Василий Кузнецов: “Биһиги буомбалааһынтан куттаммат этибит”

Кини 1926 сылга Өлүөхүмэ оройуонун Кыыллаах сэлиэнньэтигэр төрөөбүтэ. Бүгүн төһө да саас ыллар, ону сэргэ сулууспалыыр сылларыттан төбөтүгэр эчэйиилээх да буоллар, бэтэрээн сэргэх уонна номнуо ырааппыт сэриини үчүгэйдик өйдүүр.

— Сэрии иннинэ 5 кылааһы бүтэрэн баран, холкуоска үлэлээбитим, – диэн ахтар Василий Прокопьевич. – Бэбиэскэни 1944 сыл ыам ыйын 2 күнүгэр туппутум. Бастаан Монголияҕа үөрэтэр полкаҕа сулууспалаабытым. Японияны кытта сэрии саҕаламмытыгар биһигини Маньчжурияны кытта кыраныыссаҕа ыыппыттара. Гоби кумах куйаарын туорааһын саҕана үгүстэр уута суох олус эрэйдэммиттэрэ, оттон уу тиэйэр массыыналар кумахха батыллан, кэнники хаалан иһэллэрэ. Флягаларыгар уулаах дьон кыайан турбат буолбут саллааттары кытта үллэстэллэрэ. Аҕыйах да хааппыла ууттан сорохтор атахтарыгар тураллара. Ол эрээри кумах куйаары бары туораабатахтара. Үгүс арҕаа фроҥҥа сылдьыбыт сэрии кыттыылаахтара ити туорааһыны тулуйбатахтара.

Ол кэнниттэн Хинган хайаларын нөҥүө туораабыппыт. Күнүс куйаас буолара, оттон түүнүн -15 кыраадыс тымныыга тиийэрэ. Күнүс хаамарбыт, түүн окуопа хастан, онно саһарбыт. Окуопаларга хабарҕабытыгар диэри уулаах этэ, онон иннибит диэки барар хамаанда кэллэҕинэ, окуопаттан тахсааппытын кытта синиэлбит муус хаҕынан бүрүллэрэ.

Ардыгар дьоппуоннарга кэтиллэ түһэн, ытыалаһарбыт. Биһиги сүнньүнэн ыраахтан ытарбыт. Онно олох куттаммаппытын өйдүүбүн. Оннооҕор буомбалаатахтарына даҕаны куттаммат этибит – эдэрбит бэрт буоллаҕа… Биирдэ сынньалаҥҥа полкабытын дьоппуоннар авиациялара буомбалаата. Эдэр өттүбүт окуопаларга сүүрэн саһа оҕустубут, оттон арыый аҕа саастаахтарбыт плащ-палаткаларынан бүрүнэн баран хаалбыттара. Окуопаттан тахсан көрбүппүт – ханна барытыгар дьон өлүгэ… Полкабыт зениткалара ырааҕы эрэ ытар кыахтаахтара, ол иһин намыһахтык көтөр сыалы кыайан таппат буоланнар, куттал үөскүүрэ. Онон олору эбии пулеметтаах ыалларбыт монголлар сууллараллара.

Баран иһэр суолбут тухары өстөөх бөҕөргөтүнүүлэригэр кэтиллэрбит. Командующайбыт – номоххо киирбит генерал Плиев өстөөх иннигэр көстөр гына 3 «Катюшаны» (реактивнай миномету) туруорара уонна биир адъютанын кытта дьоппуоннары кытта кэпсэтиигэ барара. Онон кини бүтүн гарнизонунан өстөөҕү билиэн ылара.

Биирдэ биһиги чааспыт иннигэр испит полк дьоппуоннар тоһуурдарыгар түбэспитэ. Дьоппуоннар ыстыыгынан киирсиигэ полк тус састаабын барытын суох оҥорбуттара, биир эрэ байыас ордон хаалбыт этэ… Ол саха киһитэ Яковлев өлбүтэ буолан кубулунан, өлбүт табаарыстарын анныларыгар саһан хаалбыт. Дьоппуоннар ким да тыыннаах хаалбатын курдук, биһиги саллааттарбытын ыстыыгынан кэйэллэр эбит. Биир дьоппуон саллаата сытар Яковлев үрдүгэр туран баран, атаҕын ыстыыгынан дьөлө анньыбыт – биир дойдулаахпыт ыарыытын биллэрбэккэ, хайдах тыыннаах хаалбытын айбыт таҥара эрэ билэр. Мин кинини, нэһиилэ сытар киһини булбутум уонна санитардары күүтэр кэммитигэр туох буолбутун кэпсээбитин истибитим.

Дьоппуон сэриилэрин кыайыы кэнниттэн биһигини Монголияҕа сулууспалата ыыппыттара, ол кэнниттэн, Корея сэриитэ саҕаламмытыгар – Хабаровскайга. Халлааҥҥа Америка сөмөлүөттэрэ көтөн таҕыстахтарына, түрүбүөгэни биллэрэн, этэрээт тус састаабын хомуйалларын баччааҥҥа диэри үчүгэйдик өйдүүбүн.