттэ. Онуоха “АЛРОСА” АХ МИ-26 салгын тыраныспарынан тиэрдиигэ биир барыйаан көрүллэр. Мииринэйтэн Орто Халыма куоракка диэри уонна онтон төннүүгэ вертолету көтүтүү ороскуота 85 мөл. солк. буолара сабаҕаланар, ону сэргэ Россия ЫБММ авиациятын туһаныы боппуруоһа көрүллэр.
Норуот дьокутаата Александр Уаров Орто Халыма улууһугар тахсыбыт хоромньуга сыһыаннаах ыйытыы биэрдэ. Юрий Зайцев хоромньу суумата 182 мөл. солк. тэҥнэспитин, ол эрээри уу таһыма түһэ илигинэн Сыбаатай уонна Арҕахтаах хоромньуларын ааҕар уустугун туһунан хоруйдаата.
Александр Сергеевич улуус оскуолалара үөрэх дьыла саҕаланыытыгар төһө чөлүгэр түһэриллиэхтэрин туһунан туоһуласта.
«Березовка уонна Сыбаатай оскуолалара балаҕан ыйын 1 күнүгэр бэлэм буолуохтара, оттон Арҕахтаах оскуолата балаһыанньаттан тутулуктаах. Миэстэтигэр оробуочай бөлөх састаабыгар тиийэн, ити боппуруостары ырытыахпыт», — диэтэ Юрий Зайцев.
Норуот дьокутаата Петр Аммосов 2009 с. Березовканы көһөрүүгэ РФ Бырабыыталыстыбатын дьаһала тахсыбытын, ону толорууга үлэ хайдах барарын ыйыталаста.
Өрөспүүбүлүкэ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччыта Александр Колодезников сорудаҕынан Березовка сэлиэнньэтин көһөрүүгэ үлэлиир бөлөх тэриллибит. Билигин көһөрүү дьаһалларын сыаналааһыҥҥа үлэ барар.
Парламентарий Василий Местников бэлиэтээбитинэн, халаан уутун содулун уопсай суумата 500 мөл. солк. ордубутун учуоттаан, Березовка сэлиэнньэтин көһөрүү боппуруоһун федеральнай таһымҥа көтөҕөр, ону сэргэ Арктика оройуоннарын чинчийиигэ экспедициялар үлэлэрин сөргүтэр наадалааҕын ыйда. Кини Өймөкөөн оройуонугар Куйдуһун өрүһү туоруур муоста тутуутун таарыйда.
Нэһилиэнньэ олоҕор-дьа­һаҕар куттал суох буолуутун хааччыйыыга Судаарыстыбаннай кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Юрий Зайцев хоромньуну толуйуу суумата номнуо 800 мөл. солк. тахсыбытын, онон федеральнай өйөбүлэ суох табыллыбатын эттэ. Кини салгыы быйыл Алаһыай өрүһү уонна Абый оройуонун хотугу өрүстэрин кэрийэ көтүү былааннанарын иһитиннэрдэ.
Куйдуһун өрүскэ муостаны тутуу боппуруоһугар тырааныспарга уонна суол хаһаа­йыстыбатыгар миниистири бастакы солбуйааччы Лена Семенова муостанан суолу аһыы от ыйын 12 к. былааннаммытын, ол эрээри өрүс таһыма үрдүү турарынан үлэ уһаабытын быһаарда.
Березовка сэлиэнньэтин көһөрүүнү федеральнай бырагыраамаҕа киллэрии боппуруоһугар сыһыаннаан, өрөспүүбүлүкэ архитектураҕа уонна тутуу комплексыгар миниистирин солбуйааччыта Павел Кылатчанов билигин көһөрүллүөхтээх объектары бырайыактааһын ыытылларын эттэ. Ону сэргэ модульнай олорор дьиэлэри тутуу сабаҕаланар
Орто Халыма улууһун нэһилиэнньэтигэр, чуолаан, Березовкаҕа материальнай көмөнү тиэрдии боппуруоһа парламентарийдар болҕомтолорун киинигэр буолла.
Сааскы халаан содулларын туоратыыга уонна чөлүгэр түһэрэр үлэлэри тэрийиигэ толоруулаах дирекция салайааччыта Гаврил Слободчиков Орто Халыма улууһун халаан уутугар түбэспит сэлиэнньэлэригэр, ол иһигэр Березовкаҕа дылы тутуу матырыйааллара атырдьах ыйын ортотуттан балаҕан ыйын 1 күнүгэр диэри тиэрдиллиэхтэрин туһунан бэлиэтээтэ.
Норуот дьокутаата Юрий Садовников чуолаан, доруобуйа харыстабылын, үөрэх уонна култуура тэрилтэлэрин дьиэлэрин чөлүгэр түһэриигэ, кыһыҥҥы суолга сыһыаннаах ыйытыылары биэрдэ.
Тырааныспар уонна суол хаһаайыстыбатын миниистирин бастакы солбуйааччыта Лена Семенова Березовкаҕа диэри суол муниципальнай бас билиигэ киирсэрин, онон улуус дьаһалтата сакаасчытынан буоларын быһаарда.
Халаан уутун содулларын туоратыы уонна Орто Халыма улууһун нэһилиэнньэтигэр көмөнү оҥоруу боппуруостарын дьүүллэһэн баран, норуот дьокутааттара кэккэ этиилэри киллэрдилэр.
Василий Местников науч­най-чинчийэр экспедиция үлэтин сөргүтэр, дьокутааттары кытыннаран Березовка сэлиэнньэтин көһөрүү боппуруоһугар хамыыһыйаны тэрийэр итиэннэ ити боппуруоһу федеральнай таһымҥа көтөҕөр туһунан этиилэрдээх. Кини ону сэргэ Тырааныспар уонна суол хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр Куйдуһун өрүс сүнньүн уларыппаттарыгар, ол оннугар бөҕө муостаны туталларыгар сүбэлээтэ.
Юрий Садовников Березовка сэлиэнньэтин көһөрүү кэскиллээх былаанын ырытан оҥорорго уонна Орто Халыма куоракка “Арктика суоллара” казеннай тэрилтэ филиалын аһыы боппуруоһун түргэтэтэргэ этии киллэрдэ.