Сэбиэскэй норуот Улуу Кыайыыта хаһан да өлбөөдүйүө суоҕа

Биһиги санаабытыгар, түөрт түгэҥҥэ тохтоон ааһар наада быһыылаах – АХШ билиҥҥи кэмнээҕи тас политикатыгар, Европа дойдуларын «оһон» эрэр бааһа билигин да «нүөлүйэн» ыалдьарыгар, Украинаттан көрдөххө, нацизм уонна фашизм идеологиялара өрө туран эрэллэригэр, Россия норуотун сомоҕолуур уонна дойдуну таптыырга иитэр үлэни тупсарар наадатыттан.

АХШ ыытар тас политиката – гегемонизм уонна реваншизм

Аан дойдуга үтүмэн элбэх сэрии барбыта историяҕа биллэр. Быһа барыллаан аахтахха, 15 тыһыынча сэриигэ 3 млрд киһи өлбүтэ дииллэр. Сэрии таҥаратыгар, Янус диэн ааттаахха, храм тутан тураллар. Киирэр ааныгар онно эдэр уол мэтириэтин, оттон тахсар ааҥҥа – кырдьан, сирэйэ мырчыстыбыт оҕонньору ойуулаабыттар. Ону икки сирэйдээх Янус храма диэн ааттыыллар. Тоҕо? Тоҕо диэтэххэ, биллибэт – сэрии күүһү-уоҕу биэрэр дуу, эбэтэр күүһү-уоҕу өһүлэр дуу?

ХХ үйэҕэ икки аан дойду сэриитэ 140 мөл. киһи олоҕор турбута. Онтон 57 мөлүйүөнэ – Иккис аан дойду сэриитигэр. ССРС онно, сорохтор этэллэринэн, 27 мөл. киһини сүтэрбитэ. Сэрии иннинэ дойдуга 194 мөл. киһи баара, оттон 1946 с. онтон 167 мөл. киһи хаалбыт. Онон биһиги саамай элбэх сүтүктээх дойду буолабыт. Оттон сэрии кэмигэр ситэ төрөөбөтөх дьону аахтахха, өссө элбэх (50 мөл. киһини ситэ аахсыбатыбыт).

Ол иһин Сэбиэскэй Сойуус уонна билиҥҥи Россия икки сыаллаах-соруктаах буолбуттара – бииринэн, сэрии буолбатын туһугар охсуһуу, иккиһинэн, дойдуну көмүскүүргэ тиийэ бэлэм буолуу. Сэрии буолбатын туһугар охсуһуу сөптөөх сэптээх-сэбиргэллээх буолууга түмүллэр. Ядернай сэрии сэбэ үөскээбитин кэннэ АХШ уонна ССРС манна күрэх былдьаһан кэллилэр. Билигин манна тэҥнэһии буолан турар. Ол эрэн АХШ, түгэн буллар эрэ, инники түһүөн баҕарар. Онон манна күөнтэһии тохтуу илик.

М.С.Горбачев былааска тахсан баран дойду ис политикатын «уларыта тута» сатаабыта ССРС эстиитигэр тириэрдибитэ. Оттон тас политикаҕа «саҥалыы өйү-санааны» киллэрэ сатааһына эмиэ табыллыбакка, биһиги дойдубутун аан дойду политикатын «түгэҕэр» түһэрбитэ. Этэргэ дылы, тугу оҥорор да, ол онно «оҥхойон» хаалар дьайыылаах этэ. Дойду итинник кэннинэн кэхтиитин АХШ бэркэ туһана сатаабыта. Аан дойдуга гегемонизм уонна реваншизм политикатын күүскэ ыыппыта, сыабыттан босхо барбыт ытырыык ыт курдук сөбүлээбэтэх дойдуларын сойуолаабыта уонна сэриилээбитэ.

Ол эрэн Америка сорох политологтара бэйэлэрин Президеннэрин итинник суоһурҕаныылаах тас политикатыттан астымматтарын биллэрбиттэрэ. Збигнев Бжезинскай ССРС эстибитин кэннэ президеннээбит бастакы Буш Россия мөлтөөбүт историческай түгэнин сатаан туһамматаҕа диэн мөҕүттэр, Клинтон глобализм дириҥ ис хоһоонноох политикатын кыайан өйдөөбөтөҕө диир, кыра Буш биэрбит тыла дьыалаҕа сатаан киирбэтэҕин уонна Евразияны тобуктаппатаҕын буруйунан ааҕар. Онон Россияны «утары охсуһар» тиһэх кыах Барак Обамаҕа баар диэн ис хоһоонноох кинигэни 2010 с. бэчээттэппитэ. Бадаҕа, ол иһин бу Президент Россияны утарар политикатын күүһүрдэн, «кыһалла» сатыыр да, кыайыыны сурунар кыаҕа тиийбэт быһыылаах.

