Норуот бастыҥ айымньыта сайдарыгар туох мэһэйдиирий?

«Олоҥхо Ассоциацията» уопсастыбаннай тэрилтэ бэрэсидьиэнэ Февронья Шишигина ассоциация ыытар үлэтин туһунан сиһилии кэпсээтэ. Кини этэринэн, тэрилтэ үп-харчы өттүнэн кыһарыйтардар да, аҥардас олоҥхону сайыннарар баҕалаах дьон көҕүлээһининэн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн үлэтэ үтүө түмүктэрдээх.

“Биһиги бары биир соруктаахпыт – саха норуотун тылынан уус-уран айымньытын саамай үрдүк чыпчаалын көлүөнэттэн көлүөнэҕэ тиэрдэр, харыстыыр, сыаналыыр үлэбитин күү­һүрдүүгэ, салгыы сайыннарыыга өссө төгүл болҕомто уурар, сөптөөх өйөбүл көрүллэр кэмэ кэллэ», — диэн кини санаатын эттэ.
Култуура миниистирин солбуйааччы Николай Макаров быйылгы Олоҥхо декадатын былаанын иһитиннэрдэ. Маны сэргэ Олоҥхо ыһыаҕын тэрийии мөккүөрдээх боппуруостарын ырытта. Ол курдук, Николай Афанасьевич иһитиннэрбитинэн, Олоҥхо декадата ыытыллар кэмэ урук­кутааҕар уһаата – быйылгыттан өрөспүүбүлүкэ бу бэлиэ даатаны икки нэдиэлэ бэлиэтиир буолар (урут 10 хонук этэ).
Эдэр олоҥхоһуттар түм­сүүлэрин бэрэссэдээтэлэ Юрий Борисов Олоҥхо ыһыаҕын тэрээһинигэр ыччат ураһатын туруоруу боппуруоһун көтөхтө. «Саастаах олоҥхоһуттарга ура­һалаахтар, кыра оҕолорго диэн балаҕан аныыллар. Оттон чуо­лаан ыччакка анаан суох. Онно-манна кыбыллан, сир-халлаан анныгар олоҥхолообуппут ыраатта», — диэн эдэр олоҥхоһут хом санаатын үллэһиннэ. Николай Макаров, бу боппуруос көрүллүбүтэ, ол гынан баран эбийиэктэри тутууга анаммыт үп-харчы кырыымчыга атахтыыр диэн хоруйдаата.

________________________________________________

Билиҥҥи туругунан, өрөспүүбүлүкэҕэ уопсайа 4 ийэ олоҥхоһут, 32 аҕам саастаах уонна 104 ыччат олоҥхоһут баара биллэр.

________________________________________________

“Ыһыах гимнин, эмблематын улуус-улуус тус-туспа сыл аайы айа турар, сырыы аайы иккилии өрөгөй ырыатын истэбит, икки эмблема ханыылаһан турара олуона буолбатах дуо?” диэн ыйытыыга бэрэссэдээтэл Александр Жирков: «Бу боппуруоһу тыытымаҥ, дьон-сэргэ биирдэ буолар улахан бырааһынньыкка бэйэтин кылаатын киллэрэ сатыырын бопсумаҥ», — диэн бэлиэтээтэ.
Мунньах кыттыылаахтара, били, олоҥхоһут ирэн-хорон, уутугар-хаарыгар киирэн, тимэҕэ сөллөн, уолуга аһыллан иһэрин тэҥэ, сааһыланан, аһыллан, иитиэхтии сылдьыбыт санааларын арыйан, сытыы кыһалҕаларын дьон-сэргэ истиитигэр таһаар­дылар.

Аны билигин улуустарга арыллан үлэлии турар Олоҥхо дьиэлэрэ суолталара уларыйан, кулууп биитэр сынньалаҥ киинин, норуот айымньытын дьиэтигэр кубулуйан эрэллэрэ биир ураты кыһалҕанан буолар. Манна Николай Макаров быһаарбытынан, Олоҥхо дьиэлэрин үбүлээһин муниципалитет дьаһалтатыгар барбытын кытта сибээстээх: «Тоҕо диэтэр, бу иннинэ Олоҥхо дьиэлэрин үбүлээһин «2000 үтүө дьыала» бырагыраама чэрчитинэн баран испитэ, билигин быстах тохтоон турар. Онон оройуоннар бэйэлэрин харчыларыгар туттарбыт буолан, биһиги кинилэргэ быһаччы ирдэбил туруорар бырааппыт суоҕун тэҥэ”.
Филологическай наука доктора, профессор Василий Илларионов: “Олоҥхо тэнийэн иһэрэ, биллэн турар, кэрэхсэбиллээх, ыыра кэҥээн иһэр, толорор дьон-сэргэ элбээтэ, бэл, хото айар-тутар, бэчээккэ таһаартарар буоллулар. Ол гынан баран орто баайыылаах, оннооҕор тыла-өһө, тутула, ис хоһооно мөлтөх олоҥхо диэн ааттаммыт айымньы бэчээттэнэрэ тэнийдэ, Интернеккэ тахсара дэлэйдэ. Мин санаабар, манна хонтуруоллуур үлэ ыытыллыан наада. Олоҥхону суруйар дьон учуонайдары, сыһыаннаах дьону кытта ыкса үлэлэһэллэрэ буоллар, эбэтэр анал тэрилтэ баара буоллар дуу…”, — диэн учуонай боппуруоһу сытыытык туруорда.

