ИПОТЕКА: хабала дуу, абырал дуу?

1. “Проектнай тутуу” диэни киллэрэр буолан, тутааччы хампаанньа ахсаана аччаан, квадратнай миэтэрэ сыаната үрдүө дуо?
2. Тутуу хаачыстыбата мөлтөҕүн истэбин, бу өттүгэр ирдэбил кытаатыа дуо?
3. Ханнык тутааччы сыаната чэпчэкиний?
4. Ипотекабын кыайан төлөөбөт түгэммэр хайдах буолабын?
5. Риэлтор чахчы наадалаах дуо?
6. Докумуону ситэрэргэ ортотунан төһө бириэмэ барарый?
7. Форс-мажорнай түгэннэргэ кырдьыкпын хантан булабын?
8. Новостройка кытыы, киин сиргэ турарыттан дьиэ квадратнай миэтэрэтин сыаната уларыйар дуу?
9. Туох бырагыраамалар баалларый? Эдэр ыалга, үөрэх үлэ­һиттэригэр уо.д.а. Тустаах бырагыраама ис хоһооно тугуй, хай­даҕый? …
Манна дьүөрэ уонна да атын ыйытыы ипотекаҕа киириэн баҕа­лааҕы үүйэ-хаайа тутара кэмнээх буолуо дуо?
Бу олус улахан тиэмэни барытын саба бүрүйэн маннык диэн этэр кыах, биллэн турар, суох. Ол гынан баран ИПОТЕКА туһунан дьон туох санаалааҕын ыйыталастым. Маны таһынан, ипотекаҕа киирэргэ санаммыт киһиэхэ диэн кыракый эрээри, дуоннаах сүбэни хомуйдум.

Баҕалаах баҕанаҕа ыттар

Бастакы киһи. Мунньуу күүһэ

— Биһиги усулуобуйабытыгар, кыра хамнаска харчы мунньан дьиэлэммит ахсааннаах. Үчүгэй үлэлээх, бигэ дохуоттаах буолуохха наада. Аны туран, харчыгын сөптөөхтүк дьаһанарыҥ ирдэнэр. Мээнэ ыспакка-тохпокко, биир кэм сөптөөх сууманы уурунан иһиэхтээххин. Ону ааһан, бу мунньан муҥнаммыт харчыгын инфляция быһа сиэбэтин гына дьаһаныахтааххын уонна элбэтэргэ турунуох тустааххын.

Иккис киһи. Гаражка да олоруохха сөп

— Мин бастаан сылаас гараж ылыммытым. Ол саҕана 170 тыһыынча этэ. Ону оҥостон, тупсарынан, биотуалет ылыммытым, душтанар кабинка туруорбутум. Соҕотох киһи баҕас олорор. Үлэлии-үлэлии син киһи олоруон сөп. Онтон быдан ыарахан сыанаҕа атыылыахха сөп. Ол кэннэ кыбартыыра да кэлэр харчытын оҥостуохха сөп. Сылга баара-суоҕа отучча тыһыынчаны барыыбын.

Үһүс киһи. Сатабыллаах саһыл саҕалаах

— Москваҕа муннукка-ханныкка кыбыллан олорон, биһиги дойдуга дьиэ-уот кыһалҕата олус сытыытык турар диэн чопчу өйдөөн, бу өттүгэр ылсан үлэлииргэ быһаарыммытым. Дьокуускайга кэлэн бастакы сылбар дьиэ оҥостубутум. Бастаан Богатырев уулуссатыгар турар уопсайга хос атыыласпытым. Сыл буолаат, 112 сериялаах дьиэттэн 1 хостоох кыбартыыраны 5 сылга диэн ылбытым. Ол сылдьан үһүс сылбар хоспун атыылаан, куорат киинигэр турар, аллараа этээскэ баар үс хостоох кыбартыыраны атыыласпытым. Онно бэйэбэр офис оҥостубутум, атын хосторун эмиэ тэрилтэлэргэ куортамҥа биэртэлиир этим. Сыл буолаат, Новосибирскайга кыбартыыра атыыласпытым. Оннук эргинэн билигин Арассыыйа атын куораттарыгар таҕыстым. Мин саныахпар, бу маннык бизнескэ сатабыл, билии наада уонна түргэн туттунуу быһаарар оруоллаах.

