Света, эн ааккын хаһан да умнуохпут суоҕа

Аатын курдук сып-сырдык

Светик Пестеревтэр халыҥ аймах ааттарын ааттатыахтаах, эрэнэр баар-суох кэскиллээх ыччаттара этэ. Кини көмүс күһүн, от-мас араҕас кыраасканан киэргэммит, киһи хараҕа саатыахтыы сып-сырдык кэмигэр күн сирин көрбүтэ. Ити 1984 сыл, балаҕан ыйын 19 күнэ этэ. Ийэтэ Ирина Петровна маҥнайгы оҕотун, сүрэҕин ытарҕатын, быарын тулаайаҕын Света диэн ааттаабыта. Кыысчаан аатын, төрөөбүт кэмин курдук ис иһиттэн сып-сырдык сэбэрэлээх, дууһалаах буола улааппыта. Оҕоттон эрэ ордук эйэҕэһэ. «Дорообо, дыраастый, баһыыба, баһаалыста» диэн тыллары туппутунан сылдьара. «Оҕону кытта оҕо, кырдьаҕаһы кытта кырдьаҕас» диэн Света курдук дьону этэн эрдэхтэрэ.

— Оҕом, чыычааҕым ураты истигэнэ. Ийэтэ үөрэнэн, үлэлээн Светаны үксүн мин көрбүтүм. Биир саастааҕар ийэтэ Ульяновскай куоракка курска үөрэнэ барбыта. Эмиийдээх оҕо миэхэ хаалбыта. Оччолорго ыанньыксыттыырым. Оҕом ийэтэ кэлиэр диэри, түүн биирдэ даҕаны «мыык» диэбэтэ. Оннук ытанньаҕа, хаппырыыһа суоҕа. Алта сааһыгар Хатас орто оскуолатыгар үөрэнэ киирбитэ. Ааны аһаат: «Эбээ, биэһи ыллым», — диэн сыанатын отчуоттаабытынан киирэрэ. Уруогун ааҕара да ааҕара, түүнү быһа суруйара. Сынньан да диири истибэтэ, оннук үөрэххэ дьаныардааҕа. Куруук сыллыы-ууруу сылдьара. Кэлин хараҕым көрбөт буолбута. Сиэним эрэйдээх: «Хараххын эппэрээссийэлэтиэхпит, хайаан да көрөр буолуоҕуҥ. Эн ыарыйдаххына — мин ыалдьабын, эн өллөххүнэ — мин өлөбүн», — диэхтии­рэ. Куруук үчүгэйи эрэ ыралыыра, санаата күүстэҕэ-модьута. Үс үрдүк үөрэхтэниэм, улахан үлэһит буолуом, таас дьиэлэниэм диэн ыраланара, — диэн эбэтэ Александра Петровна сиэнин туһунан ахтыбыта.
Эйэҕэс эбээ барахсан сиэнин туһунан кэпсии олорон көмүс­кэтиттэн көмүс таммахтар таммалаабыттара, куолаһа титирэстээн ылбыта.

Эмчит буолар баҕалааҕа

Света ахсыс кылааска диэри төрөөбүт-үөскээбит Хатаһыгар наар «туйгун» сыанаҕа үөрэммитэ. Ахсыс кылааска Дьокуускайга хореографическай училищеҕа үөрэнэ киирбитэ. Света кыра эрдэҕиттэн үҥкүүлүүрүн сөбүлүүрэ, иирэ талахтыы имигэһэ. Училищеҕа эмиэ бастыҥнар ахсааннарыгар сылдьыбыта. Светаны күн сириттэн букатыннаахтык атаарар күҥҥэ училище директора Наталья Семеновна Посельская «айылҕаттан үҥкүүһүт буолар дьоҕурдааҕын, училище биир бастыҥ үөрэнээччитин быһыытынан сылдьыбытын, учи­лищеттан ыытыахтарын баҕар­батахтарын» туһунан уйадыйа ахтыбыта.
Света эбэтэ, эһэтэ кэлин наһаа ыалдьар буолбуттарыттан ылата, үҥкүүһүт буолар баҕата уостубута. Быраас, эмчит буолуон баҕарбыта. Эйэҕэс эбээлэр хаһан баҕарар оҕолорун, сиэннэрин куруук араҥаччылыы, харыстыы сылдьааччылар. Ол кэриэтэ Александра Петровна сиэнэ хореографическай училищеҕа үөрэнэрин, наһаа ноҕоруускаланарын, сылайарын, элэйэрин иһин сөбүлээбэтэ. Света саамай чугас, таптыыр киһитин, эбэтин тылыттан хаһан даҕаны тахсыбата. Төһө да 15 эрэ саастаах буоллар, улахан киһилии ырааҕы-киэҥи ырыҥалыыра. «Оҕолонор-урууланар дьахтар киһиэхэ үҥкүүһүт идэтэ инникитэ суох, эмчит буолууһукпун», – диэн бүтэһиктээхтик быһаарыммыта.
Дьокуускай куорат 23-с нүөмэрдээх оскуолатыгар медицинскэй кылааска көспүтэ. Билиҥҥи дьон-сэргэ майгыта уларыйбыт уустук кэмигэр саҥа коллективка киирии, бэйэ киһитинэн ааҕыллыы сыанан-арыынан аҕаабат. Света кэпсэтинньэҥэ-ипсэтинньэҥэ, күлэ-үөрэ сылдьар, кыраһыабайа бэрт буолан саҥа коллективка түргэнник киирэрэ, үөрэнэрэ.
Олоххо актыыбынай пози­циялааҕа. Оскуолаҕа ыытыллар дьаһаллар кинитэ суох барбаттара. Сэттис кылааска үөрэнэ сылдьан Хатас сэлиэнньэтин «Кэрэчээнэ Куотун» аатын ылбыта. Ахсыска үөрэнэ сылдьан, хореографическай училищеҕа ыытыллыбыт кэрэ кыргыттар күрэхтэригэр «Мисс Грация» буолбута. Оттон Света тохсус кылааска үөрэнэ сылдьан «Мисс училище» үрдүк аатын ылыан ылбыта. Ити сайын лааҕырга «Мисс Сонгачан» буолбута. Өрөспүүбүлүкэтээҕи үҥкүү бырааһынньыгар Света Үҥкүү таҥарата Терпсихора буолан аспыта. Предметтэринэн олимпиадаларга мэлдьи ситиһиилээхтик кыттара. Бэйэтэ үҥкүү туруоран холонон көрөрө. Кини имигэс хамсаныылаах үҥкүүлэринэн өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун эрэ буолбакка, Екатеринбург, Краснодар, Владивосток куораттар көрөөччүлэрин сөхтөрбүтэ.
Света хайаан да үчүгэй эмчит, үрүҥ халааттаах аанньал буолуохтааҕа. Үчүгэй эмчит хаачыстыбатын барытын иҥэринэ сылдьара. Ол курдук, олус уйан дууһалааҕа, аһыныгаһа, мэлдьи билиитин-көрүүтүн кэҥэтэ сатыы­ра.