Америка политиктара бэйэлэрин норуоттарыгар Сэбиэскэй Сойуус Иккис аан дойду сэриитигэр уһулуччулаах үтүөтүн кэпсээбэт, кистии сатыыр этилэр. Ону тэҥэ АХШ иккис фрону аһан, онтон Японияҕа икки атомнай буомбаны быраҕан бэринэргэ күһэйбитин тото-хана кэпсииллэрэ. Ол биричиинэтэ биллэр – Сэбиэскэй Армия кыайыыта коммунизм ордугун көрдөрөр дии саныыллара. Онон биһиги норуоппут улуу кыайыытын билиммэт буола сатыыллара.

Билиҥҥи кэми этэр буоллахха, АХШ дьаһалтата Россияны утары экономическай санкциялары ылынан биһигини «умсарар» санаалаах, аан дойду политикатыттан туоратан манна собус-соҕотоҕун айбардыан баҕарар. Иккиэн да кыаллыбат дьыалалар. Оччоҕо тугу ситиһэ сатыырый? Тыынын уһата сатыыр, өссө да кыахтаахпын диэн күүскэ мөхсө сатыыр. Итинник баҕа олоххо баар дьыала. Онон манна кинилэр саҥаны тугу да айбатылар. Нууччалар сөпкө этэллэр: «Сколько бы веревочке не виться, конец будет».

Биһиги АХШ политикатын фашистскай Германияны кытта тэҥнии сатаабаппыт. Бииринэн, араас историческай кэмҥэ олоробут, күүс өттүнэн биһиги билигин урукку курдук кыайтарбаппыт. Иккиһинэн, АХШ судаарыстыбата акыйаан уҥуор баар, Евразияҕа туох да сыһыана суох буола-буола суоһурҕана сатыыр. Россия геополитическай балаһыанньата манна күүһүрдэ. Үсүһүнэн, атомнай буомба сэриитигэр ким да өлүөн баҕарбат (куттаһыахха эрэ сөп).

Ол эрэн фашистскай Германия уонна билиҥҥи Америка маарыннаһар түбэлтэлэрэ эмиэ элбэхтэр. АХШ аан дойдуга соҕотох лидер уонна гегемон буолуон баҕарар. Онтон аккаастана илик. Оттон гегемон буолуоххун баҕарар буоллаххына, реваншист хайаан да буолаҕын – барыларыттан чорбойон тахсыахтааххын. Оттон реваншист кэнниттэн нацист-фашист идеологиятыгар да киириэххэ сөп. Политика сокуона оннук. Ону АХШ билигин ырыынак сыһыаннаһыыларын уонна демократия иһин охсуһабыт диэн аан дойдуну албынныы сатыыр. Оттон политическай баҕата – аан дойдуну баһылааһын – Наполеон уонна Гитлер былааннарыттан ис хоһоонунан туох да атына суох. Ону өйдүүр кэм кэлбэтэ дуо? Ити боппуруоһу биһиэхэ буолбатах, Америкаҕа туһаайан этэбин.

Европа: оһон биэрбэт баас, ордук тарбаан биэрэр буоллаххына

Биһиги историяны, ол иһигэр Иккис аан дойду уонна Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриини Арҕаа дойдулар сорох историктара уонна политиктара, бэйэлэрин билиҥҥи кэмнээҕи туһаларыгар токурута сатыылларын бэркэ билэбит. Фашистскай Германия Сэбиэскэй Сойууска саба түспүтүн мөккүһэр сатаммат курдук. Оттон биһиги сэриилэрбит Берлиҥҥэ тиийэн өстөөҕү урусхаллаабыттарын эмиэ билинэргэ тиийэллэр. Ол иһин боппуруоһу атыннык туруора сатыыллар.

