“Шумахердар” уонна “индрайвердар”

Буруй эрэ Моттойоҕо диэбиккэ дылы…

Олох биир сиргэ турбат. Сайдыы барар. Чааһынай такси өҥөтүн туһамматах ки һи суоҕа буолуо. Такси сулууспалара да биллэ туп сан тураллар, хас улуус аайы тиһигин быспакка үлэлииллэр, дьиэттэн дьиэҕэ илдьэллэр. Ол да буоллар, такси кыттыылаах суол быһылаана, киһи өлүүтэ тахсара элбээтэ диэн бары истэ сылдьабыт. Бу туһунан дьон туох диир эбит:

Бастакы пассажир: Кыһалҕаттан чааһынай такси сулууспатын туһанаргар тиийэҕин. Сырыы аайы тыыннаах тиийбиккэр махтанаҕын. Суол ортотунан көтүтэн иһэр “уазигы” утары көрүстэхпит ахсын, үрүҥ баттаҕым үксүүр. Тоҕо суол ортотунан айанныыллара буолла? Арааһа, суол көнөтүн, дэхситин талан айанныыллар быһыылаах. Ситэн ааһар кинилэргэ сэрэхтээх маневр буолбатах, таах аҥаар илиилэринэн туора тутан кэбиһэллэр. Букатын кэлбит дьон курдук дьүһүлэнэллэр, эчи элэстэтэн түһэн, сылбырҕалара сүрдээх. “УАЗ” собуота да көрөрө буоллар, сөҕүө этэ. Биллэн турар, сылдьа үөрэммит суолларыгар харахтарын баайан да баран ыыттахха, тиийиэх курдуктар.
Ол гынан баран ол-бу буолар түгэнигэр син биир суоппар буруйдаах.

Иккис пассажир: Итинник таксиларга ирдэбил быһыытынан ыстааһын, уопутун, массыынатын туругун, дьон сыанабылын эҥин киллэриэххэ баара. Лицензияҕа буолбакка, страховкаҕа болҕомтону ууруохтаах буоллахтара. Баҕар, аҕыйах хонуктааҕыта докумуону туппут киһи буолаарай?

Үһүс пассажир: Түргэнник сылдьымыахха наада, оччоҕо ким да ыстарааптыа суоҕа. Европаҕа, Америкаҕа тоҕо суоппардар дьиссипилиинэлээхтэрий? Суол устатын тухары камера бөҕө туруораллар. Ыстарааптара бэл баай да киһиэхэ ботуччу. Холобур, Германияҕа түргэн режимин таһынан таҕыстыҥ да, 680 евро (биһиги харчыбытынан 48 тыһыынча солк.) ыстараап түһэр. Өскөтүн сыл устата 4 төгүл төхтүрүйэн түбэстиҥ да, праваҕын үс ый устата былдьыыллар.

Төрдүс пассажир: Судаарыстыбаннай маршрутнай автобус сырыытын тэрийии төттөрүтүн ночооттоох буолан тахсар. Тэрилтэни үбүлээһин үгүс харчыны эрэйиэ, сыалай штат үлэлиэн наада, туспа бухгалтерия, механик, суоппар, бытах-отох үлэһит… Ол түмүгэр, экономиялаан мөлтөх бензин куттуута, сапчаас айдаана буолуо. Ити кэриэтэ баар чааһынай таксилары легализациялаан, кытаанах ирдэбиллэри олохтуур быдан ордук. Дьону таһар туһунан федеральнай сокуон биһиги усулуобуйабытыгар сөп түбэспэт. Онон бэйэбит итиннэ сөптөөх сокуону ыларбыт буоллар.

Николай Филиппов, Амма улууһун ГИБДД суолга куттал суох буолуутун госинспектора: “Улуус иһинэн таксины бүтүннүүтүн бэрэбиэркэлииргэ диэн дьаһал тахсар. Суолга куттал суох буолуутун хонтуруоллуур уорганнар бары тахсан, сүүрэ сылдьар таксилары тохтотон, массыыналарын, докумуоннарын, пассажирдары бэрэбиэркэлиибит. Биирдиилээн кэһиилэр баар буолааччылар. Таксилар ИП буолалларын быһыытынан медосмотру ааһан, чааһынай массыыналарыгар тэрилтэ массыынатын курдук путевой лиис суруйтарыахтаахтар. Оннук суруйтарбакка ыстарааптаналлар. Онтуҥ 30 тыһ.солк. Маны таһынан быраабылаҕа массыынаны саҥалыы тээбириннээһин (переоборудование) өттүгэр уларытыы киирбитэ. Ол аата собуот таһаарбыт массыынатыгар уларытыы киллэрии, тюнинг сокуонунан хонтуруолланар. Холобур, эбии багажник, уот-күөс, ксенон, кирилиэс, гаас тэрилин олордуу докумуонунан бигэргитиллибит буолуохтаах, эбэтэр төрүт да көҥүллэммэт. Таксистар таһаҕас уурар сири, кирилиэс туруортаралларыгар, мантан иннэ ГИБДД-га тиийэн массыыналарын докумуонугар уларытыы киллэрэллэрэ булгуччулаах».

