Этэрбэс элээмэтэ

Оттон чуолаан аҥардас этэрбэспит сыаната кыһыҥҥы таҥаһыҥ сыанатын чиэппэрин тэбэн тахсар. Бу туһунан дьон туох санаалааҕын сырдатарга сананным.
Бухгалтер идэлээх Мария Антипина: “Этэрбэс атыы­лаһыахпын баҕарбытым ыраатта. Ол гынан баран хантан, хайдах атыылаһарбын өйүм хоппот. Этэрбэс атыылыыр маҕаһыыннары сэмээр кэрийтэлээтим да, үчүгэй этэрбэһи бу диэн булбатым, сыаната да сүрэ бэрт. Билэр киһиттэн сүбэлэтиэхпин наһаа баҕарабын», — диир.

Лена Собакина, ХИФУ библиотекатын үлэһитэ: «Мин иллэрээ сыл сыана чэпчээн турдаҕына, балаҕан ыйын саҥата 21,5 тыһыынчаҕа «ДиНастия» диэн маҕаһыынтан ылбытым. Ол аата 25 тыһыынчаттан түспүт этэ. Биир сыл кэттим, үчүгэй. Таларбар тутан-хабан уонна кэтэн көрөн, сөбүлээн атыыласпытым. Орто хамнастаах киһиэхэ этэрбэс сыаната олус ыарахан, хармааҥҥар охсуулаах дии саныыбын. Тигэргэ үлэлээх буолан, итиччэ баһырҕас сыана буолуо дуу… Ийэм ол иһин кытайдартан этэрбэс ылбыта. Билигин кэтэ сылдьар. Ол гынан баран киһи маска үктэнэ сылдьар курдук диир, уллуҥаҕа имиллибэтэх, кыбыс-кытаанах буолар эбит»…
«Былырыын кытайдартан уолбар 3 тыһыынчаҕа сылгы тириититтэн диэн этэрбэс ылбытым. Тас көрүҥэ үчүгэйэ сүрдээх этэ, иһэ сигиэйкэ. Онтубун кэмсинэн бөҕө. Түүтэ бүтүннүү соролонон түһэн хаалбыта, арааһа, хи­миянан сотоллор быһыылаах», — диэн «Токко» маҕаһыын үлэ­һитэ Светлана Слепцова муҥа­тыйар.

_____________________________________

Харайыыта

Аны туран, этэрбэскин ылаат, үөрэ-көтө кэтэргин ааһан, сөптөөхтүк харайыах тустааххын. Ол курдук, таһырдьаттан ойон киирээт, туурута тэбэн устар өтөрүнэн сатаммат дьыала. Быһыыта-таһаата тупсаҕай сылдьарын туһугар, ис өттүгэр анал хордуон уган туруоруллуохтаах. Куурдаргар ититэр тэрилтэн биир миэтэрэ тэйиччи 18–25 кыраадыска ууруллуох­таах. Түүтүн-өҥүн суокканан тарыы, имэрийэ-томоруйа сылдьар наада. Хаамаргар да сэрэнэн, үөмэр-чүөмэр үктэннэххэ, атах таҥаһа өр барар кэскиллээх. Сааһыары чалбах тахсыыта кэтиллибэт. Сайынын хордуон хоруопкаҕа эбэтэр таҥас мөһөөччүккэ (полиэтилен бакыат буолуо суохтаах) таҥаһы-сабы сиир үөн-көйүүр утары эми кытта суулаан уурарыҥ ирдэнэр.

______________________________________

«Сардаана» фабрикаҕа өр сылларга үлэлээбит атах таҥаһын оҥорооччу Иван Убабы­товтыын кэпсэттим. «Үлэ­лээ­битим уонтан тахса сыл буолла. Идэлээх атах таҥаһын оҥорооччу үөрэхтээхпин. Үгүс өттүгэр этэрбэһи улларааччынан сылдьабын, тыс имитиитинэн, тигиитинэн дьахталлар дьарыктаналлар. Этэрбэс туруга имитииттэн уонна матырыйаал хаачыстыбатыттан улахан тутулуктаах, итиэннэ бэлэм бородууксуйаны сөптөөхтүк харайыы улахан оруоллаах. Оҕолор да, улахан да дьон дьиэҕэ киирээт, туура тэбэн усталлар, ханньары-манньары үктүүллэрэ этэрбэс үйэтин биллэ кыччатар».

Дьон-сэргэ хото сылдьар сиригэр «Бааһынай» ырыынагар тиийэн, маастар Клавдия Макарова этэрбэс оҥорорун илэ харахпынан көрдүм. Бастаан тириитин туох баар технологиятын туттан, имитэр эбит. Тыс сып-сымнаҕас, ханан да кытаанаҕа, тардыстаҕаһа суох гына уунаҥнас, имиллэҕэс тирбэҕэ курдук буолуохтаах эбит. Оччоҕо этэрбэс бөҕө буолар, тырыта барбат диир. «Сорох улахан тэрилтэлэр итинтин кыайбаттар, оҥорон таһаарыы барыта түргэн-түргэнник бара турар буоллаҕа дии. Ол иһин этэрбэс тириитэ быһа ыстанар түгэннэрдээх», — диэн маастар бэлиэтиир.
Хас биирдии тыһы нарылаан, субатын ыраастаан, бэлэм халыыпка ууран быһаллар, уонна, дьэ, өҥүнэн наардаан, бэлиэтээн тигэллэр. Бу олус бырыынчык, кичэллээх буолары ирдиир эбит. Маны анал, хаачыстыбалаах сабынан тигэр ордук. Этэрбэс улларааһына туспа уустук үлэ. Кытаанах илии наада.

