Ураты сылаас эйгэни хаалларан барбыт Мариябыт

Мария Егоровна Алексеева Ил Түмэн аппаратын биир тутаах салаатыгар – докумуоннары сүрүннүүр салаа салалтатыгар үлэлии сылдьан бу күн сириттэн ыарахан ыарыыга ылларан хомолтолоохтук күрэммит. Оттон олоҕун устата алтыһан сылдьыбыт дьонун өйүттэн кини сырдык мөссүөнэ хаһан да сүтүө суоҕа. Ону туоһулуур бу мин тутан олорор кинигэм – үп-үрүҥ дьүһүҥҥэ кылгастык “Мария” диэн суруллубут тастаах кинигэ. Кинигэ сүрэхтэниитигэр кэлбит дьон бары: “Кинигэ Мариябыт көмүс майгытын тиэрдэр курдук. Кини бу үп-үрүҥ, туох да мөкү сыстыбатах, дьоҕус, ол эрээри баай ис хоһоонноох кинигэ курдук этэ… Сэмэй бэйэтэ наһаа да киэҥ билиилээх, дириҥ киһи буолара, бу олоҕор баай ис хоһоонноох суолу хаалларан барбыта…”, — диэн Мария Егоровна Алексеева сырдык кэриэһин ахталларыгар бэлиэтээтилэр.
А.А.Ойуунускай аатынан литературнай музейыгар атырдьах ыйын биир ардахтаах күнүгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бэчээтин туйгуна, Россия суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, Россия суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, Эдуард Володин аатынан имперскэй култуура уонна Россия II истиэпэннээх лауреата, тылбаасчыт Мария Егоровна Алексеева сырдык кэриэһигэр анаммыт “Мария” диэн кинигэ сүрэхтэниитэ буолан ааста.
Мария Егоровна Алексеева Нам улууһун Модут сэлиэнньэтигэр төрөөбүтэ. Оскуоланы бүтэрэн баран Москватааҕы литературнай институтка литературнай үлэһит уонна тылбаасчыт идэтигэр үөрэнэ киирэр уонна 1979 сыллаахха туйгуннук бүтэрэр. Бу сылтан ыла Мария Егоровна киэҥ билиитинэн үктэллэммит ситиһиилээх айар-тутар үлэтэ саҕаланар. Аллайыаха улууһун “Сайдыы суола” диэн оройуоннааҕы хаһыакка 8 сыл литературнай отдел салайааччытынан уонна эппиэт сэкирэтээринэн үлэлиир. Онтон киин куоракка көһөн кэлэн “Бэлэм буол” хаһыакка тылбаасчытынан, онтон “Советы Якутии”, “Саха сирэ” хаһыаттарга социальнай проблемаларга отделы салайааччытынан үлэлиир.
Мария Егоровна тылбаасчыт быһыытынан Саха литературатыгар уонна судаарыстыбаннай уорганыгар өҥөтүн аахса барыллыбат. Николай Лугинов “По велению Чингисхана” романын “Чыҥыс хаан ыйааҕынан” диэн Мария Егоровна сахалыы тылынан уус-уран тылбааһын ааҕар кыахтаммыппыт. Василий Яковлев-Далан “Дьылҕам миэнэ” сэһэнин Мария Алексеева нууччалыы тылбааһа 2003 сыллаахха күн сирин көрбүтэ. Стокгольм Библияны тылбаастыыр института көрдөһүүтүнэн 1989 сыллаахха Мария Егоровна Оҕо Библиятын тылбаастаан саҕалаабыт. Бу сүдү үлэни тылбаасчыт уонча сыл соҕотоҕун кэриэтэ толорбут. Оттон 2004 сыллаахха Библия Саҥа кэс тылын тылбааһын бүтэрбитэ. Маны таһынан Мария Алексеева үгүс айымньылары тылбаастаабыта. “Бэлэм буол” хаһыат нууччалыы таһаарыыта суох эрдэҕинэ, Мария Егровна сахалыыттан нууччалыыга тылбаастаабыт хаһыата икки сыл устата тахсыбыта.
Мария Егоровна Ил Түмэн аппарын биир саамай эппиэтинэстээх салаатыгар, докумуоннары тылбаастыыр отделыгар үлэлээбитэ. Бэһис ыҥырыылаах Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков Мария Алексеева туһунан кинигэ киирии тылыгар бэлиэтээбит: “Национальнай өрөспүүбүлүкэ парламена үлэһиттэриттэн, ордук докумуону сүрүннүүр отдел специалистарыттан судаарыстыбыннай тылы эҥкилэ суох билэллэрин ирдиир. Үйэ чиэппэрин устата докумуоннары сүрүннүүр отдел үлэтэ кэҥээтэ, саҥа хайысхалар баар буоллулар, технологиялар саҥардыллаллар.Докумуон хаачыстыбатыгар ирдэбил күүстээх. Тылбаасчыттар үлэлэрэ төһө да биллибэтэр-көстүбэтэр, олус уустук. Докумуон күнү көрбүт бастакы көрүҥүн дьон ааҕарын курдук толору докумуон оҥорон таһаарар улахан үлэттэн тахсар. Бу үлэни Мария Егоровна салайбыта. Кини эппиэтинэстээх, ирдэбиллээх үлэһит этэ. Мария Егоровна салайан тылбаастаппыт докумуона, кырдьык, үрдүк таһымнаах докумуоннар этилэр. Кини курдук билиилээх, үөрэхтээх киһи биһиги аппараппытыгар улахан ытыктанар киһинэн буолбута. Мария Егоровна киһи да быһыытынан үтүө этэ, киниэхэ дьон тардыһара, сүбэлэтэ”.