Бэһис пассажир: Улуус таксистарын бизнестэрэ биллэр буоллаҕа дии: “уаз-буханканы” лизининэн ылаллар, иҥсэлэригэр эбии олбоҕу онно-манна кыбыта анньаат, багажнигы иһэрдэн кэбиһээт, аймах-билэ, атас-доҕор буолан солбуйса-солбуйса, утуйар да ууларын умнан, харчы туһугар умса-төннө түһэллэр. Ол түмүгэр туох да буруйа суох дьон суорума суолланар, ыал ыалынан эстэр.

Алтыс пассажир: Биирдэ айаннаары сөп буолбутум. Кып-кыараҕас гына ыга симсэн баран, паромҥа киирэ охсоору көтүппүтүн хаһан да умнуом суоҕа – суол кытыытынан быһалыы, массыына бөҕөтүн ситэн, быһа түһэн, туохха да кэтиллибэтэрбит ханнык диэн испэр үҥэ олорбутум.

Сэттис пассажир: Мин санаабар, чааһынай такси үлэтин официальнайдык билинэн, кинилэргэ ирдэбил кытаатыан эрэ наада. Аһара сэрэх киһи эмиэ сатаан ыыппат түгэннэрдээх. Бэйэм
суоппар буолан билэбин. Киһи массыынатын иэмин-дьаамын биэс тарбах курдук билиэхтээх. Уопут диэн наадалаахха сөптөөх быһаарыыны ылыы дии саныыбын. Наада буоллаҕына гаастыыр, сөптөөх кэмҥэ бытаарар. Наар 60 скорастан атыны билбэт, куттана сылдьар киһи таксис тыыра да наадата суох. Аны суолб ут туспа кыһалҕа. Камазтар, улахан таһаҕас таһар массыыналар батарыта үктээн, бүттэлээх суолу хаалларбаттар. Аны туран, олору хайдах бобуоҥуй? Аны ас суох диэн айдаарыахпыт турдаҕа. Саха киһитэ буоларым быһыытынан, олус “суевернайбын”. Суоппардар, дьиҥэр, бары оннукпут. Ол бэҕэһээҥҥи бэтинээскилэр аҕыйахта уруулга олороот, киһиргэстэрэ киирэр. Дьиҥнээх сырыыны сылдьыбыт киһи хаһан да мээнэ кэбилэммэт, иннин-кэннин көрүнэн сиэрдээхтик сылдьар. Ыгым буолумуохха наада, аһара ыгым, өһөс майгылаах киһи онно-манна түбэһээччи. Суол иччилээх диэн мээнэҕэ эппэттэр. Киһи үөйбэтэх-ахтыбатах түгэннэрэ буолааччы. Пассажирдар да араастаахтар. Олордулар да барыҥ барыта табыллыбат, массыынаҥ кыаммат, көлөһөҥ тэстэр. Мин санаам – үчүгэй суол уонна такси сулууспатыгар өйдөнөр быһаччы ирдэбил киириэн наада. Улуустар таксистара өссө бэтэрэнэн, оттон ити ыраах сытар нэһилиэктэр таксиларыгар ордук болҕомто ууруохха наада дии саныыбын.

Ахсыс пассажир: Син биир айанныырбытыгар тиийэбит. Атын барыйаан баарыгар дылы. Киһилии майгылаах дьон таксистыан наада, холку, эйэҕэс, сырыыны сылдьыбыт, уопуттаах. Үтүрүйсэ-анньыһа, инники эрэ түһэ сылдьар дьон таксистыырын сайын паромҥа көрөөччүбүн. Кинилэр быһа киирэннэр айдааны тардаллар. Аара суолга алдьанан турдахха, харчыга эрэ көмөлөһөллөр. Анал маршрутунан автобус, сөмөлүөт сырыытын туруорсаллар да, ити баҕа санаа эрэ. Сөмөлүөт сырыыта аҥардас өрөспүүбүлүкэ иһинэн балысхан. Эгэ, улуустан улууска көтөрө барса суох. Былаас өрөспүүбүлүкэ суолугар болҕомто ууруон наада, бу – суол-иис туругуттан саҕалаан, пассажирдары таһыы, транспорт туругар, суоппарга, таһаҕаска, суол сервиһыгар уонна диспетчер өҥөтүгэр тиийэ ирдэбили кытаа
тыннарыы.

