Саҥа дьыл иннинээҕи сыана

Саҥа дьыл буолара икки нэдиэлэ хаалла. Киин болуоссаттарбытыгар дьэрэкээнник симэммит харыйалар туран, Саҥа дьыллааҕы настарыанньаны барыбытыгар бэлэхтээтилэр. Хаһыат ааспыт нүөмэригэр эт, балык сыанатын туһунан суруйбут буоллахпытына, бу сырыыга Саҥа дьыл буоларын саҕана ханнык бородуукталар сыаналара үрдүөн сөбүн туһунан эридьиэстээн көрүөм.

Арассыыйаҕа сыананы эридьиэстиир сайтар тугу билгэлиир эбиттэрий?

Биллэн турар, бары үтүк­түспүт курдук, Саҥа дьыл буолуон аҕыйах күнүн иннинэ кылаабынай остуолу киэргэтэр астар сыаналара үрдүөхтээхтэрин туһунан «билгэлииллэр». Оннук буолара чуолкай. Аһы-үөлү атыылыырынан дьарыктанар урбаанньыттар сымыһахтарын ытыран баран, дьэ, саамай харчыны  баһар күннэрэ-дьыллара үүнэр буоллаҕа. Онон  кинилэр диэтэх дьон түүннэри-күнүстэри түбүгүрэр аатыгар түһэллэр.

Сайтарга кыһыл балык уонна искэх сыаналара сайын бүтүү­түгэр 30 %  үрдээбитин туһунан суруйаллар. Бу үрдээһини Арас­сыыйатааҕы Балык ассоциа­циятын толорооччу дириэктэрэ Алексей Аронов Уһук Илиҥҥи уокурукка лосось балыгы туттарыы аччаабытын кытта сибээс­тиир.

«Биэс сыллааҕыта Уһук Илиҥ­­ҥи уокурукка лосось балык тоҕо эрэ элбэхтик үөскээбэтэх. Ол иһин, итини толуйар сыалтан кыһыл искэҕи Амыарыкаттан аҕаларга күһэллибиппит. Билигин ити дойду икрата санкция испииһэгэр баар, ол иһин, ити  дэликэтиэс сыаната билигин лаппа үрдүүр чинчилэннэ», — диэн  Аронов быһаарар.

Эксперт этэринэн, билигин кыһыл искэх Москуба куоракка биир киилэтэ 5-6 тыһ. солк.  атыы­ланар. Итинэн сиэттэрэн, 100 грамм сибиэһэй искэх сыаната 600 солк. тэҥнэһэр.

— Ити бүтэһик сыана буо­лар, — диэн  Балык ассоциациятын  дириэктэрэ Алексей Аронов быһаарар. — Саҥа дьыл буолуон аҕыйах күн иннинэ искэх сыаната үрдүө суоҕа. Тоҕо диэтэххэ, киилэтэ 5-6 тыһ. солк. диэн бу бүтэһик сыана дии саныыбын. 8-10 тыһ. солк. диэри үрдэтиэхтэрэ суоҕа. Арай, нэһилиэнньэ  түргэнник атыыластын диэн, Саҥа дьыл буолара чугаһаатаҕына, киилэтэ 10 тыһ. солк. буолар үһү диэн сымыйа сураҕы  тарҕатыахтарын сөп.

Оттон биһиэхэ хайдаҕый?

«Крестьянскай» ырыынакка кы­һыл искэх эрэ элбэх.   Сыаната, биллэн турар, араас буолан биэрдэ. Биир сиргэ тиийэн ыйыппыппар, киилэ аҥаара 1700 солк. диэтилэр. Иккис атыылааччыга тиийбиппэр, 1900 солк. диэн буолла. Ырыынак сыаната  араас буоларын бары билэбит. Атыылааччыттан Саҥа дьыл буолуон икки-үс күнүн иннинэ искэх сыаната үрдүө дуо диэн ис хоһоонноох ыйытыыбар: «Үрдүүрэ чуолкай. Ортотунан, киилэ аҥаара 2200 солк. буолуоҕа. Онон, хата, тутуу былдьаһан билигин атыылаһан кэбис ээ», — диэн хоруйдаата. Билигин ыллахпына, сүрүн бырааһынньык буолуор диэри эргэрэрин туһунан эппиппэр: «Онно маннык бэртээхэй ньыма баар. Атыылаһан баран, балкоҥҥар таһааран тоҥорон кэбис уонна Саҥа дьыл буолуон биир күн иннинэ холодильник үөһээ өттүгэр киллэрэн уураҕын. Бытааннык ирдэҕинэ туох даҕаны буолбат, сибиэһэйинэн хаалар», — диэн  сүбэлээччи-амалааччы буолла.

Искэҕи Уһук Илин киин куораттарыттан анаан-минээн аҕалан атыылааччылар элбэхтэр. Холобур, кинилэр биллэриилэрин нүөмэрдэригэр эрийэн билсибиппэр, “Роса” бытыылкатыгар кутуллубут искэҕи (1,5 лиитэрэ) 1,5-2 тыһ. солк. атыылыыллар эбит. Быдан чэпчэки эрээри, кинилэр диэтэх дьон хайдах хаачыстыбалаах бородууктаны атыылыылларын Айбыт Таҥара бэйэтэ билэн эрдэҕэ. Онон ырыынактан атыыласпыппыт эмиэ да ордук курдук. Хаачыстыбаны син мэктиэлээн эрдэхтэрэ.