Бииринэн, Иккис аан дойду сэриитэ саҕаламмытыгар Молотов- Риббентроп 1939 с. атырдьах ыйын 23 к. илии баттаабыт, Германия уонна ССРС бэйэ-бэйэлэригэр саба түспэт туһунан докумуоннарын токурутан сыаналыыллар уонна онтон сэрии саҕаламмыта диэн дакаастыы сатыыллар. Дьиҥинэн, 1938 с. Мюнхеҥҥэ Англия уонна Франция (премьер-министрдэр Чемберлен уонна Даладье) Гитлергэ Чехословакия судаарыстыбатын сорҕотун (Судет уобалаһын) туран биэрбиттэрэ уонна Германия Европаны сэриилииригэр наадалаах усулуобуйаны оҥорон биэрбиттэрэ. Политикаҕа икки сирэйдэнии («двойные стандарты») итиннэ өссө төгүл чаҕылхайдык көстүбүтэ.

2007 с. олунньу 10 к. ити Мюнхеҥҥэ куттал суох буолуутун туһунан аан дойдутааҕы улахан мунньах буолбута. Оттон 69 сыл анараа өттүгэр Европа дойдулара, үөһэ ахтан ааспыппыт курдук, Гитлергэ Иккис аан дойду сэриитин саҕалыырыгар кыах биэрбиттэрэ. Владимир Путин историяҕа киирбит тыл этиитигэр, Арҕаа дойдулары, ордук АХШ-рын, планетаҕа «былаас биир киинин», «биир күүс киинин», «быһаарыы ылыллар биир киинин» тэрийиэхтэрин баҕаралларын иһин кириитикэлээбитэ. Итинник биир хаһаайыннаах аан дойдуга кинилэр «биир эрэ бырааптаах судаарыстыбаны» тэрийэ сатыыллар диэбитэ. Оннук дойдунан АХШ буолар диэн сирэйдэригэр эппитэ.

Америка политиката бэйэтин кыраныыссатын туораабыта ырааппытын уонна аан дойду олоҕун бары өрүттэригэр бэйэтин баҕатын күүһүнэн соҥнуур суолга турбутун өйдөтө сатаабыта. Итини ким тулуйуон уонна сөбүлүөн сөбүй диэн ыйытыыта салгыҥҥа ыйанан хаалбыта. Ким да тугу да эппэтэҕэ. Ол эрэн Россия Америка итинник политикатын утарара дьэҥкэтик биллибитэ. 1939 с. Мюнхен туһунан тугу да эппэтэҕэ, ол эрэн историческай тэҥнэбиллэр үөскээбиттэрэ. Ити күүстээх этии буолбута. Арҕаа да дойдуларга, Россияҕа бэйэтигэр даҕаны. Итинтэн ыла В.Путин рейтинэ үрдээн киирэн барбыта, онон кини 2012 с. Президент быыбарыгар кыайан тахсыбыта. АХШ Президенин дьаһалтата Путины утаран туох кыалларын-кыаллыбатын барытын оҥоро сатаабыта да, ол барыта сатамматаҕа. Онон политикаҕа хотторуулаах хаалбыт иэстэрин билигин ситиһэ сатыыллар диэн быһаччы этиэххэ наада. Ол эмиэ кыаллыбат дьыала.

