Саҥа уларыйыылар: эскроу-счет, 2 %-наах ипотека…

Дьиэлэнии-уоттаныы боппуруоһа барыбытын долгутар. Хас биирдии киһи бэйэтэ бас билэр дьиэлэниэн-уоттаныан баҕарар. Тыа сириттэн Дьокуускай куоракка көһөөччү ахсаана элбии турар. Билигин нэһилиэнньэ үгүс өттө ипотека эрэ көмөтүнэн дьиэлэнэр-уоттанар кыахтаах. Бааннар дьоҥҥо кирэдьиит биэрэн үп ытарчатыгар ылаллар диэн саҥаралларын элбэхтик истэбит. Биир өттүнэн толкуйдаан көрдөххө, баан кирэдьиит биэрбэтэ буоллар, арааһа, элбэх ыал куоракка саҥа кыбартыыраланыа суох этилэр.

Быйыл от ыйын 1 күнүттэн тутуу тэрилтэлэригэр эскроу-счет диэни киллэрдилэр. Ол аата тугуй? Өлүүлэһэн (долевой кыттыы) тутууга кыттар киһи атыылаһыахтаах кыбартыыратын харчытын баантан кирэдьиит ылан эбэтэр эргэ дьиэтин атыылаан баран, анал эскроу-счекка (бааҥҥа) чөллөй уган кэбиһэр. Саҥа дьиэ сыбаайата өссө түһэриллэ илик буолан, тутуллуо эрэ, тутуллумуо эрэ. Биллибэт. Билигин мөлтөх хампаанньалар элбээн, тутуллубакка “тоҥон” турар дьиэлэр элбэхтэр.
Бу туһунан СӨ тутууга миниистирэ Павел Аргунов: “Эскроу-счет диэн киириэн иннинээҕини эридьиэстиир буоллахха, дьон үтүмэн элбэх харчыны дьиэ тутуутугар уган баран, страховка диэни киллэрбиттэрэ. Бастаан утаа син этэҥҥэ курдук этэ эрээри, бу кэлиҥҥи сылларга мөлтөх өрүттэрдээҕин көрдөрдө. Страховкалыыр хампаанньалар үлүгэрдээх үбү-харчыны ылан баран, үтүктүспүт курдук бары утуу-субуу моҥкуруут барыталаабыттара. Ол курдук, Арассыыйа үрдүнэн биллэр-көстөр “Респект”, “Проминстрах” курдук хампаанньалар хастыы да миллиардаах сууманы дьонтон ылан баран, страховкалыыр “түгэн” тахсыбытын да кэнниттэн, суут албыннаппыт дьон туһатыгар сөптөөх быһаарыыны оҥорбутун да үрдүнэн үрдүк таһымнаах юристар «көмөлөрүнэн» утары сууттаһан адьас биир да солкуобайы төлөөбөттөрө иһиллэр.
Ол иһин страховкалааһын мөлтөх өрүтүн көрдөрөн, 2017 сыл саҥатыгар тутууга өлүүлэспит дьон быраабын көмүскүүр Арассыыйатааҕы пуонда тэриллибитэ. Бу тэрилтэ 2019 сыл от ыйын 1 күнүгэр диэри тутулла турар дьиэлэри страховкалаан, түмүктээн туочуканы туруорбута. Ол аата от ыйын 1 күнүттэн эскроу-счекка (блокированнай счет) көһүү саҕаламмыта”, — диэн быһаарда.
Салгыы быһаарар буоллахха, тутууга өлүүлэспит киһи үбүн анал эскроу-счет диэни аһан онно угар. Бу счекка баар харчы барыытын-кэлиитин хаһаайын бэйэтэ бас билэр. Тутар хампаанньата бас билбэт, таптаабытынан уҥа-хаҥас дьаһайар бырааба суох. Саҥа дьиэ тутуллан бүппүтүн туоһулуур анал докумуоҥҥа (акт приема) илии баттаннаҕына эрэ ол эскроу-счеттан харчы тутар хампаанньаҕа аһарыллар. Өскөтүн, эбийиэк ортолоон иһэн “тоҥон” хаалар түгэнигэр өлүүлэспит киһиэхэ ол анал счеттан укпут харчытын төннөрөллөр. Бу киһи харчытын илиитигэр тутан баран, салгыы атын бааны, атын тутар хампаанньаны кытта дуогабар түһэрсэр кыахтанар.

Мэтээл кэтэх өттө

Бу кыбартыыраны атыыла­һааччыларга үчүгэй. Ол эрээри, диирбитигэр тиийэбит. Кистэл буолбатах, үгүс тутар хампаанньа өлүүлэһэн тутуу уонна ипотека кирэдьиитин көмөлөрүнэн дьиэни тутар. Билигин уларыйыы киирэн, тустаах хампаанньалар бас билбэт счеттарыгар сытар харчыны бэчээттээх докумуоҥҥа суруллубутун эрэ көрө-көрө тутар, үлэлиир кыахтаннылар. Билигин биир улахан дьиэни тутарга, ортотунан, 1 млрд солк. наада. Дьэ, маннык үлүгэрдээх үптээх-харчылаах хампаанньа Саха сирин үрдүнэн баарыгар саарбахтыыбын. Биир-икки баара дуу? Онон билигин үгүс тутар хампаанньа улахан кирэдьиити ылар инниттэн бааннарга илиилэрин уунар эрэ кыахтаннылар. Кирэдьиит ылбатахтар ырыынак ыар күрэстэһиитин тулуйбакка моҥкуруут барыахтара. Экспердэр этэллэринэн, сотору элбэх хампаанньа тохтуоҕа, тутуу ырыынагын тэлгэһэтигэр “аарымалар” эрэ хаалыахтара, хааллылар даҕаны.