Дьокуускайга ипотеканан дьарыктанар 10 улахан баан баар

Төрдүс киһи. Ипотека — саамай түргэн дьиэлэнии

— Ипотекаттан куттанар дьону өйдөөбөппүн. Хабала дииллэр уонна дьиэ куортамнаан олороллор. Син биир оччолоох харчы онно уста турар буолбат дуо? Ким да босхо кыбартыыра түҥэтиэ суоҕа. Бары баай аймахтардаах буолбатахпыт. Ол иһин сыыйа төлөөн истиннэр диэн ипотека баар буоллаҕа дии. Төттөрүтүн, дьону дьиэлээх оҥорор биир саамай үчүгэй ньыма.

Бэһис киһи. Атын да ньыма элбэх

— Ипотека диэн хабала. Бырыһыаннарын да ылан көр­дөххө, бастаан ыла да илик харчыгын төлүүгүн, онтон өссө сүрүнүн төлүүргэр тиийэҕин. Дьиэ сыанатын киһи этэ да барбат! Дьон сөптөөх сыанаҕа дьиэ атыылаһарын туруорсуох баара, бааннары эрэ байыта олоробут. Орто дохуоттаах дьоҥҥо саҥа кыбартааллары тутуохха. Ипотекаттан атын дьиэ ылар ньыманы толкуйдуохха наада этэ.

Алтыс киһи. 50 тыһыынча хамнастаах уйунар

— Төбөлөөх буоллахха, ипотеканы да табан салайыахха сөп. Ылан баран бырыһыаны кыччатыы диэн баар, хайаан да сүүрбэ-отут сыл төлүүгүн диэн буолбатах. Холобур, мин 2 мөлүйүөҥҥэ 15 сылга диэн ылбытым. Бастаан биир мөлүйүөнүнэн төлөөбүтүм. Ыйга 20 тыһыынчаны төлүүбүн. “Переплатам” бастаан 1,7 мөл. этэ. 450 тыһ. эрдэ төлөөн, ипотекам 9 сылга дылы кыччаабыта, “переплатам” 800-кэ диэри буолбута. Мин саныахпар, 50 тыһ. хамнаспар уйунар кыахтаахпын. Ханнык баҕарар ыал холбоон, син кыаныан сөп.

Дьиэни-уоту атыылаһарга-атыылыырга туһуламмыт 150 тэрилтэ үлэлиир

Сэттис киһи. Чааһынай дьиэ ордук

— Тоҕо ипотека буолла да кыбартыыра ылыахтааххыный? Дьиэ туттар быдан барыстаах, бары өттүнэн үчүгэй. Куорат таһыгар сир ылан, дьиэ туттан дьэндэтэн кэбиһиҥ. Сотору сир да сыаната үрдүө, былдьаһык буолуо. Кэргэмминээн икки сыл харчы уурунан мансаардалаах 6*8 иэннээх дьиэ тутуннубут. Акылаата, кырыыһата баар. Өссө 500 тыһыынчаны мунньан, уутун-хаарын тардыахпыт, силигин ситэриэхпит. Уопсайа 360 тыһыынчаны бараатыбыт. Кыра-кыралаан уоппуска, бириэмийэ харчытын ууран, мунньан-тараан матырыйаалгын ылына сылдьар буоллаҕыҥ дии. Таах онно-манна рестораҥҥа, айфоҥҥа, оонньууга-көргө кутуох кэриэтэ быдан ордук. Ийэ хапытааллаах дьоҥҥо олох да судургу.