Ол эрэн сэрии иннинээҕи кэмнэргэ төннөн кэлиэххэ. 1939 с. сайын Франция, Англия, ССРС Европаҕа агрессоры утары байыаннай конвенцияны илии баттааһын туһунан кэпсэтиилэрин, Англия уонна Польша сөбүлэспэккэлэр «үрэйэн» кэбиспиттэрэ. Онон ССРС фашистскай Германияны кытта «охсуһарга» соҕотох хаалбыта. Биһиги 1939 с. кинини кытта сэриилэһиэхпитин баҕарбатахпыт. Итини тэҥэ Европа капиталистическай судаарыстыбалара куомуннаһан Сэбиэскэй Сойууһу эһэргэ баҕараллара эмиэ баар суол этэ. Онон, марксизм үөрэҕэр тирэҕирэн, биһигини утарар күүстэри үрэйтиэххэ наада этэ. Манна диэн эттэххэ, итинник тактиканы Ленин өссө 1918 с. Германияны кытта Брест-Литовскай дуогабары түһэрсэр саҕана туттубута. Россия союзниктара аатырар Антанта судаарыстыбалара биһигини Германияҕа «туран» биэрбиттэрэ. Сыаллара биллэр – өрөбөлүүссүйэ кыайбыт Россиятын үлтүрүтүөхтэрин баҕараллара. Итинник политиканы ССРС, Сталин да салайбытын иһин, хайдах хардата суох хаалларыахтаах этэй?
Онон, Сэбиэскэй Сойуус фашистскай Германияны кыайбытын 70 сыллаах өрөгөйүн кинилэр умнууга хаалларар, сатанар буоллаҕына, билиммэт буола сатыыр политиканы ыыталлара биллэр. Итинэн кинилэр билиҥҥи кэмнээҕи быһыыларын-майгыларын быһаарыахха сөп.
Кэнники кэмҥэ сорох Европа дойдуларын политиктара күн тура-тура, тугу эмэ булан биһигини «кымаахтаан» ылыахтарын баҕараллар. Ол улахан суолтата суох хамсаныылар. Саамай кытаанах «атааканы» ньиэмэс учуонайа Эрнс Нольте өссө ааспыт үйэ 70-с сылларыгар таһаартарбыт кинигэлэригэр оҥорон турар. Кини икки тоталитарнай монстрдар – коммунизм уонна фашизм аан дойдуну үллэстэр иһин Иккис аан дойду сэриитин саҕалаабыттара диэн дакаастыы сатаабыта. Оччолорго кыратык айдааран баран тохтообуттара. Германия нацизмтан босхолоноругар биһиги үтүөбүтүн-өҥөбүтүн, тиистэрин быһа ытыран баран, син билинэллэр. Ыам ыйын 10 к. Ангела Меркель Москваҕа кэлэн, Путины кытта бииргэ Биллибэт саллаат мемориалыгар венок уурар санаалаах. Онуоха да баһыыба. Сэрии саҕана 5 мөлүйүөн саллаат сураҕа суох сүппүтэ дииллэр, онтон 6 тыһыынчата – Саха сирин уолаттара.

Биһигини «үөҕээччилэргэ» НАТО сирэ-уота буолбут Прибалтика дойдулара киирсэллэр. 1939-1940 сылларга Кыһыл Армия биһигини «оккупациялаабыта» диэн буруйдууллар. Кинилэр Россияҕа быстар дьадаҥы балаһыанньаҕа олорон киирбиттэрэ, фашистар оккупацияларыгар түбэспиттэрэ. Онтон босхолонон баран, ССРС-тан тахсан баралларыгар сайдыылаах промышленностаах уонна тыа хаһаайыстыбалаах, үрдүк үөрэхтээх специалистардаах, наукаҕа академиялардаах, духуобунай сайдыылаах интеллигенциялаах этилэр. Эстония, манна диэн эттэххэ, урут государственноһа да суох этэ. «Махталлара» диэн биһигини үөҕэллэрэ уонна НАТО сэриилэрин бэйэлэрин сирдэригэр киллэрбиттэрэ дуо?

Польша туһунан тупса кэпсэтии. Европа ортотугар түбэспит буолан урукку өттүгэр элбэхтэ атаҕастаммыта биллэр. Ялтатааҕы уонна Потсдамнааҕы конференцияларга Сталин Польша территорията барыта төннүөхтээҕин, өссө Данциг Гданьск диэн ааттанан киниэхэ киирэрин ситиспитэ. Польша өссө Силезияны көрдөөбүтүн ССРС бэрдэрбитэ. Дьиҥинэн, бу территория 400 сыл устата Пруссияҕа киирсэрэ. Сталин биһиги Польшаҕа «иэстээхпит», онон кини дьылҕатын иһин ыалдьабыт диэн өссө төгүл чиҥэтэн эппитэ. Оттон билигин хайдаҕый? Польша биһиэхэ «өстөөх» буола сатыыр. Хаһан иэстэрин төлүүр дьонуй уонна чиэс диэни тоҕо билиммэттэрий?

Европа сорох судаарыстыбалара Гитлеры кытта биир коалицияҕа киирсэн Кыһыл Армияны кытта сэриилэспиттэрэ эмиэ баар этэ. Италия, Румыния, Болгария, Венгрия… Кинилэр илиилэриттэн төһөлөөх биһиги саллааппыт сэрии хонуутугар охтубута буолуой? Ол барыта умнулунна үһү дуо, өскөтүн ким буруйдааҕын аахсар буоллахха. Биһиги Югославияҕа Иосиф Броз Тито салалтатынан ньиэмэстэри утары охсуспут армияҕа уонна партизаннарга махталбыт улахан. Эбэтэр Сербияны ылан көрүөххэ – Гитлер 1941 с. онно 37 дивизияны быраҕан утарсыыны хам баттаабыта, онон фашистскай аармыйалар Сэбиэскэй Сойууска 6 нэдиэлэ хойутаан баран саба түспүттэрэ. Оттон бэс ыйын 22 к. буолбакка, муус устарга-ыам ыйыгар тоҕо ааҥнаан киирбитэ буоллар? Ити тэҥэ суох сэриигэ хас биирдии 12-ис серб охтубута. Биһиги ону умнубаппыт.

