Сергей Евсеев: Кэскилбит — экологияны харыстааһыҥҥа

— Сергей Иванович, 2016 сыл хайдах ааста?

— Ньурбаҕа 24 депутат үлэлиир. 13 депутат баартыйаларынан талыллыбыттара – «Биир ньыгыл Арассыыйа», «Сиэрдээх Арассыыйа», хомуньуустар партиялара (КПРФ) уонна «Аграрнай партия» депутаттара сомоҕолоһон үлэлиибит. Сомоҕолоһон диэн тоһоҕолоон этэбин, тоҕо диэтэххэ, биһиги хаһан да партияларынан арахсыһан, мөккүспүппүтүн өйдөөбөппүн.

2016 сыл уратылара диэн, «уһук илиҥҥи гектар туһунан» РФ сокуона киирдэ. Ньурба улууһа бу сокуону бэлэмнээх көрүстэ.  Улуус сирин 60%-нын харыстанар айылҕа зонатыгар киллэрдибит. Бу сирдэргэ ити сокуон дьайбат. Ол эрээри, өскөтүн бу сирдэргэ сир баайын чинчийэр геологическай үлэлэр ыытыллар түгэннэригэр, утарсар санаабыт суох.

2016 сылга Ньурба депутаттарын үлэтигэр сыһыаран, дьону-сэргэни долгуппут «АЛРОСА-Ньурба» ААУо 10% акциятын дьылҕатын бэлиэтиирим тоҕоостоох.  Ити сокуон өттүнэн хайдах буолуохтааҕый?

Бу иннинэ  2000-с сс.  ылыллыбыт устаабынан, “АЛРОСА-Ньурба” ААУо 10% акциялара олохтоох салайыныыттан таһаарыллан, өрөспүүбүлүкэ баайын-дуолун быһыытынан биллэриллибиттэрэ. Былырыын улуус устаабын уларытан оҥордубут,  быһаччы эттэххэ, акциялар улуус баайа-дуола буолалларын хааччыйар ыстатыйа киллэрдибит. Устааппыт РФ Юстицияҕа министиэристибэтигэр регистрацияны ааста. Дьиҥэр, бу айдааны таһаарбыт акциялар  билиҥҥи балаЇһыанньанан Ньурбаҕа улахан кєөдьүүстээхтэр диэбэккин. Ол эрээри докумуон быһыытынан киллэрэн бигэргэппиппитин улахан кыайыыбытынан ааҕабыт. Саҥардыллыбыт устааппытыгар олоҕуран, 10% акцияны улууска төнүннэрэллэригэр этиилээхє дьокутааттар ааттарыттан суругу Ил Дархан Егор Борисовка, СР Бырабыыталыстыбатыгар уонна Ил Түмэн дьокутааттарыгар ыыттыбыт. Хоруйдарын күүтэбит.

— Маннык уустук балаһыанньаҕа улуус бүддьүөтүн ылыныы хайдах ааста?

