Жанна Егорова: “Сахалар уһуннук хаамар үөрүйэхтээхпит”

Скандинавиялыы хаамыы, эбэтэр “хотугу хаамыы”, “финныы хаамыы” диэн атыннык ааттыыллар. Бу киһи этин-хаанын чэбдигирдэр, сайыннарар уонна күүһүрдэр спорт биир көрүҥэ буолар. Илиигэ кэтиллэр быалаах анал скандинавскай торуоска көмөтүнэн сөпкө тыынан хаамыллыахтаах. Маннык хаамыынан биһиэхэ сүрүннээн саастаах дьон сөбүлээн дьарыктанар.

Спорт эйгэтигэр кыра сааһыттан

— Мин төрөп­пүт­тэрим иккиэн спорка сыһыаннаах дьон этилэр. Ол курдук, ийэм хайыһарынан уонна сүүрүүнэн сөбүлээн дьарыктанара, оттон аҕам – боксанан. Миигин төрдүс кылааска үөрэнэ сырыттахпына физкультура учуутала Данилов Афанасий Николаевич хайыһарга туруорбута. Оскуоланы бүтэриэхпэр диэри бары ыытыллар спорт күрэхтэригэр көхтөөхтүк кыттарым. Хайыһарга өрөспүүбүлүкэ таһымнаах күрэхтэргэ хас да төгүл кыттан турабын, бастакы спортивнай разрядтаахпын. Ону таһынан кылгас дистанцияҕа сүүрүүнэн дьарыктанарым. Сунтаар балыыһатыгар үлэлиир кэммэр дьахталлар спартакиадаларыгар сыл аайы кыттар этим. 2006 сыллаахха эстафетаҕа сүүрэ сылдьан тилэҕим иҥиирэ быстан, эпэрээссийэлэммитим. Хата, эчэйиим түргэнник оспута. Билигин бириэмэ булларбын эрэ “Туймаада” стадиоҥҥа тиийэн сүүрэбин, бассейҥҥа сылдьабын. “Туймаада” манеһыгар киэһэ 20:00 чааска диэри киирэн босхо сүүрүөххэ сөп, онтон хойут – 25 солк. Онон, дьон-сэргэ дьарыктанарыгар табыгастаах. Кэтээн көрөрбүнэн, кэнники кэмҥэ саастаах дьон дьарыктанара элбээбит. Ону таһынан, инсуллаабыт дьон кытта кэлэн хаама сылдьар буолаллар, – диир норуот депутата Жанна Егорова.

Скандинавиялыы хааман доруобуйабытын бөҕөргөтүөҕүҥ!

— Скандинавиялыы хаа­мыынан үһүс сылын дьарыктанар эдьиийим көҕүлээн, тохсунньу 2 күнүгэр бастакыбын скандинавскай торуоска тутан хаамтым. Онтон ыла күн аайы аҕыстыы килэмиэтири дуоһуйа хаамабын. Биһиги Култуура уонна сынньалаҥ пааркатын сиригэр-уотугар хаамабыт. Дьон өссө Күөх Хонууга, куорат таһыгар сылдьар эбит. Сибиэһэй салгынынан тыынан, өйбүтүн-санаабытын сааһылаан уонна саамай сүрүнэ – эппитин-сииммитин чэбдигирдэн сынньанабыт. Үөрүөх иһин, элбэх киһи хаамар эбит. Ордук 40-60 саастаах дьон дьарыктанарын бэлиэтии көрдүм. Бары үөрэ-көтө хаама сылдьалларын көрөн киһи астынар. Мин өссө уонча сыллааҕыта “Бэс Чагда” профилакторийга Михаил Ефимович Николаев итинник хаама сылдьарын сэргии көрбүтүм. Оччолорго Саха сиригэр скандинавиялыы хаамыы өссө үөдүйэ илик көрүҥ этэ. Михаил Ефимович онно хаамыы хотугу омуктарга туһалааҕын, былыр-былыргыттан өбүгэлэрбит уһуннук хаамалларын кэпсээбитэ. Кырдьык, сахалар уһуннук хаамар кыахтаахпыт, үөрүйэхпит. Онон, бу көрүҥ биһиэхэ чугас уонна киэҥник тарҕатыллыан сөп. Торуоска көмөтүнэн хаамтахха киһи былчыҥнара бары үлэлииллэр, атаҕыҥ улаханнык ноҕуруускаламмат. Хаама бараргытыгар ичигэстик таҥна сылдьыҥ! Сахабыт сирин араас улуустарыгар, нэһилиэктэригэр олорор дьону бука барыларын скандинавиялыы хаамыынан көхтөөхтүк дьарыктанарга ыҥырабын! Киһи бэйэтин доруобуйатын бастаан бэйэтэ көрүнэ үөрэниэхтээх, – диэн Жанна Эдуардовна бар дьону ыҥырар.

