«Тоҥон» турар дьиэлэри «ириэрии»

Кэлиҥҥи кэмҥэ Дьокуускай куоракка араас тупсаҕай көстүүлээх, аныгы технологияҕа эппиэттиир саҥа дьиэлэри тутуу барар диир толору кыахтаахпыт. Дьон дьиэлэнэр баҕаттан үп ытарчатыгар киирэн да туран бааннартан кирэдьиит ылан, араас хампаанньалар “мүөттээх” тылларын итэҕэйэн өлүүлэһэн дьиэни тутууга кыттыһар. Манна баран эттэххэ, орто хамнастаах дьоҥҥо итинтэн атын ньыма суох: кирэдьиит уонна тутууга өлүүлэһии. Бүгүҥҥү күҥҥэ Дьокуускай куоракка кыайан тутуллубакка «тоҥон» турар дьиэлэр тустарынан кэпсэтиэхпит. Дьиэлэрэ тутуллубакка бааҥҥа халтай кирэдьиит төлүү сылдьар дьон сир-халлаан анныгар хаалыахтара дуо диэн ыйытыы үөскүүр. Онуоха сөптөөх хоруйу ылаары СӨ тутууга миниистирэ Павел Аргунову көрсөн кэпсэттибит.

«Хотугу-тутар хампаанньа»  дьиэтэ

«Хотугу-тутар хампаанньа»   Каландаришвили уулуссаҕа баар 179 кыбартыыралаах дьиэтин иккис уочарата “тоҥон” турар. Манна  50-тан тахса киһи илии соттон олорор.  Ол эрээри, бу дьиэҕэ сотору малааһын остуола тэриллиэх курдук эбит даҕаны, чыккымай тугуттан эрэ иҥнибитин курдук буолбут. Бүддьүөттэн  көмө бэриллибэт диэн быһаарбыттар.   РФ тутууга министиэристибэтиттэн  сөбүлэҥин ылан, Арбитражнай суутунан быһаартаран,  бу эбийиэк “Якутпромстройга” бэриллибит. Ол эрээри, билигин дьиэ турар сирэ тутуохтаах хампаанньа аатыгар  кыайан бэриллэ илик эбит. Бу дьыаланы Иркутскайдааҕы Арбитражнай суут көрөр буолбут даҕаны, судьуйа уоппускаҕа барбытынан сибээстээн, салгыы буолуохтаах суут эһиил тохсунньу 26 күнүгэр көһөрүллүбүт. Үөһэ этэн аһарбыппыт курдук, бүддьүөт харчыта туһаныллыбат, ол эбэтэр  “Якутпромстрой”  хаалбыт кыбартыыралары  атыылаан   дохуоттаныахтаах. Ол эрээри албыннаппыт дьон кыбартыыраларын буор-босхо тутуу ноҕуруускалааҕа    чуолкай.  Соторутааҕыта Сир кодексатыгар  тохтоон турар  дьиэни ситэрэр хампаанньа сир учаастагын ханнык да куонкуруһа суох ылыан сөп диэн уларыйыы киирбитэ эрээри, сири ылара саарбах буолбут.  Тохсунньуга буолар суукка туга-ханныга чуолкай биллиэҕэ диэн эрэнэ күүтэбит эрэ.

Санатар буоллахха, “Хотугу-тутар хампаанньа”  Каландаришвили уулуссаҕа урукку “Эльдорадо” аттыгар  элбэх кыбартыыралаах дьиэтин  маҥнайгы уочарата “тоҥон” туруохтааҕын,  өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 35 мөл. солк көрүллэн,   2017 сыллаахха үлэҕэ киир­битэ.  Онон   тутууга өлүүлэһэн кыттыбыт 121 киһи атыттар курдук илии соттон хаалбатахтара.

“Черов и К” хампаанньа

“Черов  и К”  хампаанньа “Ильин­ка” микро-оройуоҥҥа  32-лии  кыбартыыралардаах үс дьиэтэ  (Г-1, Г-2 уонна Г-3 блоктар) тутуллубатаҕа үһүс сылыгар барбыт. 90-ча баантан кирэдьиит ылан өлүүлэһэн тутууга кыттан баран, ытыс соттон  сылдьаллар. Кыһыйан да, абаран да хайыахтарай? Тутуллубакка турар дьиэлэрин саныы-саныы кирэдьииттэрин төлүүллэр.

2017 сыллаахха хампаанньа салайааччыта олохтон туораабыта. Тэрилтэни үүннүүр-тэһиинниир киһи эмискэ суох буолбутуттан итинник балаһыанньа үөскээтэҕэ диир кыахтаахпыт. Быйыл сэтинньи саҥатыгар  “Черов  и К”  хампаанньа Арбитражнай суут быһаарыытынан моҥкуруукка барбыта, онон сибээстээн үс ый иһинэн өлүүлэспиттэр сүрүн реестр­гэ киириэхтээхтэр.