80 тэрилтэ страхованиенан дьарыктанар

Ахсыс киһи. Экономиканы үөрэтиҥ

— Кредит диэн көннөрү үнүс­тү­рүмүөн. Ким ону хайдах дьаһанарыттан тутулуктаах. Сатаабат киһи отоойкоҕо олороро баар суол. Экономическай билиитэ суох дьон кредиттэн саллар, сыыһа-халты туттунар. Тэллэх анныгар харчы мунньуммутуҥ инфляцияҕа оҕустаран, ол ипотекаҥ бырыһыанынааҕар элбэҕи сиир. Бааныҥ да бэйэтигэр ночооттоох гына үлэлээбэт. Онон араас кыһалҕаҕа ылларбыт дьоҥҥо хайа кыалларынан төлөбүргүн уһатар, утары бара сатыыр. Ыктарыылаах түгэҥҥэ син биир кыбартыыраҕын атыылаан кэбиспэт. Оннукка тиийдэҕинэ даҕаны, бэйэтин эрэ иэһин ылар, онтон ордуга дьиэ хаһаайыныгар төннөр. Хара маҥнайгыттан чахчы төһөнү төлүөххүтүн сөптөөҕүн суоттанан баран кредиккэ киириҥ.

Баайы-дуолу сыаналыыр 60 тэрилтэ баара биллэр

 

Тохсус киһи. Арассыыйа киэҥ

— Дьокуускайга дьиэ кыайан ылымматым. Сыаната балысхана бэрт. Бу кэриэтэ Арассыыйа атын куораттарыгар олохсуйбутум ордук буолсу. Баайбыт-дуолбут баранна да, манна ким да олохсуйуон баҕарыа суоҕа. Олохпут усулуобуйата ынырык ыарахан. Айылҕабыт кытаанаҕа, кыһыммыт тымныыта, уһуна, ас-таҥас сыаната сүрэ бэрт, сылы быһа тыын харбас. Новосибирскайга дьиэ көрүнэ сылдьабын. Студия дьиэни онно 25 кв. м 900 тыһыынчаҕа булуохха сөп. Сибиэһэй оҕуруот аһа, фрукта босхону кэриэтэ мэлдьи атыыга баар, ас-үөл дэлэй, суол-иис мааны, метро да баар, медицина да сайдыбыт, олорорго бары өттүнэн усулуобуйа тэриллибит, айылҕата да сымнаһыар. Бачча киэҥ дойдуга ханна баҕарар олорор бырааптаахпын дии саныыбын.

Эксперт сүбэлиир

Ханна барабын? Тугу гынабын? Хайдах буолабын?

Дьокуускайга үксүн тыа дьоно дьиэлэнэр. Оҕотун үөрэт­тэрэр, эмтэнэр, киин сиргэ олохсуйар баҕалаах дьон элбэх. Биллэн турар, тыа киһитэ олус муҥкук, сороҕор кэнэн, итэҕэйимтиэ буолара баар суол. Маннык киһи туохха барытыгар кэлтэйдии эрэнэн, мунньан бооччойбут харчытын хабалаҕа угар, биитэр сатаан дьаһаммат түгэнэ олус элбэх.
“Профессионал” ХЭТ ипотека уонна дьиэ атыытын отделын салайааччыта Валентина Дьяконова этэринэн, “дьон сүрүн сыыһата олус ыксыыртан тахсар. Маннык олоххо дьоһуннаах дьыалаҕа өйдөөн-төйдөөн, бары өттүн ырыҥалаан, ырытан баран быһаарыы ылынар ордук.”

1. Ый ахсын чахчы төһөнү төлүөххүн сөбүн эрдэттэн быһаарын. Күннээҕи олоххор охсуулаах, кургун ыга тардынар гына ыгым буолара сатаммат.
2. Бары өттүнэн табыгас­таах бырагырааманан ипо­текаҕа кредит ылар ордук. Бастаан утаа хамнаскын, биэн­сийэҕин ылар бааҥҥар тиийэриҥ наада. Тоҕо диэтэр, бэйэлэрин килийиэннэригэр барыстаах усулуобуйаҕа биэрэллэр. Итиэннэ хомуйсар докумуонуҥ ахсаана биллэ аччыыр. Үксүн паспорт, СНИЛС уонна анкета эрэ ирдэнэр.