Тохсус пассажир: Таксилар кэлиҥҥи кэмҥэ наһаалаатылар. Сымыйанан-кырдьыгынан права ылаат, ИП буола охсоллор уонна буор босхо таксилыыр лицензия ылаллар. Ким да хас сыл суоппардаабытын, анал суоппар диэн үөрэххэ күнү-ыйы бараабытын ааҕа барбат. Суолу оҥоруохха наада. Элбэх сырыылаах суол киэҥкуоҥ, сырдык буолуохтаах.

Индрайвер уонна “куһаҕан пассажир”

Аны улуус таксистарын, диспетчердэр санааларын истиэх.

Афанасий Нестеров, Амма улууһун «Элита» такси сулууспата: “Мин таксилаабытым ыраатта. Хас буолар суол быһылаана такси сулууспатын үрдүнэн ааһара баар суол. Дьон-сэргэ интернет тупсан, ватсап сайдан, сураҕы-садьыгы сытыытык ылынар, күүркэтэр буолла. Кыра да саахалга такси кыттыылаах буолла да, улахан айдаан тахсар. Оттон индрайвер өҥөтүнэн туһаммыт дьон саахалга түбэһэллэрэ өссө элбэх. Ону ким да хонтуруоллаабат. Аны суол-иис полицията, гаилар бары улуус такситын хонтуруолга туталлар. Барар-кэлэр кэмҥин үчүгэйдик билэллэр, хайаан да тохтотон бэрэбиэркэлииллэр. Докумуоҥҥун сыныйан көрөллөр, массыынаҥ иһинтаһын энчирэппэккэ ырыталлар.

Бу кинилэр үлэлэрэ буоллаҕа дии. Ол эрээри бииртэн кыһыйабын. Билигин индрайвер диэн үөскээн, дьон ол өҥөнү хото туһанар буолла. Кыра массыыналаахтар, “ипсум”, минивеннэр эҥин да буоллун, индрайвер нөҥүө дьону хомуйан, туох да кыһалҕата суох ааһа тураллар. Оттон багажниктаах “уаз”, “хайс” иһэрин көрдүлэр да, хайаан да тохтотоллор. Бу үлэбитин биллэ харгыстыыр. Тохтотон, докумуонум ситэтин барытын көрөн баран, түргэнник ыытан испэттэр. Ол түмүгэр, хас да пассажирым индрайверы сакаастаат, баран хаалаллар. Ким күүтэн олоруон баҕарыай… Дьон наадалаах сиригэр түргэнник тиийиэн баҕарар. Пассажирдар да араастаахтар. Таксистар бэйэбит испитигэр “куһаҕан пассажир” диэн ааттыыр килийиэннэрдээхпит. Олор киирдэ киирээт, суоппары үөхпүтүнэн бараллар. Биир киһи айдааран саҕалаата да, үтүктүспүт курдук сап саҕаттан салҕанан бара турар үгэстээх. Хамнаспын бэйэбитинээҕэр ордук билэллэр (күлэр). Ким эрэ түргэҥҥин диир, ким эрэ бүгүн 9 чааска бырааска приемнаахпын диэн тиэтэтэр, биир киһи итии диир, иккис тоҥор. Барыларыгар усулуобуйа оҥоро сатыыбыт. Сороҕор айаннаан иһэн, хаалар эбиппин диэт, аара түһэн баран хаалаллар, эбэтэр арыый чэпчэки сыанаҕа индрайверынан үлэһэн, күрүүр да түгэннэрэ үгүс. Киһи-киһи тустуспа, тулуйаргар тиийэҕин. Чэ, ол идэбит биир көстүүтэ буоллаҕа дии. Таксист киэҥ көҕүстээх, холку буолара наада. Итиэннэ таксист буолла да баай диэн өйдөбүл норуокка иҥмит. Көрдөххө, кырдьык, биир сырыыга аҕыс киһиттэн 1000 солк. ылаҕын. Тыый, бара-кэлэ ол аата, 16.000 оҥорор эбит дии саныыллар. Мин эмиэ таксилыы киириэм иннинэ инньэ диэн саныыр этим. Ис-иһигэр киирдэххэ, букатын атын хартыына. Биирдэ суоттаан көрдүм, Амматтан айанныырбар 2000 солк. бензин куттабын. Тиийэн, хонобун, гараж 500 солк., аһылыкпар (киэһэ, сарсыарда) 600 солк., төннөрбөр 2000 бензин. Маны таһынан, диспетчергэ бырыһыан түһэр. Аны сырыы аайы тобус-толору киһилээх айаннаабаккын. Сороҕор икки-үс эрэ киһи барсар. Үс ый устата 220 тыһыынчаны
аҥардас бензиммэр эрэ бараабыппын ааҕан соһуйбуттааҕым. Аны алдьанар-кээһэнэр түгэҥҥэр олох ороскуотуҥ уон оччо буолан тахсар. Маны сэргэ кыбартаал аайы аҕыс миэстэлээх массыынаҕар ИП буоларыҥ иһин 10 тыһ.солк. нолуок төлүүгүн. Итиэннэ күн аайы сылдьыбаккын. Айан суола сындааһыннаах, сылаалаах буолар. Хайаан да сынньанан баран айанныыр ордук. Холобур, биһиги сулууспа графигынан нэдиэлэҕэ иккитэ сылдьабын».

