Тайҕаны тоҕо солоон ыра санаа олоххо киирдэ

Аллараа Бэстээххэ тимир суол станциятыгар дьону таһар бастакы пуойас кэлиитэ икки улахан бырааһынньыгы — Ыччат Бүтүн Сойуустааҕы Ленин аатынан коммунистыы сойууһа (ЫБСЛКС) 100 сылын уонна Тимир суол үлэһиттэрин күнүн кытары дьүөрэлээтилэр.
Бу бырааһынньыкка БАМ (Байкал-Амур магистрала) уонна АЯМ (Амур-Саха сирэ магистрала) тутааччылара хомсомуол бэтэрээннэрин “Комсомольская правда” диэн пуойаһынан Беркакиттан айаннаан кэллилэр. Пуойаһы көрсүү түгэнин кэнниттэн бырааһынньык үөрүүлээх чааһа саҕаланна. Манна Ил Дархан э.т. Айсен Николаев, Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков, Федерация Сэбиэтин чилиэнэ Александр Акимов, Ил Түмэн депутаттара, СӨ Бырабыытылыстыбатын чилиэннэрэ, Мэҥэ Хаҥалас улууһун дьаһалтатын баһылыга Николай Старостин, “Саха сирин тимир суоллара” ААУо салайааччылара кытыннылар.
Сойуус саҕана 60-с сылларга саҕаламмыт киэҥ далааһыннаах тутуу – БАМ, АЯМ туһунан истиҥник ахтан аастылар, ол саҕана тимир суолу Саха сиригэр аҕалбыт үлэһиттэргэ, билигин үлэлии сылдьар тимир суол үлэһиттэригэр эҕэрдэ тыллар этилиннилэр. Айсен Николаев түөстэригэр сүрэхтэрэ төлөннөөхтүк тэбэр хомсомуоллар, хоодуот дьон баар буолан тимир суол Саха сиригэр кэлбитин бэлиэтээтэ. “Тутуу уустук усулуобуйаҕа барбыта саарбахтаммат. Билигин оччотооҕу хорсун хомсомуол этэрээттэрин үгэһин биһиги ыччаттарбыт салҕыыллар. Оччотугар сотору Өлүөнэ өрүс нөҥүө муоста тутуллан, биһиги дойдубутун илин уонна арҕаа өттүлэрин бигэтик ситимниэ”, − диэн санаатын эттэ уонна бу сыл бүтэһигэр диэри Томмот-Аллараа Бэстээх тимир суол тиһигэ үлэҕэ толору киириэҕин, сабаҕалааһынынан 2019 сыл күһүн дьону таһар рейстэр баар буолуохтарын туһунан эттэ.