Онон Европаҕа өссө оһо илик «баас» баара биллэр. Билигин кинилэр Иккис аан дойду сэриитигэр «атаҕастаммыт» аатыраллар, фашистскай Германияттан быыһаабыттара диэбэттэр. Кинилэр оччотооҕуга Америка «демократиятыттан» матаннар ССРС «коммунизмыгар» олорбуттарын сыыһанан ааҕаллар. Ол тоҕото эмиэ биллэр – оччотооҕу политиктар уонна көлүөнэлэр олохтон туораатылар, саҥа көлүөнэлэр тугун-ханныгын билбэттэр. Социалистическай лааҕыр суулунна, онно бары буруйу биһиэхэ түһэриэххэ сөп. Кинилэр санааларыгар, Европаҕа «демократияны» Иккис аан дойду сэриитигэр «кыайбыт» американецтар аҕалбыттар. Онон кини былааһыгар бас бэринэн олорор ордук диэн ааҕаллар. Ол эрэн, биһиги санаабытыгар, политика уларыйааччы, оттон норуот син биир баар буолуо. Кини бэйэтин санаатын этэр кэмэ өссө кэлиэҕэ.

Украина: идеологиялар уонна политикалар охсуһуулара

2004 сыллааҕы бастакы майдааҥҥа былааска Ющенко уонна Тимошенко тахсыбыттара. Ол саҕана Украинаҕа «оранжевай» өрөбөлүүссүйэ буолла диир этибит. 2014 сыл олунньуга иккис майдаан түмүгэр былааска саҥа политиктар кэллилэр. Порошенконы уонна Яценюгу бандеровецтар уонна фашистар диир сыыһа буолуо этэ. Кинилэр – Украина националистара. Нацизм уонна националистар, ханнык баҕарар омук да буолбуттарын иһин, биир уопсай төрүттээхтэр – нация уонна судаарыстыба быһыытынан улуутумсуйуу уонна кытаанах байыаннай режими олохтооһун.

Бу сырыыга хара маҥнайгыттан майдаан хаһаайыннарынан эдэр ыччат, эрдэттэн бэлэмнэммит националистар уонна бандеровецтар этэрээттэрэ буолбуттара. Кинилэри иитийэхтээбит Арҕаа дойдулар, ордук АХШ, буолаллар. Итини тэҥэ былааһы эһиигэ олохтоох олигархтар, эмиэ Америка «сүбэтинэн», үп-харчы, сэп-сэбиргэл өттүнэн көмөлөспүттэрэ саарбаҕа суох. Манна өссө биир түгэни чорботон бэлиэтиэххэ наада – нэһилиэнньэ үгүс өттүн Европа Сойууһун дьонун курдук үчүгэйдик олоруоххут диэн албыҥҥа киллэрдилэр. Итинник албаска хаптарбыт дьон кэмниэ-кэнэҕэс, тэҥнээн көрөн, отоойкоҕо олорбуттарын өйдүөхтэрэ дии саныыбын. Хойутаан да буоллар.

Манна өссө биир түгэн баар – Крым уонна Севастополь Россияны кытта холбоһуулара. Донбасс уонна Луганскай Новороссияны тэрийэргэ дьулуһаллар, кинилэр фашистскай идеологияны уонна Киев билиҥҥи былааһын олоччу билиммэттэр. Ол эрэн, билиҥҥи кэмҥэ «үчүгэй» сэриитээҕэр «хобдох» эйэ ордук курдук буолла.