_________________________________________

Этэрбэс атыылаһааччыга сүбэлэр

1. Хайаан да кэтэн көр – ата­ҕыҥ тута сөбүлүүрэ ордук;
2. Улларыытын болҕой: килиэйдэммити ылыма, кытаанах сабынан, ыксары тигиллибитэ көстүөхтээх;
3. Тигиитэ. Атах хамсыыр сиринэн сиик сытара сатаммат – ол сиринэн ойдор-быстар түгэнэ үксүө;
4. Тыс хаачыстыбата. Биллэн турар, ханна, хаһан хаама сылдьыбыт табатын эйиэхэ этэллэрэ саарбах эрээри, оҥоһуллубут сылын болҕой, ханна, хайдах уура сылдьыбыттарын туоһулас;
5. Түүтэ-өҥө. Ыраахтан уу саппыкытыныы кылабачыйар, киһи хараҕа симириктиир кэрэ этэрбэстэн дьааххан — кырааскаламмыт буолуон сөп. Бу түгэҥҥэ түүтүн быыһын арыйа тутан көрөр ордук. Онно тириитэ хара буоллаҕына – кырааскаламмыт эбит, оттон дьиҥнээх айылҕа биэрбит өҥүнэн сылдьар тыс тириитэ сырдык буолуохтаах;
6. Тас көстүүтэ. Онон-манан ойдубуттаах, кырыллыбыттаах, сааһа тэҥэ суох буоллаҕына, ол-бу быстах-остох тириини эбэн-сабан, тараан оҥорбуттара саарбахтаммат. Маны таһынан, чахчы кыһаллан-мүһэллэн тигиллибит этэрбэс уурбут-туппут көстүүлээх, быа-туһах быга, сап сыыйылла сылдьара табыллыбат;
7. Араас чэпчэтиилээх ааксыйалартан, атыыттан-тутууттан сэрэнэ-сэрбэнэ тутун – баҕар, өр сыппыт табаар буолуон сөп.

_________________________________________

“Бүтүн этэрбэһи тигэргэ кырата нэдиэлэ наада”, — диир Клавдия Дмитриевна. Кини үлэтин 30 тыһыынчаҕа сыаналыыр.
Отут тыһыынча диэн сорох киһиэхэ хамнаһа да буолбат. Этэрбэс сыаната чэпчиир чинчилээх дуо? Маастар төһө сууманан барыһырарый?
Клавдия Макарова: «Ба­рыс киирбэтин да тэҥэ. Матырыйаалым барыта бэйэм киэнэ. Аҥардас соҕотуопкаҥ уон тыһыынча, онно улларыытын, оһуорун-мандарын ааҕан көрүҥ», — диэн быһаарда.
Этэрбэс улларыыта төһөҕө турарын кэрийэн ыйыталастахха, биирдиилээн маастардарга да, куорат бары муннугар турар кыра-кыра атах таҥаһын абырахтыыр сирдэргэ да араас-араас. Быһа холоон, ортотунан ыллахха, оҕо этэрбэһин 2–2,5 тыһыынчаҕа, улахан киһи киэнин – 3,500 солкуобайга, 40-тан улахан кээмэйдээх этэрбэһи 4 тыһыынчаҕа да уллаттарыахха сөп эбит.
Куорат үгүс, саамай биллэр маҕаһыыннарын сыанатын ыйыталастым. Саамай чэпчээбитэ, били этэргэ дылы, атыыга барбатах саамай мөлтөх этэрбэс 15-18 тыһыынчаҕа турар, оттон «эксклюзивнай», ол эбэтэр сиэдэрэй көстүүлээх, ураты быһыылаах-таһаалаах, сыаналаах тыстан тигиллибит этэрбэс ыараабыта 40 тыһыынчаттан үөһэ.

___________________________________________________

Дьокуускай куорат биллэр-көстөр маҕаһыыннарыгар этэрбэс сыаната (солк)

«Сахабулт»  40.000, «Сардаана» 32.500,  «Якутскобувь» 25.000, «Блеск» 30.000, «Унты»  30.000, «Унты Кырымах» 37.000, «ДиНастия» 34.000, «Оленек» 30.000, «Тундра» 30.000, «Унты Ичигэс» 37.000, «Унты Метелица»  35.000, «Мисс Аляска» 40.000, «Унты здесь» 35.000

____________________________________________________

Саамай ыарахан сыаналаа­ҕынан хара тыстан тигиллибит этэрбэс буолар уонна оһуора-дьарҕаата, киэргэлэ-симэҕэ, ол-бу киллэһигэ тэбэр эбит, итиэннэ сотото уһуна – матырыйаал төһө бараммытын эмиэ ааҕаллар. Тоҕо хараҥа өҥнөөх тыс ыараханын атыылааччылар көстүүтэ кэрэ уонна урут-уруккуттан оннук сыаналаах диэн быһаараллар. Маны сэргэ муус маҥан тыс этэрбэс эмиэ «эксклюзив» эбит, «Унты Ичигэс» маҕаһыын атыылааччыта: «Бүтүн бөлөх табаарга олох дэҥҥэ көстөөччү, биир-икки эрэ оннук этэрбэс атыыга кэлээччи», — диир. Онон сыаната да добуоччу буолар. Сырдык тыс атыыга 350–500 солкуобай эбит буоллаҕына, хара тыс 1000–1500 дылы сыанаҕа турар. Ол иһин этэрбэһиҥ сыаната онтон быһаччы тутулуктаах.

Ирина Ханды.