Кинигэ сүрэхтэниитэ “Кэскил” хаһыат эдэр корреспондена Вячеслав Арбыкин Мария Алексеева тылбаастаабыт “Элэс Боотур” олоҥхотун быһа тардыытын ааҕарынан саҕаланна. Ол кэнниттэн бииртэн биир Мария Алексееваны кытары үлэлээбит, алтыспыт коллегалара, доҕотторо тахсан кини сырдык уобараһын толорон биэрэр тыллары эттилэр.

III, IV ыҥырыылаах Ил Түмэн депутата, норуодунай суруйааччы Андрей Кривошапкин:
— Мария Егоровна сырдык аурата бүгүн бу сааланы кууспутун курдук санаатым. Холку, киһини толкуйдатар аура. Мария оннук киһи этэ. Кини үлэтигэр бэриниилээҕиттэн киһи сөҕөрө. Үлэтин таптыыр киһи тута биллэрэ, ол курдук кини оҥорбута, айбыта-туппута барыта уһулуччу үчүгэй этэ. Мария Алексеева туһунан кинигэ салгыы бэчээттэнэрэ буоллар. Тоҕо диэтэххэ, кини суруйааччы, суруналыыс, тылбаасчыт быһыытынан оҥорбут үлэтэ сүҥкэн элбэх.

СӨ бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Ольга Балабкина:
— Кэлэктиипкэ сылаас салгыны аҕалар ураты дьон баар. Кинилэр эн таскыттан бардахтарына, суохтуугун, туоххаһыйаҕын. Мария Егровна оннук киһи этэ. Ил Түмэҥҥэ үлэлээбитин сылларын тухары алаһа дьиэ сылааһын салгынын аҕалбыта.

Саха өрөспүүбүлүкэтин норуодунай поэта
Наталья Харлампьева:
— Мария Егоровна дьонун-сэргэтин иннигэр Библияны тылбаастаабыт сүҥкэн өҥөлөөх. Мин санаабар кини бу үлэтин бүтэрэн баран, өбүгэлэрин иннигэр ылыммыт иэһин толорбут тэҥэ санаммыта буолуо дии саныыбын. Мария төһө да аттыбар сылдьыбатар, кини миигин ханнык баҕарар саҕалааһыммар, үлэбэр өйүүрүн билэ сылдьааччыбын.

Библия тылбааһын институтун научнай үлэһитэ Елена Мосолова:
— Мария Егоровна тылбааһа дириҥ иэйиилээҕин билэбин, кини тылбаастаабыт Библията киһи кутун сүрүн тутар аналлаах. Кини биһиги тэрийэр семинарбытыгар кэлэ сылдьыбыта. Ураты дириҥ толкуйдаах киһи буоларын билбитим.

1992-2014 сс. СӨ Конституционнай суутун бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта, юридическай наука доктора, профессор Дмитрий Миронов:
— Александр Жирков ахтыытыгар Мария Егоровнаны Ил Түмэн аппаратын “находката” диэн үрдүктүк сыаналаабыт. Ол аата кини билиитигэр, уопутугар, айар дьоҕуругар сүгүрүйээһин буолар. Мария Егоровна ханнык баҕарар хобдох тылынан суруллубут докумуону киһиэхэ тиийэр гына тылбаастыыр профессионал этэ.

Бу курдук литератураҕа, судаарыстыбаннай уорган докумуоннарын тылбааһыгар, суруналыыстыкаҕа чаҕылхай суолу хаалларан барбыт Мария Егоровна Алексеева туһунан элбэх истиҥ тыллар этилиннилэр. Көрсүһүү түмүгэр Мария Егоровна уола Айыы-сиэн Алексеев, сиэнэ Айна Алексеева, эдьийэ Туяра Гоголева бэһис ыҥырыылаах Ил Түмэн бэрэссэдээтэлигэр Александр Жирковка уонна Ил Түмэн аппаратын салалтатыгар, кинигэни оҥорон таһаарбыт дьоҥҥо улахан махталларын тиэртилэр.