Паромҥа киирии айдаана, үтүрүйсүүтэ-анньыһыыта – илин эҥэр улуустарга биир сытыы кыһалҕа. “Манна улуус таксиларын быһа киирэллэр диэн чааһынай массыыналаах дьон кыыһыраллар. Аны туран, киһи сонньуйара диэн, ол киһиҥ таксига олордо да, аны быһа киирэри сатаабат суоппар диэн мөҕүттэр. Таксистары быһалыы киллэрэллэрэ буоллар. Син биир норуот автобуһа буоллахпыт дии. Нэһилиэнньэ кыһалҕатыттан үөскээбит, үлэлии сылдьар дьон буоллахпыт. Өҥүрүк куйааска хастыы да парому куоттаран, кэтэһэр-манаһар манан аҕай буолбатах. Тоҕо эрэ бырабыыталыстыба массыыната быһа киирэр бырааптаах, сэлэллэн биэрэбит”, — диэн таксистар санааларын этэллэр.

Чурапчы улууһун «Алмаз» такси диспетчерэ Ефросинья Максимова этэринэн, индрайвер үөдүйэн, улуус таксиларын аатын хараардыы элбээтэ. «Индрайверынан дьону хомуйан ол-бу саахалга түбэһэн баран, биһиги сулууспабыт аатын этэн биэрэр түгэннэрэ баар. Хонтуруол биллэ улаатта. Суоппардарбыт сулууспаҕа үлэлиэх кэриэтэ эрэйэ суох индрайвердыыр ордук, киһи айанныан да баҕарбат буолла диэн санаарҕыыллар. Итиэннэ дьон хаппырыыс, кыҥкый буолбут. Малларын-салларын дьиэлэриттэн таһааран биэрэбит, подъездка, бэл, дьиэ ааныгар дылы таһаарсан биэрэргэ көмөлөһөбүт. Чуут, дьиэлэриттэн көтөҕөн эрэ таһаарбаппыт. Күүттэрии, кэтэһии-манаһыы, үҥсүү-харсыы… киһи этэ да барбат».

Таатта улууһун «777» такси сулууспатын суоппара Семен Андросов маннык санаалаах: «Саҥаттан-саҥа ирдэбил киирэн иһэр. Холобур, ити багажник туруортарыы уонна гаас оттукка көһүү биһиэхэ туспа кыһалҕа буолла. Чурапчы, Таатта эҥэр ити докумуоҥҥа уларытыыны оҥорботтор. Ол иһин куоракка киирэн ыйы быһа уочараттаан ылабыт. Докумуон бөҕө ирдэнэр. Мин саныахпар, ол багажник турдаҕына, массыынаҥ категорията уларыйбат, саахал да тахсара аҕыйаабат. Дьиҥэр, такси сулууспатын хонтуруоллууллара сөп. Ол гынан баран биһиги регион суола-ииһэ, айылҕата Арассыыйа суолун сокуонугар эппиэттээбэт. Онно улахан болҕомто ууран, итиннэ туспа сыһыан наада». Үгүс таксист аһара элбэх хонтуруол, ирдэбил, сотору-сотору бэрэбиэркэ чиэһинэйдик үлэлии-хамсыы сылдьар дьон үлэтин харгыстыыр, төттөрүтүн Индрайвер өҥөтүн сайыннарар диэн бэлиэтиир. Манна даҕатан араас санаа үөскүүр. Олох сайдар, ону кытта сервис эмиэ тупсар. Киһи киһиэхэ сыһыана, култуурата инники күөҥҥэ тахсыахтаах. Бэйэбэйэни кытта атааннаһыы, малга-салга курдук сыһыаннаһыы хаһан тохтуой? Хас биирдии киһи эппиэтинэһин кумааҕыга буолбакка, иһигэр илдьэ сылдьара буоллар, алдьархай тахсыа, киһи олоҕо толук буолуо суох этэ…

Хаартыскалар Интернет ситимиттэн туһанылыннылар