Саха сиригэр туризм сайдыа дуо?

Айылҕабыт уратыта кэлии киһини сөхтөрүөн сөхтөрөр, ол эрээри аҥардас айылҕабыт кэрэтинэн, дьиктитинэн эрэ дьону-сэргэни тардарбыт сыппах. Дьон олохпутун-дьаһахпытын, тылбытын, култуурабытын ордук сэргиир. Биллэн турар, былаас Саха сирин брендын киэҥ эйгэҕэ таһаарарга манна буолар туох баар тэрээһини туһана сатыыр.
Саха өрөспүүбүлүкэтигэр туризм сайдыытын туһунан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет филологическэй факультетын профессора Светлана Залуцкая маннык этэр: “Мин санаабар, бу үлэни систиэмэлээн, сыалын, соругун чочуйан, сайдарын ситиһиэх тустаахпыт. Итиэннэ дьиҥнээх бизнес онтон-мантан иҥнэн туруо суохтаах, дойдубут дьыалатын-куо­лутун үчүгэйдик билэрбит ирдэнэр.
Чиновниктар этэллэринэн, Саха сирэ киин регионнартан тэйиччи, Хотугу эргимтэ биир саамай тымныы уһугар сытар буолан, бэйэтин рекламатыгар баһаам харчыны барыыр”.
Үбү-харчыны өйдөөхтүк уонна уон төгүл эргийэн кэлэр гына, биирдиилээн буолбакка, киэҥ хабааннаахтык барыахтаахпыт. Көрдөххө, барыта баар курдук: сөбүлэтэ да сатыыбыт, кыһалҕаны да өйдүүбүт, үбүлээһин да көстөр, идэлээх дьонноохпут, саҥаны булан көрөбүт. Ол гынан баран сөптөөхтүк салайар үлэ, барытын хабан дьаһаныы кыаллыбат.
Киирии хапытаалы туһанарга бу өттүгэр идэлээх маркетинг, иһитиннэрэр-биллэрэр уонна PR үлэ мөлтөхтүк барар.
Ол да буоллар, хата, бэйэбитин бэркэ диэн билиһиннэрэ үөрэннибит. «Барытыгар ураты буолуу» диэн москва специалистара киллэрбит слоганнарынан туристическэй имиджтаахпыт.
Санаан да көрүҥ: Саха сиригэр баар барыта интэриэһинэй курдук – тымныыбыт, алмааспыт, табалар, мамоннар, кимберлитовай трубка, Өлүөнэ очуостара, суолбут-ииспит уустуга, дьалхаана, үрүҥ ойууттарбыт, хомуспут дьүрүскэнэ… эттэххэ, бара туруохха сөп.
Анал министерствобыт ону өйдөөн, дохуот киллэрэр биир барыыстаах ньыма оҥордо. Сахаларга да үчүгэй – төрөөбүт сирбит бары муннугар айанныыр, кэрийэр, сэргиир буоллубут.
Сахалар менталитеттара атын буолан, дьону-сэргэни көрө-истэ, аһата-сиэтэ, көрсө үөрэммэтэхпит, онон Саха сирэ хаһан да туристары тардыа суоҕа дииллэр. Туристары көрсө, атаара, бэйэбитин үчүгэй өттүнэн көрдөрө хаһан үөрэнэбит?
Ити барыта күннээҕи олохпутугар хайдах тутта-хапта сылдьарбытыттан тахсар, өссө төгүл чопчулуубун, бырааһынньыкка, көстө-биллэ сатааһыҥҥа буолбатах – күннээҕи олоххо.
Уопсай култуурабыт мөлтөһүөр. Холобур, атын үрдүк култууралаах дойдуга сылдьан, бу дьонуҥ бэйэ бодотун тардынар ээ: бөҕү-саҕы уурунаҕа быраҕар, аналлаах сиргэ табахтыыр, туора дьоҥҥо мичээрдиир, көмөлөһөр эбит буоллаҕына, дойдутун ыырыгар чугаһаатаҕын ахсын, туттара-хаптара чыҥха уларыйан иһэр.
Сатаабаппытын да оҥоро үөрэниэх, атын сайдыылаах дойдулар уопуттарын ылыныах, норуоппут үтүө үгэстэрин сөргүтүөх баар. Хаһан баҕарар, ханна да буол кимиэхэ баҕарар холобур буоларбытын умнумуох. Онон култуурабыт букатын өрүттүө суоҕа диэхпин баҕарбаппын. Тоҕо диэтэр Сахабыт сирин курдук ураты дойдуну сөптөөхтүк сайыннарар бизнес көрүҥэ сайдан эрэрэ үөрдэр”.
Өрөспүүбүлүкэҕэ бизнес сайдыытыгар болҕомто улаатта. Инвестиция тупсарын туһугар дьыала-куолу өттүгэр дойдубут аата-суола ыраас, былаас эйгэтиттэн бизнеска өйөбүл баар буолуон наада.