________________________________________________

Ыспыраапка
Сэтинньи 25 күнүттэн өрөс­­пүүбүлүкэ үр­дүнэн Олоҥ­хо декадата ыытыллар. Сэтинньи 25 күнэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бэрэсидьиэнин 2006 сыл алтынньы 15 күнүнээҕи ыйааҕынан Олоҥхо күнүнэн биллэриллибитэ. 2005 сыллаахха бу күн олоҥхону ЮНЕСКО норуот тылынан уус-уран айымньытын шедевринэн ылыммыта. Бу күн Саха сирин үрдүнэн араас хабааннаах тэрээһини ыытыы үтүө үгэскэ кубулуйда.

________________________________________________

Александр Жирков: «Ким кыахтаах, мөлтөһүөр олоҥхону хото бэчээттэтэр, киэҥ эйгэҕэ таһаарар. Ол оннугар харчыта суох киһи үчүгэй айымньыта күн сирин көрөрүгэр кэккэ кыһалҕаны көрсөр. Бу баар суол. Манна учуонайдар түмсэн, сүбэлэһиҥ. Салгыы маннык бардаҕына, ааҕааччы мөлтөхтөн үчүгэйи араарбат буолар куттала үөскүүр. Кэлэр көлүөнэҕэ хайдах нэһилиэстибэни хаалларарбыт мантан быһаччы тутулуктаах. Бэрээдэктиир үлэ хайаан да барыахтаах», – диэн бэлиэтээтэ.
СӨ үөрэххэ уонна наукаҕа миниистирин солбуйааччы Андрей Попов «Олоҥхо эйгэтэ – оҕо оонньууругар» диэн дакылаатыгар “олоҥхо дьоруойдарын матыыбынан оҥоһуллубут оонньуурдарынан өрөспүүбүлүкэ оҕо саадтарын, оскуолаларын хааччыйыы боппуруоһа — биһиги биир сорукпут” диэн туран, «Дьулуруйар Ньургун Боотур» олоҥхо персонажтарынан оҥоһуллубут куукулалары мунньах кыттыылаахтарыгар көрдөрдө.

Бу куукулалары «Чороон ХХI үйэ» хампаанньа судаарыстыба үлэҕинэн Кытайга оҥорторбут. Тутан-хабан да көрдөххө, куукулалар илиилэрэ-атахтара хас сүһүөхтэринэн барытынан хамсыыр, бэрт сиэдэрэй уһуллар-кэтиллэр таҥастаахтар, аныгы барби моһуоннаахтар, сирэйдэрэ-харахтара сэргэх, кэрэ сэбэрэлээхтэр.
“Бу нобуорга 12 оонньуур киирэр. Онтон 1000 кэриҥэ экземплярдаах 5 персонаж оҥоһуллан кэллэ. Уопсайа 5 мөлүйүөн харчы туттулунна. Салгыы эмиэ 5 персонаж, ат уонна балаҕан оҥоһуллуохтаах. Онно эмиэ 5 мөлүйүөн көрүллэрин үөрэтэ сылдьабыт”, — диэн Андрей Анатольевич былаанын үллэһиннэ.
Туспа боппуруоһунан олоҥ­хо лааҕырдарын үлэлэтии боп­пуруоһа турда. Сүрүн кы­һалҕа, буоларын курдук, үпкэ-харчыга кэлэн иҥнэн биэрдэ.
Манна бэрэссэдээтэл Александр Жирков тустаах кэмитиэттэр бу боппуруоһунан дьарыктаналларыгар соруйда. Бу эйгэҕэ ханнык грант, куонкурус көрүллэрин чуолкайдыылларыгар эттэ. «Лааҕыры тэрийэр буоллахха, ыллыҥ да үлэлэтэр дуона суох. Үчүгэй уһуйааччылаах, бу өттүгэр уопуттаах, базалаах сиргэ тэрийэр быдан көдьүүстээх“, — диэн Александр Николаевич өр кэмҥэ лааҕырга үлэлээбит Зоя Сысолятина этиитин өйөөтө.

Ирина ХАНДЫ.