Хаамыы историятыттан

Скандинавиялыы хаамыы бастаан утаа Хотугу Европаҕа киэҥник тарҕаммыт, онтон кэлин Нью-Йорктан саҕалаан Пекиҥҥэ тиийэ бүтүн аан дойдуга сайдан барар. Торуоска көмөтүнэн хаамыы аан бастаан Финляндияҕа үөдүйбүтэ (финныы sauvakävely, аангылыйалыы – Nordic walking диэн ааттанар). Финляндия хас иккис олохтооҕо бары бу көрүҥү баһылаабыт. Бэл, Улахан Хельсинки сиригэр-уотугар скандинавиялыы хаамыы норуоттар икки ардыларынааҕы ассоциациятын ыстаап-кыбартыырата тэриллибит эбит. 1990-с сс. бүтүүлэригэр торуоскалаах хаамыы бэйэтэ туспа спорт көрүҥэр кубулуйбут. Германияҕа уонна Австрияҕа «хотугу хаамыы» (“Nordic walking”) диэн ааттанан арыый кэнники сайдыбыт. 2000 сыллаахха скандинавиялыы хаамыы норуоттар икки ардыларынааҕы ассоциациятыгар Финляндия, Германия уонна Австрия эрэ киирсэр эбит буоллахтарына, билигин 30-ча дойду киирсэр.1997 сыллаахха “Exel Oyj” фирма аан бастакы хаамарга аналлаах торуоскалары оҥорон ырыынакка атыыга таһаарбыт. 1998 бүтүүтүгэр 2000 кэриҥэ скандинавиялыы хаамыыга эрчийэр наставниктар анал куурустары үөрэнэн бүтэрбиттэр, онтон ыла киэҥник үлүһүйүү саҕаламмыт. 2004 сыллаахха Suomen Gallup уонна Suomen Latu спортивнай тэрилтэ ыыппыт чинчийиилэрэ көрдөрбүтүнэн, Финляндияҕа 760 000 киһи итинник хаамыынан утумнаахтык дьарыктанара биллибит. Ол аата билигин, уон сыл ааспытын кэннэ, мөлүйүөнүнэн киһи да дьарыктанар буоллаҕына көҥүлэ.
Торуоска көмөтүнэн хайдах сөпкө хаамар наадатын туһунан Интэриниэт ситимиттэн, доруобуйа туһунан сурунааллартан, кинигэлэртэн эбии ааҕан сиһилии билсиэххитин сөп. Россияҕа бу көрүҥүнэн утумнаахтык дьарыктанар дьон Андрей Волков суруйбут «Скандинавская северная ходьба» диэн кинигэтин ааҕарга сүбэлииллэр. Маны таһынан, Саха сиригэр бу көрүҥү номнуо баһылаабыт дьон баар. Кинилэр улуустарынан кэрийэ сылдьан маастар-кылаастары биэрэллэр, лекциялары ыыталлар эбит. Чөл буолуҥ!

Скандинавиялыы хаамыы туох туһалааҕый?

 Хаамыы эт-сиин былчыҥнарын 90% үлэлэтэр (оттон сүүрүү кэмигэр 70% эрэ үлэлиир).

 Киһи сиһэ, уҥуоҕа көнөр.

 Сүрэх-тымыр уонна тыынар систиэмэлэрин үлэтэ тупсар, хаан баттааһына нуорматыгар түһэр. Скандинавиялыы хаамыы артериальнай гипертонияҕа, сүрэх ыарыыларыгар, остеохондрозка, остеопорозка, остеоартрозка уо.д.а. сэрэхтээх ыарыыларга туһалааҕа дакаастаммыта.

 Биир чаас иһигэр 450-550 ккал “умайар”: бу көннөрү хаамыыттан икки төгүл элбэх.

 Маннык хаамыы киһи бириэмэтин элбэҕи ылбат. Нэдиэлэҕэ иккитэ-үстэ биирдии чаас дьарыктаныахха сөп.

 Ыйааһынын быраҕыан баҕалаах дьоҥҥо туһалаах.

PS: Торуосканы киһи бэйэтин уҥуоҕар сөп түбэһэр гына талан атыылаһыахтаах. Сыыһа торуосканы туһанан көхсүнү, сиһи, тобуктаргын эчэтиэххин сөп. Атыылаһыах иннинэ бырадабыаһы кытта үчүгэйдик сүбэлэһиҥ. Анал торуоска сыаната 1500-2000 солк. саҕаланар.

Мария ПАВЛОВА.