Чугас дьоно Света туһунан

Эдьиийэ Лена Алексеева: «Биһиги куоракка Света, Таня буолан үһүө олорбуппут. Балтыбыт наһаа үчүгэй киһи этэ. Күн курдук сып-сырдыга, сылааһынан сыдьаайара. Аккаастанар диэни билбэтэ. Киһи көрдөһөрүн мэлдьи толороро. Биһиги реферат суруйарбытыгар көмөлөһөрө. Куруук уруогун ааҕара. Оскуоланы үрүҥ көмүс мэтээлинэн бүтэрэр сыаллааҕа-соруктааҕа. Биир да уруогу көтүппэтэ. Биһиги төрөппүттэр мунньахтарыгар тиийдэхпитинэ, балтыбытын хайгыылларын эрэ истэрбит. Наһаа ырааһа, чэнчиһэ, сыыстан-буортан тэйбит курдуга. Дьиэни-уоту хомуйа, сууйа-сото сылдьарын сөбүлүүрэ. Мэлдьи блины астыыра. Элбэх дьүөгэлэрдээҕэ. Киниэхэ куһаҕан киһи диэн суоҕа. Дьон үчүгэй эрэ хаачыстыбаларын булан көрөрө. Үгүс бэйэтин саастыылаахтарын курдук күүлэйгэ, оонньууга-көргө наадыйбата. Арыгыны амсайан, табаҕы оборон да көрбөтө. Саҕалаабыт дьыалатын тиһэҕэр тиэрдэн эрэ баран тэйэрэ. Имиджин, бөрөчүөскэтин куруук уларытара. Кинини кытта сылдьар олус интэриэһинэйэ. Хаһан да тыл аахсар, этиһэр диэни билбэтэ. Кроссвордары таайарын сөбүлүүрэ, хайа да бэйэлээх кроссворду тулуппат этэ, начаас таайара. Мин оҕобун наар көтөҕө сылдьара. «Сылайбаккын дуо? Олорт ээ», — диэтэхпинэ, «Миэхэ үчүгэй», — диирэ. Кини кыыспын Диана диэн ааттаабыта. «Дианалар, бары кыраһыабай, өйдөөх буолаллар», — диэбитэ. Суох буолар сылыгар «Азия оҕолоро» норуоттар икки ардыларынааҕы спортивнай күрэхтэһии буоларын олус кэтэспитэ Аһыллыытыгар кыттыахтаах этэ. Массыынаны ыытарга наһаа түргэнник үөрэммитэ. Үөрэҕи барытын олус түргэнник ылынара».
Пестеревтэр ыаллыы олорор чугас киһилэрэ Светлана Иннокентьевна: «Света наһаа үчүгэй иитиилээх оҕо этэ. Алта сааһыттан кинигэни ааҕара. Ийэтэ куруук кинигэ атыылаһара. Культура үлэһитэ буолара буолуо дии саныырым. Наһаа тупса улааппыта. Олохтон букатыннаахтык күрэнэр сайыныгар эргэ хотону ыраастаан, ыалларын оҕолорун мунньан, учууталлаах оонньоон тахсыбыта. Оонньуу таарыйа оҕолору элбэххэ үөрэппитэ. Хатас олохтоохторун киэн туттуохтарын туттар оҕолоро этэ».
Эдьиийэ Татьяна Петровна: «Кулун тутар 8 күнүгэр аймахтар бырааһынньыкпытыгар «Супер мама» диэн үчүгэй баҕайы куонкурус тэрийбитэ. Наһаа киэҥ фантазиялааҕа. Эркин хаһыатын оҥорбута. Дьиибэтэ баар: «Ууга тимирэн эрэр киһини» көрдөр диэн оонньуу тэрийбитэ. Барыбытыгар бэлэх биэрбитэ. Куруук аймахтарбын көрүөҕүм-истиэҕим диирэ. Биир да мүнүүтэни таах халатайга ыыппата».