Александр Акимов эҕэрдэтигэр Сойуус саҕана тэриллэн үлэлээбит хомсомуол этэрээттэрэ баар буоланнар БАМ, АЯМ курдук улахан тутуулар үлэҕэ киирбиттэрин бэлиэтээтэ. Кини бырааһынньыкка кэлбит дьоҥҥо: “Ардах түһэр диэн санааҕытын түһэримэҥ, сахаларга ардах уйгуну-быйаҥы эрэ түстүүр, онон бу үчүгэй билгэ”, — диэн эттэ, кини тимир суол ветеран үлэһиттэригэр наҕараадалары туттартаата.
Ыҥырыылаах ыалдьыт летчик-космонавт, Арассыыйа Геройа Евгений Тарелкин Саха сирин олохтоохторун бу курдук суолталаах историческай күн тосхойбутунан эҕэрдэтин тиэртэ.
Бу күн паровозка анаммыт пааматынньыгы үөрүүлээхтик арыйдылар. Ааспыт үйэ ортотугар Коломенскай массыына собуотугар оҥоһуллан тахсыбыт паровоһу Забайкальскай тимир суол Мозгон станциятыттан аҕалбыттар. Пааматынньыгы арыйыы үгэһинэн кыһыл лиэнтэни  Ил Дархан э.т. Айсен Николаев, Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков, Мэҥэ Хаҥалас баһылыга Николай Старостин, “Саха сирин тимир суола” ААУО генеральнай дириэктэрэ Василий Шимохин, Социалистическай Үлэ Геройа, Ленин орденын кавалера, “БАМ тутуутун иһин”, “Үлэҕэ килбиэнин иһин” мэтээллээх, Ленинскэй хомсомуол бириэмийэтин лауреата Александр Бондарь быстылар.
Ол кэннэ кинилэр ыччакка туһаайыллыбыт суругу мэҥэ таас иһигэр кистээтилэр. Суругу оруобуна 50 сылынан, 2068 сыл атырдьах ыйын 5 күнүгэр ыччаттар арыйан ааҕыахтара уонна бүгүҥҥү дьон туохха дьулуспутун, үүнэр көлүөнэтигэр тугу баҕарбытын билиэхтэрэ.
Бырааһынньык официальнай чааһын кэнниттэн дьэрэкээн уоттарынан оонньоон эстрада сулустарын кыттыылаах кэнсиэрт саҕаланна. БАМ-ҥа, АЯМ-ҥа үлэлээбит тимир суол үлэһиттэрэ көрсүһэннэр, күө-дьаа буолан, үөрэн-көтөн ахтылаҕаннарын таһааран, кэпсэтиилэрин саҕалаатылар, хаартыскаҕа түһэн бардылар.
Мин биир оннук үөрэ-көтө кэпсэтэ турар бөлөххө кэлэн кэпсэтиилэригэр кыттыһабын. Суруналыыс буоларбын истэн баран, үөрүүнү кытта санааларын үллэһиннилэр. “Бүгүн төһө да күн былыт кэннигэр састар, биһиэхэ сүүс сардаҥалаах сырдык үтүө күн буолла!”, — диэн хомсомуол десанын кытары пуойаһынан айаннаан кэлбит Иван Павлович Бочков этэр. Иван Павлович Нерюнгриттан Дьокуускайга диэри тимир суол ааһыахтаах сирдэрин чинчийэр экспедициятыгар өр сылларга үлэлээбит инженер эбит. “Мин бэйэм Ньурбаттан төрүттээхпин. 1976 сыллаахха үөрэҕим кэнниттэн Беркакитка үлэлии тиийбитим. Биэс сыл учууталлаабытым. Онтон тимир суолу тутар улахан үлэ саҕаламмытын истэн, сүрэҕим баҕатынан Тындаҕа тиийэн Тындатааҕы ирбэт тоҥ станциятын сири, буору чинчийэр лабораториятыгар үлэлии киирбитим. Онон улахан БАМ тимир суолу тэлгэтиэхтээх сирин тайҕаҕа сыры-сыллаан сылдьан чинчийбиппит, ирбэт тоҥу үөрэппиппит. Биһиги үлэбит диэн тутуллуохтаах тимир суол сирин чинчийии, онтон тутуллубутун кэннэ тимир суол кутуутун бэрэбиэркэлээһин этэ. Ол түмүгэр тимир суол Алдаҥҥа кэлбитэ. Оттон бу бугун Саха сирин олохтоохторугар улахан историческай событие буолла. Мин Беркакиттан бэҕэһээ пуойаска олорсон айаннаан кэллим. Алдаҥҥа, Томмоҥҥо тохтоон үөлээннээхтэрбитин кытта көрүстүбүт. Олус үөрүүлээх күннэр буоллулар. Уруккубутун санаан ааһыахпыт, тимир суолу туппут үлэһиттэр, үлэ бэтэрээннэрэ Аллараа Бэстээххэ дьэндэйбит вокзалы, тайҕа быыһынан субуллар тимир суолу киэн тутта көрөбүт. Бу Саха сирин сайдыытын түстүүр үлэҕэ биһиги эмиэ кыттыгастаахпыт диэн санааттан үөрэбит”, — диэн Иван Павлович мичээрдии-мичээрдии кэпсээтэ.
Александр Бондарь курдук улуу үлэһиттэри кытары Василий Никитич Мазур сылдьарын бэлиэтии көрөбүн. Василий Мазур Саха сиригэр тимир суол кэлбит историятыгар улахан суолталаах киһинэн буоларын истибитим. Мин киниэхэ чугаһаан кэпсэтэбин. “Василий Никитич, тимир суолу тутуу салаата эн олоххор улахан миэстэни ылар буолуохтаах?”, — диэн ыйытабын. “Мин дууһабар бүгүн буолбут түгэн былыр үйэҕэ умнубут ырыам тылларын санатта. “О радостях, что позади, товарищ, не грусти Лишь ветер тот, что по пути, смотри не упусти. Гляди: тебя зовет звезда в далеких небесах. Услышь: твоя живёт мечта в упругих парусах” диэн “Песня синих морей” ырыаттан тыллары санаан кэллим. Кырдьык, тимир суол тутааччыларыгар сыһыаннаан бу тыллар олус барсаллар. Биһиги, оччотооҕу хомсомуоллар, тимир суолу тутааччылар баҕа санаабытыгар итэҕэйэн, ыраах сулуска тиийээри, ирбэт тоҥу аахсыбакка, Саха сиригэр тимир суолу тутан аҕаллахпыт. Мин АЯМ-ҥа кэлиэм иннинэ Забайкальскай амурскай магистралга муоста этэрээтин начальнигынан үлэлээбитим. Онтон туруорсан туран АЯМ тутуутугар кэлбитим, муоста тутааччы салаатын начальнигын солбуйааччытынан буолубутм. Мин олохпун муосталарга анаабытым. Холобур, Амма эбэ нөҥүө биэс арыттаах 65 миэтэрэлээх муоста тутуутун бырайыактаабыт этилэр. Ол муоста өрүс сүүрүгүрэрин мэһэйдиэ этэ. Мин 110 миэтэрэлээх үс арыттаах муоста бырайыагын оҥорон киллэрбиппин, ылыммыттара. Билигин онно мин бырайыактаабыт муостам турар. Үлэлиирим тухары бетон атахтаах 12 муоста бырайыактаан туттарбыппыт. Томмокка распорнай муоста бэккэ үлэлии турар. Билигин да тимир суол, муоста тутуутугар арылла илик саҥа технологиялар элбэхтэр. Онон эдэр инженердэргэ эрэлбит улахан”, — диэтэ.
Ыччат Бүтүн Сойуустааҕы Ленин аатынан коммунистыы сойууһа (ЫБСЛКС) 100 сылын уонна Тимир суол үлэһиттэрин күнүн көрсө түөстэригэр сүрэхтэрин төлөнө өссө да күүстээх хомсомуол тутар этэрээтин үлэһиттэригэр, БАМ-ы, АЯМ-ы туппут дьоҥҥо олус истиҥ-үтүө күн буолан ааста.

Сардаана КУЗЬМИНА.