Ирдэнэр докумуоннар:

•  паспорт,
•  СНИЛС,
•  2-НДФЛ ыспыраапка/баан ирдиир форматынан дохуотуҥ туһунан ыспыраапка,
•  үлэ биэрээччинэн бигэргэммит үлэ киниискэтин куопуйата,
•  биэнсийэлээххэ – Биэнсийэ фондуттан биэнсийэҥ кээмэйин туһунан ыспыраапка,
•  анкета

Маны таһынан баан бэйэтэ ипотекатын бырагарааматынан, кредит ылааччы сааһын, дьиэ кэргэн балаһыанньатын көрөн эбии докумуону ирдиэн сөп.
Болҕой! Докумуон хомуйсарга саамай кылаабынайа, хас биирдии докумуон болдьохтоох буоларын, быраабыланан толорулларын болҕомтоҕо ылар ирдэнэр.

3. Тугу, хантан, төһө суумаҕа атыылаһаргын чопчу быһаарын. Сорох дьон студия дьиэ, кыбартыыра дуу… хос ыларым ордук дуу диэн кэтэмэҕэйдии сылдьара баар. Биллэн турар, баан биэрэр сууматыттан ол биллэ тутулуктаах. Ол гынан баран эрдэттэн быһаарыммыт уон төгүл ордук.

•  Хос, кыбартыыра, чааһы­най дьиэ, учаастак, даача уо.д.а.
• Ханнык ырыынактан атыы­­лаһаҕын: саҥа киирэр тутуу­га (первичка) биитэр дьонтон (вторичка)?
• Төһө суума иһинэн атыыла­һа­ҕын?

Баан анкетатыгар суумаҥ ыйылла сылдьар. Мантан бастакы төлөбүрүҥ суумата уонна баан биэрэр кредитэ тутулуктаах. Ортотунан дьиэҥ сыанатыттан 15% бастаан утаа төлүүргэ болдьохтууллар. Бастакы төлөбүрү оҥорорго уу харчынан ууран биэриэххэ сөп, эбэтэр нэһилиэнньэ араас араҥатыгар туһаайыллыбыт араас сертификаттары, ийэ хапытаалын, судаарыстыба бырагыраамаларын туһанар тоҕоостоох. Ол курдук, билиҥҥи туругунан Саха сиригэр маннык бырагараамалар бааллар:

• Судаарыстыбаннай ийэ ха­пытаала;
• «Дьиэ кэргэн» өрөспүүбү­лүкэтээҕи ийэ хапытаала;
• “2012-2019 сылларга хаа­чыстыбалаах дьиэнэн хаач­чыйыы» диэн СӨ судаарыстыбаннай бырагырааматын “Арктика уонна хотугу улуустар педагогическай үлэһиттэрин  уонна доруобуйа харыстабылын үлэһиттэрин олорор дьиэнэн  хааччыйыы” диэн хос бырагараа­матын социаль­най төлөбүрэ;
• “2012-2019 сылларга хаачыстыбалаах дьиэнэн хааччыйыы» диэн СӨ судаарыстыбаннай бырагырааматын “Эдэр ыалы дьиэнэн хааччыйыы” диэн хос бырагырааматын социальнай төлөбүрэ
•  дьиэ атыылаһарга, тут­­тарга уо.д.а. араас сертифи­кат­тар.

4. Баан кредити бигэргэттэ да, тута атыылаһар дьиэҕин көрдөөбүтүнэн бар!
Дьон налыйан хаалар идэлээх. Чэ, силикпин ситтим диэт уоскуйан, олорон хаалааччы.
Баан тутууну атыылаһарга 90 күнү биэрэр. Бу көрдөххө эрэ уһун. Ол эрээри биллэриилэри көрөргө, сөптөөх дьиэни-уоту таларга, сыымайдыырга олус элбэх бириэмэ барар. Хас да ыйы быһа сөптөөх барыйааны булбакка сылдьыахха сөп. Маны таһынан, атыылыыр да дьон докумуона бэлэмэ суох буолуон сөп. Аҥардас докумуон хомуйсуутугар 2-3 нэдиэлэ барар. Атыылаһыы сөбүлэҥин түһэрсии ортотунан 2-3 нэдиэлэни ылар. Маны ааһан, икки өттүттэн тыл-тылга киирсибэккэ, усулуобуйаларын сөбүлэспэккэ, субу илии баттаһаары олорон, дьон атырдьах маһыныы арахсар түгэннэрэ олус элбэх.