Саҥа бырагыраамалар

Тутуу салаатыгар уларыйыылар киирэллэрэ үчүгэй. Ити уларыйыылар хайдахтара-туохтара сотору биллиэхтэрэ турдаҕа. Эдэр ыаллар дьиэнэн хааччыллалларыгар анаан 2 %-наах ипотека быйыл ахсынньыттан үлэлиэҕэ. Бу бырагыраама үлэлиирин сүрүн көҕүлээччинэн РФ Президенин Уһук Илиҥҥи уокурукка боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлэ Юрий Трутнев буолар.
СӨ тутууга министиэристибэтэ биэрбит дааннайынан, «Уһук Илиҥҥи ипотека» анал чэпчэтиллибит 2 %-наах кирэдьиитинэн Саха сириттэн 8,6 тыһ. эдэр ыал туһанар кыахтаах эбит. Холобур, итинтэн саамай элбэхтэрэ Дьокуус­кай куоракка (1040 ыал), Чурапчыга (837 ыал), Мэҥэ Хаҥаласка (800 ыал), Уус Алдаҥҥа (680 ыал) уонна Өлүөхүмэҕэ (449 ыал) бааллар. Ити этиллибит 8,3 тыһ. ыалтан 2 тыһыынчатын кытта чааһынай дьиэни тутталларыгар анал дуогабар түһэрсиллибит. Кирэдьиит бэриллэр кээмэйэ 6 мөл. солк диэри. Болдьоҕо — 25 сыл. Маҥнайгы усунуос быһыы­тынан дьиэ тутуллар уопсай сыанатыттан 15 %-нын ууран биэриэхтээхтэр. Бу бырыһыан өссө түһэр чинчилээх. Ол курдук, Ил Дархан Айсен Николаев быһаччы туруорсуутунан 10 %-ҥа диэри намтыахтаах.
Бу боппуруоска СӨ тутууга миниистирэ Павел Аргунов: «Ити анал бырагыраама чэрчитинэн, эдэр ыалларга 2 %-наах кирэдьиити биэрии быйыл ахсынньы ортотун эргин саҕаланыахтаах. РФ тутууга министиэристибэтигэр ити балаһыанньата бу күннэргэ бигэргэниэхтээх. «Сбербаан», «Россельхозбаан», «ВТБ» бааннар үлэлииргэ бэлэмнэр», — диэн сэһэргээтэ.

Тыа сирэ арыыланан хаалбата

2020 сылтан тыа сирин нэһилиэнньэтигэр “Тыа сирин кэлим сайыннарыы” федеральнай бырагыраама чэрчитинэн, 2 %-наах ипотека олоххо киириэхтээх. Аҕыйах сыллаахха диэри 14-тэн 18-ка диэри бырыһыаннаах ипотеканы туһана олорбут буоллахпытына, 2 %-наах баар буолуо диэн, арааһа, түүлбүтүгэр даҕаны түһээн көрбөтөхпүт буолуо. Санатар буоллахха, быйыл ыам ыйын 31 күнүгэр РФ бырабыыталыстыбата 696 №-дээх уурааҕынан, «Тыа сирин кэлим сайыннарыы» федеральнай бырагыраама ылыллан, итини олоххо киллэрэргэ 2020-2025 сылларга 2,3 триллион солкуобай көрүллүөхтээх. Бу ураты хайысха сыала-соруга тыа сиригэр дьон чааһынай дьиэни тутталларыгар анаан көмөлөһүү буолар. Бары билэрбит курдук, дьон тыа сириттэн куоракка көһүүтэ 20-ча сыллааҕыта саҕаламмыта, ол билигин да бара турар. Итинэн сибээстээн тыа сирин нэһилиэнньэтэ лаппа кыччыы турарын бары бэркэ билэн олоробут. Онон бу бырагыраама олоххо киирэн үчүгэйдик үлэлиир түбэлтэтигэр дьон тыа сиригэр төннүө дуо диэн ыйытыы үөскүүр. Ону кэм-кэрдии көрдөрөн иһиэҕэ.
Бу туһунан СӨ тутууга миниистирэ Павел Аргуновтан ыйыталаспыппар: «Бу бырагыраама эһиилгиттэн үлэлиэхтээх. Билигин РФ салалтатыгар сөбүлэһиини ааһа сылдьар. Дьиҥэр, 3 %-наах ипотека буолуохтаах этэ, ону 1 бырыһыанын өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтэ уйунар буолан, 2 %-ҥа диэри түстэ», — диэн быһаарда.

Василий Тимофеев, «Россельхозбаан» Саха сиринээҕи филиалын дириэктэрэ:
— Эскроу-счетунан үлэлии олоробут. Элбэх дьон биһигиттэн ипотека кирэдьиитин ылан, бэйэлэрин анал счеттарыгар уган баран, дьиэлэрэ тутуллан үлэҕэ киирэрин күүтэллэр. Дьиэлэрэ үлэҕэ киирдэ даҕаны анал счекка сытар харчыларын тутар хампаанньаҕа аһараллар. Бу бэрт ньыма киирдэ. Мантан инньэ дьон мөлтөх хампаанньалартан сылтаан дьиэтэ суох хаалаллара суох буолуоҕа.
Эдэр ыалларга икки %-наах ипотека кирэдьиитин биэрэргэ биһиги бэлэммит. Ити сүрүн балаһыанньата бу күннэргэ Москва куоракка бигэргэниэхтээх. «Тыа сирин кэлим сайыннарыы» федеральнай бырагырааманан чааһынай дьиэни туттуон баҕалаахтарга «Сбербаан» уонна «Россельхозбаан» эрэ кирэдьиити биэрэр бырааптаахтар.

Александр ТАРАСОВ