Ыйытык

Андрей Петров, баһаарынай. Сахабыт сиригэр туризм курдук эйгэ төһө баҕарар сайдыан сөп. Ол эрээри, холобур, биирдиилээн дьон тэринэн, ылсан үлэлииригэр дьиэ-уот, элбэх харчы наада. Холобур, мин Амма курдук кэрэ айылҕалаах сиргэ олоробун. Манна да араас турдары, баазалары тэрийэн үлэлэтэр дьон баар. Ол гынан баран, дьон туроператорга эҥин тирэҕирбэккэ, биирдэ кэлээт, аныгыскы сылыгар бэйэлэрэ балаакканан түһэн сынньанар идэлээхтэр. Биллэн турар, айылҕаҕа көҥүл үөрэ-көтө дуоһуйа сынньанар табыгастаах. Куһаҕана диэн, сынньанааччы култуурата мөлтөһүөр – бөхтөрүн-сахтарын, кирдэрин-хахтарын хомуйбат түгэннэрэ үгүс. Ону ыстарааптаан да туһа суох. Туспа сиргэ-уокка да сылдьан киһи бэйэ бодотун тардына сылдьыахтаах. Ити киһи ис култууратыттан тутулуктаах.
Александр Шарин, тылбаасчыт. Туризм Саха сиригэр сайдар кыахтаах. Ол эрээри, билиҥҥи туругунан, биһиэхэ туризм сайдыахтааҕар саҕалана да илик дии саныыбын. Холобур:
— Атынан айан туризма. Аты быстах кэмҥэ харчыга уларсан сылдьыы. Холобур, киһи барыта сэргиир Булуус, Турук хайа, Курулуур хайысхаларынан син тэрийиэххэ сөп буоллаҕа дии.
— Дьоҕус көтөр аалынан туризм. Өлүөнэ очуостарын, уо.д.а. кэрэ көстүүлээх сирбитин-уоппутун үөһэттэн өҥөйөр курдук маршруттаах.
— «Выживание”. Экстремал дьону быһахтаах эрэ тыаҕа ыытан, 1 нэдиэлэ сырытыннарыы. Ону барытын кэтии, камераҕа уста сылдьыы. Онтон күөх экраҥҥа көрдөрдөххө, улахан сэҥээриини ылыа этэ.
— Зиплайн. Өлүөнэ очуостарыттан трос тардан баран дьону туһэрии.
— Биһиэхэ, улахан тыал суох сиригэр, салгын шарынан да дьону көтүттэххэ, киһи бөҕө сылдьыа этэ. Мин көрөрбүнэн, Арассыыйаҕа оннук туризм суох быьылаах.
Иван Захаров, мусуой үлэһитэ. Саха сирэ баай айылҕалаах. Сир аһа, балыктааһын, булт – туризм сайдарыгар биир кэскиллээх хайысха. Киһи баҕатынан учуоттаан, туһааннаах сиргэ илдьэн, балыктатан, бултатан, дьон сүргэтин көтөҕүөххэ сөп. Манна таарыйа, экстрим эмиэ олус дьону тардар. Араас таһымнаах — чэпчэкититтэн саҕалаан уустугуран иһэр араас сырыылары тэрийии, ытынан, атынан, табанан айан, тоһуттар тымныыга сырытыннарыы уо.д.а. Бу кэлии киһиэхэ олус дьикти, эриэккэс буоллаҕа дии. Билигин, бэл, кустааһын турдара баар буолбуттар дии. Онон сыыйа-баайа барыта киирэн иһэр.
Анегина Протодьяконова, баспытаатал. Рекламалыыр дьон наада. Баран-кэлэн, көрөн-истэн, киириилээх-тахсыылаах, интэриэһинэйдик кэпсиир сытыы-хотуу киһи туризмы сайыннарар. Манна анал үөрэхтээх дьон үлэлиирэ буоллар олус үчүгэй буолуо этэ. Биһиэхэ ити тиийбэт. Аны куттал суох буоларын курдук страховка, гарантия өттүттэн бигэргэммит буолара эмиэ оруннаах. Киһи сөҕөр-махтайар сирдэрэ олус элбэх. Ону табан, хас биирдии киһиэхэ сөптөөх сыһыан баар буолуохтаах.
Надежда Попова, нолуок үлэһитэ. Эко-туризм сайдара буоллар. Национальнай пааркаларга аныгылыы үчүгэй отель тутан, суолун-ииһин тупсаран, босхо интернет ситимин тартахха, киһи бөҕө сылдьыа этэ. Биһигиннээҕэр кыаҕа суох дойдулар сүрдээҕин сайыннылар дии саныыбын. Кылаабынайа, туризмы сайыннара хайысхатын өрөспүүбүлүкэ салалтата, тустаах биэдэмистибэлэр торумнуох тустаахтар. Элбэх чэпчэки сыаналаах рейс, үөрэхтээх гид, экскурсовод өҥөтө тиийбэт. Маны таһынан, анал туристическай люкс кылаастаах автобустар, айылҕа пааркалара, аквапарк, дьону-сэргэни аралдьытар кииннэр суохтар.