5. Атыылаһыы иэмэ-дьаа­ма. Ханнык эбийиэги атыы­лаһаргын буллуҥ. Аны ону атыылаһа охсорго ыксаама. Харчыгын атыылааччыга туттарыма. Араас түөкүттэргэ түбэһиэххэ сөп. Бастаан туох баар докумуону ыксаабакка көр, үөрэт. ЕГРН быыпыскатын ылар өссө ордук. Манна бириэмэни харыстаама, электроннай да көрүҥүнэн көрдүөххэ сөп. Араас хааччахтаах, суукка эриллибит эҥин буолуон сөп. Маннык кыбартыыраны бэйэ бас билиитигэр ылар уустуга элбэх. Онон бары өттүнэн ыраас дьиэни ылар быдан түргэн.
Аны туран, дьиэ чахчылаах сыанатын билэр ордук. Атыылааччы ыарахан сыананы этэр, эбэтэр атыылаһааччыҥ олус чэпчэкигэ ылыан баҕарар. Бу түгэҥҥэ кыбартыыраҥ дьиҥнээх сыанатын баан ирдиир түгэнигэр, кредит ылар суумаҥ онтон эмиэ быһаччы тутулуктанарын өйдөө.
Страховка диэн туспа боп­пуруоһу ким да болҕомтоҕо ыл­бат. Дьиҥэр, саамай уодаһын­наах боппуруос манна сытар. Киһи олоҕун, доруобуйатын стра­ховкалааһын ипотека ыларга хайаан да ирдэнэр бэрээдэк буолбатах. Ол гынан баран ис-иһигэр киирдэххэ, страховкаттан аккаастаммыт дьоҥҥо ипотекаҥ ставката 1% үрдүүр! Бааҥҥа ипотекаҥ бырыһыана, холобур, 9,5% дииллэр. Ол гынан баран бу олоҕу уонна доруобуйаны страховкалааһыны ааҕан туран диэн этимиэхтэрин сөп. Эбэтэр өскөтүн эн сааһыҥ 55-тэн тахсыбыт буоллаҕына, аккредитованнай страховой хампаанньаҕа баран бэйэҥ страховкаланарыҥ наада буолар. Бу төлөбүрүн сыл аайы биир кэмҥэ киллэрэн иһэриҥ ирдэнэр. Үгүс бааҥҥа эрдэттэн электроннай почтаҕа биитэр төлөпүөҥҥэр иһитиннэрии ыытан сэрэтэллэр. Ол гынан баран дьон аахайбакка хаалар, уһатан-кэҥэтэн эбэтэр умнан кэбиһэн төлөөбөккө алдьархайга тэбиллэр. Ол курдук, анаммыт күнүгэр (икки-үс күн иһигэр) төлөөбөтүҥ да, кредитиҥ ставката 1% үрдүүр. Бу барыта дуогабарга сурулла сылдьар. Ол гынан баран үгүс өттүгэр болҕомтоҕо ылыллыбат. Дьэ, маны түһэрии элбэх бириэмэни эрэйэр. Холобур, биир киһи кредит ыларыгар ставката 14% эбит, ый аайы 60 тыһыынчаны төлүү сылдьыбыт. Страховкаттан аккаастаммыт. Ол түгэҥҥэ баан усулуобуйатынан ставката 4% үрдээбит. Ити түмүгэр ыйдааҕы төлөбүрэ 80 тыһыынчаҕа тэҥнэспит.

6. Бириэмэҕин сөпкө аттар. Ипотекаҕа киирэн баран хаһан төлүүргүн, былаанныырыҥ, сатамньылаах графигы оҥосторуҥ олус табыгастаах.

7. Туох баар төлөбүрү арас­пыыска нөҥүө оҥор!

Онон хамсаабат баайы атыы­лаһыы элбэх сыраны-сылбаны эрэйэр, этэргэ дылы, киһи уйанын-хатанын тургутар бэлиэ түгэн буолар.