Тоҥ буору тобулан үүнэн тахсыбыт нарын үүнээйилэр

Онно саад ыспытын, ханнык оҕуруот аһын, фрукта үүннэрэрин кэпсээтэ. «Малинам олус элбээн, хаамар суолбун бүөлүү үүнэн, угун тууран бырахтым. Үлэлиир буоламмыт, соло булбакка, аһа ситэн сиргэ тохтон хаалар, хатыыта да бэрт, үргүүргэ эрэйдээх. Иллэрээ сыл яблонябар атын суорт угу батары анньан үүннэрбитим быйыл ас куппут, амтана олох атын, үчүгэй баҕайы», — диэн кэпсиир. Ону истэ олорон, «бу үчүгэйин, дьон, этэргэ дылы, быс да сыа, бас да арыы диэн өс хоһоонугар дылы буолан, сиэмэ түстэ эрэ оҕуруот үүнэр буордаахтар” диэн кыратык ымсыыра санаан аһарбыттааҕым. Биһиги тыйыс айылҕабытыгар, кылгас сайыммытыгар үүнээйи бэрт быстах түгэҥҥэ ас кутан, ситэрэ-хоторо үгүс сыраны эрэйэр. Ол да буоллар, биһиги да кэккэбитигэр энтузиаст дьон элбэх.

Яблоко дыргыл сыта

Галина Пелепейкина Амма улууһун Покровкатыгар яблоко үүннэрбитэ хаһыс да сыла. Бэйэтэ агроном үөрэхтээх, «Амма» сопхуоска 25 сыл үлэлээбит, билигин оскуолаҕа тыа хаһаайыстыбатын технологиятын учуутала.
Галина Албертовна этэринэн, Саха сиригэр яблоконы үүннэрэргэ кылаабынайа суордун табан талыы буолар. Биһиги тыйыс усулуобуйабытыгар ыаллыы сытар оройуоннар яблоколара, холобур, Новосибирскай суорда быдан барсар, тулуйумтуо.
«Бу ас кутар яблоком аата Анис Свердловский диэн. Быйыл кыстык ыараханнык ааста, тымныы буолан, улаханнык астаммата. Уопсайынан, дьыл сылын аайы араастаһар. Үүнээйигэ ол улаханнык сабыдыаллыыр», — диэн кэпсиир Галина Альбертовна.
Маны таһынан кини арбуз, хара астаах рябина, малина, дьэдьэни уо.д.а. сэдэх үүнээйилэри үүннэрэр.