Итинник балаһыанньа өр барар кыаҕа суох. Киев «өрө турааччылары» кытта эйэлэһиэ суоҕа, тоҕо диэтэххэ, итинник утарсыы уһаан-кэҥээн билиҥҥи былааһы тутан олорооччулары эһэргэ тириэрдиэҕэ. Атын өттүттэн көрдөххө, байыаннай утары турсууга Донецкай уонна Луганскай кыайтарыахтара суоҕа, ону олоххо көрдөрдүлэр. Гражданскай сэриигэ атын дойдулар кыттыһыыны ыллахтарына Россия көрөн олоруо суоҕа, кини бэйэтин кыраныыссатыгар НАТО сэриилэрин олох чугаһатыа суоҕа. Билигин 1918-1919 сс. Европа уонна Америка Россияҕа байыаннай интервенцияларын хатылааһын кыаллыбат дьыала. Онон Киев билиҥҥи былаастара эрэ буолбатах, Арҕаа дойдулар эмиэ, кытаанах политическай туһахха иҥиннилэр. Бэйэлэрин баҕаларынан диэн эбэн этэбит.

Онон Украина былаастара Улуу Кыайыы 70 сылын бэлиэтиэхтэрэ суоҕа. Оттон боростуой норуот, ордук сэрии бэтэрээннэрэ уонна кинилэр аймахтара-доҕотторо – бэлиэтиэхтэрэ. Маннык балаһыанньа үөскээбититтэн хомойуохха эрэ сөп.

Улуу Кыайыы суолтата хаһан да өлбөөдүйүө суоҕа

Мин Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ кыайыы 70 сылын көрсө аан дойдутааҕы быһыыны-майгыны кылгастык сырдаттым. Итинэн сибээстээн, биһиэхэ бэйэбитигэр туһаайан, саатар түөрт түмүккэ кэлэрбит наада дии саныыбын.

Бастакытынан, Улуу Кыайыы биһиэхэ үйэлэр тухары хаһан да өлбөөдүйбэт бэлиэ күн буола туруо диэн. Төһөлөөх сиэртибэни, кыһалҕаны, сору-муҥу, алдьаныыны-кээһэниини көрсөн туран көҥүл норуот быраабын, тутулуга суох судаарыстыбаны көмүскээн ылбыппытын хаһан да умнуо суохтаахпыт.

Иккиһинэн, аан дойду олоҕор киэҥ хабааннаах, кырдьык уонна сымыйа иһин сытыы идеологическай уонна политическай охсуһуулар бара тураллар. Бу эмиэ сэрии – өй-санаа иһин кыргыһыы. Бу өссө уустук сэриини биһиги эмиэ кыайыах тустаахпыт. Биһиги – фашистскай Германияны кыайбыт буойуннар кэлиҥҥи көлүөнэлэрэ. Онно биһиги төһө бэлэмнээхпитий?

Үсүһүнэн, Россияҕа икки төгүл Аҕа дойдуну көмүскүүр сэрии барбыта – Наполеону уонна Гитлеры утары. 1812 с. сэриигэ Саха сирэ кыттыбатаҕа. Оттон 1941-1945 сс. сэриигэ саха чулуу уолаттара, Сэбиэскэй Сойуус атын омуктарыттан хаалсыбакка, геройдуу охсуһууга харса-хабыра суох киирсибиттэрэ. Кинилэр эмиэ бэйэлэрин Сахаларын сирин, дьиэ кэргэннэрин, дьоннорун-сэргэлэрин туһугар эрэ буолбакка, Сэбиэскэй дойдуларын иһин сэриилэспиттэрэ. Ол аата оччотооҕу былаас, дойду уонна сэрии баһылыга Сталин иһин эмиэ. Ити эмиэ кырдьык, ол аата ону билиниэххэ наада. Ким да, туох да диэбитин иһин. Олох көрдөбүлэ оннук. Быһааран эрэ биэрэри сатыахха наада.

Төрдүһүнэн, үүнэн иһэр көлүөнэни интернеттэн, бассааптан, онтон да атын «сүлүһүрдэр» дьайыылартан быыһаан ылыахтаахпыт. Эдэр көлүөнэ иһин киирсии Саха сирин, Россия инники дьылҕаларын иһин охсуһуу буолар. Итиннэ бастаан үөрэтээччилэр халбаҥнаабат биир санааланыахтаахтар, онтон – үөрэнээччилэр. Силиһэ-мутуга суох туох да үүммэт. Манна биһиги сылайары билбэккэ, күнүстэри-түүннэри диэбит курдук, күүскэ үлэлиэхтээхпит.

Өрөгөйдөөх Улуу Кыайыынан, күндү доҕоттор!

Николай Слепцов,
политолог, «Билии» уопсастыбатын Саха сиринээҕи салаатын бырабылыанньатын Президиумун чилиэнэ.