— Улуус бүддьүөтэ дьон-сэргэ туһугар төһө көдьүүстээх буоларыгар депутаттар улахан бол±омтону уурдулар. Мин «АЛРОСА-Ньурба» 10% акциятын пакетын туһунан кэпсиирбэр, акциялар Ньурба чэлгийэ сайдарыгар улахан оруолу оонньооботтор диэн бэлиэтээбитим. Тоҕо диир буоллахха, итини судургутук быһаардахха, Бүддьүөт кодексын ирдэбилинэн, муниципальнай тэриллии бүддьүөтүн кээмэйэ нэһилиэнньэтин ахсааныттан таҥыллар уонна уопсай ылыллыбыт нуормаҕа эппиэттиэхтээх. Ньурба улууһа «АЛРОСА» АХ 1% акциятын дивидент быһыытынан ылар. Тэҥниир буоллахха, бу дивидент кээмэйэ 2015 сыллаах түмүгүнэн 160 мөл. солк. эбит буоллаҕына, былырыын 500-тэн тахса мөл. солк. буолла. Ол эрээри, бу дивидени уратытык туһанан олоробут диир кыахпыт суох. Тоҕо диэтэххэ, алмаастаах хампаанньа 1%-наах акциятынан дивиденнээхпит иЇһин улууска сыһЇыан олох ураты. Атын улуустар курдук, тастан үп ылбакка, дивидент суотугар эрэ тутууларбытын ыытар кыахтаахпыт. Холобура, бырабыыталыстыбаҕа, ханнык баҕарар министиэристибэҕэ киирдэххэ, эһЇиги харчылааххыт, дивидеҥҥит суотугар хапытаалынай тутууну ыытыахтааххыт диэн буолар. Онон биһЇиги улууспут  өєрєөспүүбүлүкэ Инвестиционнай  бырагырааматыгар кыттыспатын кэриэтэ. Маннык өйдөбүл олоҕуран, үгүс сыллар тухары алмаас хостонор сирэ-уота айгыраан, уутун-хаарын хаачыстыбата мөлтүү турарыгар Ньурба сирин экологиятыгар болҕомто кыра. Дьиҥэр, бу үп экологияны харыстааһыҥҥа, олохтоохтор доруобуйаларын көрүүгэ-истиигэ туһуланыахтааҕа хаалар. Биир холобуру аҕалыым. «Ньурба улууһа» муниципальнай тэриллии «АЛРОСА-Ньурба» ПАУо-ны кытары улуус социальнай-экономическай сайдыытыгар туһуламмыт сөбүлэһии түһэрсибитэ. Онон улуус бу сыалга 360 мөл. солк. ылар. Дьиҥэр, бу үбү бүтүннүүтүн экологиябытын харыстыыр үлэлэргэ ыытыахтаах этибит. Ол эрээри кµннээ±и тирээн турар суолталаах  хааччыллыытыгар ыытарга күһэллэбит. Тоҕо диэтэххэ, эмиэ ис кыахтаах аатыраммыт, уопсай хааччыллыыга өрөспүүбүлүкэттэн уонна федеральнай бүддьүөттэн үп кірµллµµтэ кыра.

— Ол да буоллар, Ньурба депутаттара экология айгырааһыныгар болҕомто тарда сатыылларын истибитим.

— Оннук. Санаан көр, Саха сирин алмааһын 99% Ньурба улууһун Марха өрүһүн сүнньүнэн хостонор.  Урут мэлдьи Бүлүү өрүһүн экологиятын тула сүпсүлгэн таһаараллара. Дьиҥэр, саамай айгыраабыт экологиялаах  — Марха өрүс. Алмаас хостоммут дьаата манна түһэр, дэлби тэптэрии манна оҥоһуллубута. Омуннаабакка эттэххэ, алмаастаах Марха өрүс Саха сирин хааччыллыытыгар оруола улахан.  Былырыын Марха өєрүс кыһалҕатын туруорсан, Ньурбаҕа парламент истиилэрэ буолбуттара. Ити истиилэр түмүктэринэн Ил Түмэн уурааҕа тахсыбыта. Марха өєрүс бассейна диэн киэҥ өєйдөєбүллээх. Єрүс үрдүгэр турар нэһЇилиэктэр эрэ хабыллыбакка, тэйиччи сытар нэһЇилиэктэр эмиэ киирэллэр. Марханан Куоначчаан үрэҕэ Хорулаҕа тиийэ барар, Харыйалаах үрэҕинэн Чаппандаҕа эмиэ тиийэр. Ол иЇһин єөрөєспүүбүлүкэ салалтатын иннигэр Марха өєрүс бассейнын сырса сытар, иһэр ууну ыраастыыр станцияларынан хааччыллыбатах сорох нэһЇилиэктэргэ үп-харчы көрүллэрин, уу ыраастыыр станциялары туруорсабыт.

Ити сыты боппуруостарга улуустан Ил Түмэн депутаттара Антонина Григорьеваны, Владимир Прокопьевы, Иннокентий Васильевы, Юрий Григорьевы кытта ыкса үлэлэЇһэбит.

Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков сылга иккитэ улуустартан депутаттар сэбиэттэрин бэрэссэдээтэллэрин түмэн мунньахтыыр. Онно кыһЇалҕалаах боппуруостарбытын ырытыһыы,  сокуоҥҥа туох этиилэрдээхпитин быһаарсыы.

— Ааспыт сылга бүтэһик сессияҕа ханнык боппуруостары көрдүгүт?

— 2017 с. өєрієспүүбүлүкэ бэрэстэбиитэллээх уорганнарын сийиэстэрэ буолар. Нэһилиэктэн 1, куораттан 2, оройуон сэбиэтиттэн 3 депутат дэлэгээт быһыытынан талыллан кыттыахтаахтар. Улэни-хамнаһЇы торумнааһЇын, элбэх кэпсэтии тахсара күүтүллэр. Кистэл буолбатах, сорох нэЇһилиэктэргэ депутаттар, бэл диэтэр, сиэссийэлээбэттэр даҕаны. Ардыгар нэһЇилиэк баһЇылыга нэһЇилиэк сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ эмиэ буолар. Улэҕэ итинник сыһыан сатаммат, депутат үлэтэ туспа буолуохтаах.

Кэпсэтиибититтэн билбитиҥ курдук, биһигини ордук улуус бүддьүөтүн боппуруоһа долгутар. Онон бу сийиэскэ туруорсуохтаах биир сүрүн боппуруоспут нэһЇилиэктэр бүддьүєөттэригэр сыһыаннаах. Билиҥҥи Бүддьүөт уонна Нолуок кодексаларынан дохуоту элбэтиигэ күүскэ үлэлээбит нэһЇилиэк туох даҕаны сүүйүүтэ суох хаалар. Нэһилиэктэр бүддьүөттэрин хааччыллыылара уонна олохтоохторун ахсаана учуоттанар, бүддьүөт тыырыллыыта биир нуорманан ыытыллар. Ол түмүгэр нэһилиэктэр дохуоту элбэтиигэ үлэлииргэ интэриэстэрэ сүтэр.  Холобура, Бордоҥ нэһилиэгэ нолуоктан киллэрэр дохуотуттан 1,5 мөл. солк. өєрөспүүбүлүкэ бүддьүєөтүгэр тєөттөрү ыытар. Биир өєттүнэн тыа сирин сайыннарыахтаахпыт диибит, ол эрээри маныаха стимул суох. Онон манна сыһыаннаан сокуоннарга уларытыы киллэрэргэ күүстээх үлэ барара буоллар диэн ба±а санаалаахпыт.

Былааҥҥа аатырбыт Мэҥэдьэк сылгы боруодатын сайыннарар, элбэтэр сорук турар. 2017 сылы улууспутугар Тыа хаһаайыстыбатын сылынан биллэрдибит. Мэҥэдьэк боруодатын хайдах көмүскүүр, элбэтэр туһунан бырагыраама оҥордубут.

Былырыын Степан Васильев төрөөбүтэ 125 сылын бэлиэтээбиппит. Ил Дархан Егор Борисов соругунан анал хамыыһыйа тэриллэн, 5 сыллаах бырагыраама ылыллыбыта. Бырагыраама чэрчитинэн улууспутугар 1№-дээх оскуола материальнай-техническэй базатын тупсарыахпыт, Степан Васильев төрөөбүт дойдутугар Маалыкайга диэри сайын-кыһын сылдьар суол оҥоһуллуоҕа. Степан Васильев аатынанСылгы собуотун үлэтин сөргүтүөхпүт, уонна да атын нэһилиэнньэҕэ туһалаах үлэлэр ыытыллыахтара. Онон улуу дьоммут билигин да биир дойдулаахтарыгар сайдыы суолун тэлэн биэрэллэр.

Быйыл биһЇиги улууспутугар быыбардар буолаллар. 12 нэһилиэк баһЇылыктара, 17 нэһилиэк сэбиэттэрин депутаттара талыллыахтара.

— Сергей Иванович, кэпсээниҥ иһин махтал, инники үлэҕитигэр ситиһиилэри.

Сардаана КУЗЬМИНА.