Алдьархай буолбут күнэ

2000 сыл, от ыйын 10 күнэ. Тыаллаах эрээри чаҕылыччы тыгар күннээх, кыырпах да былыта суох күн үүммүтэ. Света эрдэ туран, имигэстик хамсанан-имсэнэн, дьиэтин-уотун хомуйбута, иһитин-хомуоһун сууйбута. Ким билбитэ-көрбүтэ баарай, бу кэрэчээн кыыс олоҕун тиһэх чаастара, мүнүүтэлэрэ диэн. Урукку өттүгэр кини уу сылыйыыта, киэһэтин сөтүөлүү барар буолара. Бу күн тоҕо эрэ эбиэттээт да, ыксаан-бохсоон үс балтын, таһынааҕы ыалларын кыргыттарын ылан, алтыа буолан, боротуокаҕа сөтүөлүү киирбиттэрэ. Эбэтигэр: «Мин бардым», — диэбитэ. Оҕолор сөтүөлүү сылдьалларын көрөн, хаһан да урут сөтүөлээбэт сирдэригэр, баанньык аттынааҕы боротуокаҕа киирбиттэрэ.
Бииргэ сөтүөлээбит Лия Решетникова бу курдук кэпсээбитэ: «Атын сиргэ сөтүөлүү барыахха дэспиппит. Уонна оҕолор сөтүөлүү сылдьалларын көрөммүт хаһан да сөтүөлээбэтэх сирбитигэр киирбиппит. Уу наһаа тымныы этэ. Мин ыраах үөскэ киирбитим. Света балтыларын кытта биэрэк диэки хаалбыттара. Биирдэ көрбүтүм балтылара Яналаах Ася Света үрдүгэр сылдьаллара. Кини ыксаабыт куолаһынан: «Лия, кэл», – диэн хаһытаабыта. Мин бараары гыммытым уу тардара. Света балыстарын быыһыы сатаабыта. Хаһыытаан-ыһыытаан, улахан кыргыттар кэлэннэр кыра кыргыттары кытыыга таһаарбыттара».
Света бүтэһик күүһүнэн-уоҕунан кырачаан балтыларын көмүс тыыннарын быыһыы сатаабыта. Кини суоҕа буоллар, бу кырачааннар таастыы тимириэх этилэр. Света таптыыр балыстарын Настенька, Яна уонна Ася тустарыгар олоҕун толук уурбута. Кини үҥкүүһүт буолан, илиитэ-атаҕа наһаа күүстээҕэ, үчүгэйдик харбыыра. «Соҕотох эбитэ буоллар хайдах да ити ууга тимириэ, түһүө суох этэ», – диэн кэпсээбиттэрэ чугас дьоно.
Биир кэрэ киһи, үтүөкэн ыччат былаҕайга былдьаннаҕа ити. Ыраас халлааҥҥа этиҥ эппитигэр холоонноох. Ыар сүтүк. Сахалар ааттарын ааттатыахтаах, үлэһит бастыҥа буолуохтаах, кэскиллээх ыччат этэ.
Бу түбэлтэ кэнниттэн уһуну-киэҥи толкуйдаатахха, киһи эрэ барыта маннык быһыыны оҥорорго соруммат. Бэйэ тыынын көмүскэнии үгүс буолааччы. Күүстээх санаалаах, хорсун-хоодуот булуохха наада. Ити түбэлтэни сыныйан сыаналаатахха, дьиҥ-чахчы хорсун быһыы.
Российскай Федерация Президенэ Владимир Путин 2001 сыл тохсунньу 14 күнүнээҕи Ыйааҕынан Дьокуускай куорат 23-с нүөмэрдээх орто оскуолатын үөрэнээччитэ Светлана Пестерева дьону быыһааһыҥҥа эр санааны уонна бэйэни харыстаммат буолууну көрдөрбүтүн иһин «Эр санааланыы» уордьанынан наҕараадаламмыта.
Хорсун быһыыны, дьиҥнээх эр санааны ураты дьоннор эрэ оҥороллор диэн өйдөбүл баар. Наада тирээтэҕинэ тыа сирин кыракый кыысчаана да, дьон туһугар олоҕун толук ууруон сөп эбит. Кини холобура биһиги саха ыччатын туһунан өйдөбүлбүтүн кэҥэтэр, инникигэ эрэлбитин күүһүрдэр. Света, эн ааккын хаһан да умнуохпут суоҕа.