Саха сирин винограда амтанныын астык

Евдокия Гаврильева Нам улууһугар биллэр-көстөр оҕуруоччут. Дэлэҕэ Сибэкки Дуунньа диэн дьон-сэргэ таптаан ааттыа дуо.
«Винограды Саха сиригэр аан бастаан Чурапчы улууһугар Ирина Афанасьева диэн кыыс олордубута. Кини уопутугар олоҕуран, мин эмиэ боруобалаан көрөргө санаммытым. Мин анал үөрэҕэ суох буоллаҕым, идэбинэн нуучча тылын учууталабын. Бастаан хайдах, туохтан саҕалыахпын билбэккэ, үлүбээй уонча суорт винограды үүннэрдим. Горшоктарга уган, кыһынын гаражка кыстаттым. Үһүс сылбар кэргэним теплица тутан биэрдэ. Бастаан утаа билбэккэ, чугас-чугас олордуталаабытым сыыһа эбит. Уктарын хаттаан түөрэн, бэйэ-бэйэлэриттэн тэйиччи олортум. Силиһэ олус модьу-таҕа, дириҥник тарҕанар эбит. Бэһис сылыгар үүнээйим ас кутта. Виноград, дьиктитэ диэн, атын астаах үүнээйилэр курдук сибэккилээбэт, таптаабыт сиринэн аһа тахсар. Ол кэннэ үс ый устата ситэр. Бэйэм сыыһабар-халтыбар, уопуппар олоҕуран эттэххэ, ордук хос тахсар салаа уктарын хоннохтоон иһиэххэ наада. Итиэннэ үчүгэйдик аһаттахха, кэтээн көрө сылдьан, үөн ыспатын гына сөбүгэр эмтээн, ыраастаан истэххэ, үчүгэйдик үүнэр. Кыһынын саамай доруобай уктары эрэ хаалларабын, туох баар ордук лабаатын быһан быраҕабын. Хас биирдии уктан аҥар өттүгэр 5 хараҕы (почки), биир өттүгэр 8 хараҕы хаалларабын. Оччотугар уга ачаах мас (рогатка) курдук быһыыланар. 15 кыраадыс сылаас сиргэ кыстатабын».
Евдокия Гаврильева «Анжелика», «киш-миш»,» доктор флеймс», «аркадия» уо.д.а суорт винограды үүннэрэр. Сорох отонноро бытархай, сороҕо бөдөҥ, кыһыл, хара, от күөҕэ өҥнөөхтөр бааллар. “Уратыта диэн, атыылаһыы фруктаттан быдан минньигэс амтаннаах буолара чуолкай. Бэл, сиэннэрим ити маҕаһыын киэнэ сиикэй дуо диэн ыйыталаһаллар», — диэн Евдокия Степановна сэһэргиир.
Виноград аһа эрэ буолбакка, сэбирдэҕэ кытта аска туттуллар эбит. Амтана кииһилэҕэ маарынныыр, олус элбэх битэмииннээх уонна баай састааптаах. Долма начыыҥкатын суулуурга (голубцыга маарынныыр ас), салаакка кутарга олус үчүгэй, чэй оҥостон да иһиэххэ сөп.
Маны таһынан Евдокия Степановна оҕуруот аһын бары көрүҥүн, сибэкки эгэлгэтин, араас отонноох үүнээйини хото үүннэрэр. Быйыл груша, черешня, слива, яблоко олордон саҕалаабыт.
Лагенария, эриэхэ — эриэккэс үүнээйи

Лира Неустроева Чурапчы улууһугар олорор. Былырыын эриэхэ сиэмэтин ылан үүннэрбит. «Чуфа, ол эбэтэр сир эриэхэтэ олус туһалаах үүнээйи. Аатырбыт женьшень састаабыгар чугас. Мин аан бастаан үүннэрэн баран олус сөбүлээтим. Сайынын хойуу баҕайы оттонор, онтон ыкса күһүн хостоон көрдөххө, силиһигэр бытархай чараас хахатаах эриэхэлэр быдьыгыраччы үүммүт буолаллар. Былырыын биир бодунуос толору ас ылбытым. Амтана үчүгэй баҕайы. Оҕолорум олус сөбүлээн сиэтилэр. Аска эмиэ араастаан туттуохха сөп. Блендеринэн эрийэн бурдук курдук оҥорон эмиэ тутталлар. Быйыл эмиэ олортум. Саас бастаан муохха силис тартаран баран, иһиккэ олортум. Билигин үүнэ турар», — диэн оҕуруоччут сэһэргиир.
Лагенария диэн дьикти үүнээйи Лира Неустроева оҕуруотугар олус бэркэ үүммүт. Бу Индияттан төрүттээх тыква бииһин ууһа. Аска кабачок курдук туттуохха сөп. Ол эрээри эриэккэс быһыылаах буолан, үксүн иһити-хомуоһу оҥорорго, араас декорга хото туттуллар. «Лагенария хатаастан үүнэр. Арассааданан үүннэрэн баран, хаһыҥнар аастахтарына көһөрөбүн. Элбэх ууга наадыйар үүнээйи. Аһатарбар араас химияны эҥин туттубаппын. Арай, оту аһытан, күлү суурайан кутан биэрээччим. Иһит-хомуос оҥорорго иһин хаһан, араас ваза, кувшин, уо.д.а. атын оҥоһукка туттуллар. Былырыыҥҥыбын көннөрү ылан ыскаап үөһэ киэргэл курдук уурбутум бэйэтэ туран эрэн куурбут. Бастаан ыларбар 3 – 4 киилэ курдук эбит буоллаҕына, ыйааһына чэпчээн хаалбыт. Итиэннэ быһыытын төрүт сүтэрбэтэх. Лагенариянан оҥоһуллубут иһиккэ үүтү куттахха, олох аһыйбат дииллэр».