Фрукта, оҕуруот аһа үрдүүр чинчилээх

Арассыыйа саайтарыгар экспердэр Саҥа дьыл иннинэ фрукта, оҕуруот аһын сыаналара биллэрдик үрдүө диэн билгэлииллэр. Арассыыйатааҕы оҕуруот аһын сойууһун кылаабынай ырытааччыта Кирилл Лапшин Саҥа дьыл саҕана  оҕурсу уонна помидор сыаналара лаппа үрдүөхтэрэ диэн быһаарар. Ол курдук, Москуба куорат супермаркеттарыгар киилэ помидор 90-110 солк. буоллаҕына, улахан бырааһынньык ыксатыгар 200 солк. тиийиэ диэн быһаарбыттар. Оҕурсу сыаната 250 солк. тиийэр чинчилээх эбит.

Турецкай помидордар Арассыыйа олохтоохторун Саҥа дьыллааҕы остуолларыгар  суох буолуохтара. Тоҕо диэтэххэ, Арассыыйаҕа Турция  помидорун киллэрии көҥүллэммитин кэнниттэн бу күннэргэ 20 туонна кэриҥэ эрэ кэлбит. 20 туонна диэн муораҕа хааппыла буоллаҕа. Арассыыйа  нэһилиэнньэтэ сылга, ортотунан, мөлүйүөн  туоннаны туһанар. Билиҥҥи туругунан, Турцияттан томаты үс эрэ тэрилтэ киллэрэр көҥүллээх эбит.

Мандарин Саҥа дьыллааҕы остуолга фрукталартан саамай сүрүннэрэ. Арассыыйаҕа кыһын ордук Абхазияттан аҕалаллар. Кылаабынай ырытааччы Кирилл Лапшин этэринэн, мандарин сыаната биллэрдик үрдүүр чинчилээх эрээри, хас солкуобай үрдүүрэ чуолкай биллибэт эбит.

Анаан-минээн Дьокуускай куоракка фрукта, оҕуруот аһын атыылыыр базаҕа тиийэ сырыттым. Оҕуруот аһа, фрукта дэлэй. Тыа сиригэр илдьэн атыылааччылар кууһунан атыылаһан бөҕөлөр.

Кытай мандарина киилэтэ 200 солк., Узбекистантан аҕалыллыбыт виноград киилэтэ 200 солк. эбиттэр. Балар куорат ортотугар 250 солк. сыаналаах­тар.

Иһирдьэ киирэн, атыылаач­чыттан Саҥа дьыл буолуо аҕыйах күн хаалбытын кэнниттэн сыана  үрдүүрүн-үрдээбэтин туһунан туоһаласпыппар: «Бу диэн биллэ илик. Сыананы Кытай быһаарар. Кинилэр үрдэтэн аҕаллахтарына, үрдүүрэ чуол­кай буоллаҕа. Билиҥҥи туругунан, төһө солкуобайынан үрдүүрүн этэр кыаҕым суох. Бу база саамай чэпчэки сыаналаах. Бары мантан кэлэн кууһунан атыылаһан бараллар. Кууһунан атыылаһааччыларга сыананы, ортотунан, 20-тэн саҕалаан 35 солк. диэри түһэрэбит. Холобур, элбэх мандарины ылааччыларга киилэтин 170-180 солк. атыылыах­пытын сөп», — диэн хоруйдааччы буолла.

Бэнсиин сыаната

Эһиил үрдүүр

Бары уматык сыа­ната үрдүүрүн-үр­дээбэтин куруук маныыбыт. Саҥа сылга тохсунньу 1 кү­нүттэн сыаналара үр­дүөхтээх табаардар уонна өҥө­нү оҥоруу испии­һэктэригэр уматык төрдүс миэстэҕэ сыл­дьара биллэр.
Арассыыйатааҕы Моно­по­лияны утары ох­су­һар федеральнай сулууспа иһитин­нэр­битинэн, кэлэр сылга бэнсиин сыаната үрд­үөх­тээх. Кини эппэ­тэҕин да иһин Арассыыйаҕа уматык сыаната сыл аайы үрдүүр адьынаттаах. Хата, үрдээбэтэҕинэ олус диэн соһуйуо этибит.
Нэһилиэнньэ санаатын алы гынаары быһыылаах, уматык сыаната кыра-кыралаан инфляцияны тилэх баттаһа үрдүөҕэ диэн быһаараллар. Быйыл алтынньы саҕаланыыта Арассыыйа үрдүнэн, ортотунан, 10% үрдээбитэ. Билигин Дьокуускайга Аи-92 бэнсиин 50-56 солк., Аи-95 сыаната 53-56,8 солк. «ЯТЭК» сапыраапкаларыгар сыана арыый да удамыр. Ону бары билэ-көрө сылдьабыт. Оттон «Саханефтегазсбыт» сапыраапкаларыгар атыыланар уматык, буоларын курдук, сыаната үрдүк.

 Александр ТАРАСОВ