СӨ тутууга миниистирэ Павел Аргунов: «Г-1 дьиэ көҥдөйө сүрүннээн бүтэн турар. Ситэрэр буол­лахха, тутуу хаачыстыбата (бетонун) хайдаҕын быһаарыахтаахпыт. Тоҕо диэтэххэ, тутуллан баран өр турда. Г-2 дьиэ сыбаайата уонна акылаата эрэ баар.  Оттон Г-3 киэнигэр сыбаайалара эрэ түһэн тураахтыыллар. Бу дьиэлэр инники дьылҕаларын быһаарарга икки суол баар: дьиэни ситэрэн тутуу эбэтэр өлүүлэһээччилэргэ кыбартыыра сыанатын харчынан толуйуу (компенсация). Ити  икки суолтан хайатын талары быһаарыахтаахпыт. Ханнык да суолу талбыппыт иһин үбүн «Дом.РФ» хампаанньа федеральнай пуондата уйунар. Манна биири өйдүөххэ наада. Бу боппуруос реестр оҥоһуллубутун кэннэ биирдэ быһаарыллар. Онон ити боппуруос 2020 сыл сааһын диэки көрүллэрэ былааҥҥа турар. Саамай сүрүнэ, бу эбийиэктэр билиҥҥи туруктара хайаан да үчүгэйдик бэрэбиэркэлэниэхтээхтэр», — диэн быһааран биэрдэ.

 “Симиир” хампаанньа

Бу хампаанньа Дьокуускайга Петр Алексеев уулуссаҕа баар үс эбийиэгэ «тоҥон» турар. Бастакы эбийиэк боппуруоһугар «Дом.РФ» тэрилтэттэн 2 исписэлиис кэлэн, ахсынньы 17 күнүгэр  өлүүлэспит дьоҥҥо харчынан толуйууга сайаапка хомуйуохтаахтар. Онтон үһүс уонна бэһис дьиэлэр  боппуруостара хайдах-туох быһаарыллыахтаахтарын быйыл ахсынньы  20 күнүгэр «Дом.РФ» тэрилтэ кэтээн көрөр сэбиэтигэр көрүөхтээхтэр.  Миниистир Павел Аргунов тустаах министиэристибэ өлүүлээхтэргэ харчынан толуйууну туруорсарын туһунан иһитиннэрдэ.  Санатар буоллахха, харчынан толуйууга (компенсация) кыбартыыра атыытын сыаната барыта бэриллэр. Өлүүлэспит киһи ол харчытын ханна, туохха туһанара бэйэтин тус бырааба. Этэргэ дылы, тимир көлө да атыылаһыан сөп.

“Монолитстрой” хампаанньа

Дьокуускай куоракка “Монолитстрой” Автодорожнай уулуссаҕа  икки дьиэтин ситэрбэккэ турар. 9 мэндиэмэннээх, 89 кыбартыыралаах маҥнайгы уочаратын эбийиэгэ  бу сайын 80 бырыһыана  үмүрүтүллэн турар этэ. Оттон иккис уочарата —  16 мэндиэмэннээх, 167  кыбартыыралаах  дьиэ  балтараа этээһин  каркааһа эрэ “дьэндэйэн” адаарыйан турар.   Тустаах тэрилтэ Арбитражнай суут быһаарыытынан былырыын моҥкуруут баран, эппиэтинэстэн куотан биэрбитэ.  Онон бу сайын, харчы укпуттар сир-халлаан анныгар сылдьаллар этэ эрээри,  бастакы уочараты ситэрэргэ бүддьүөттэн 26 мөл. солк. көрүллэн,  өлүүлэспиттэр  мунньахтаан тутар кээпэрэтииби тэрийэн дьиэни ситэри тутуу саҕаламмыта. Эмиэ ол эрээри диирбитигэр тиийэбит. Дьиэ сирин арыандалааччы «Эльф» тэрилтэ учаастагыттан сороҕун атыылаан кэбиспит. Аны туран, дьиэ сорох өттө  олох да атын учаастакка тутуллубут. Онон ити кэккэ кыһалҕалар «көмөлөрүнэн»  быйыл үлэҕэ киириэхтээх дьиэ эмиэ «тоҥор» дьылҕаламмыт. Итини барытын орун-оннугар туруортуур сыалтан уопсастыбаннай истии ыытыллыан наада. «Кээпэрэтиип дьиэни эһиил иккис кыбаарталга үлэҕэ киирэрин эрэннэрдэ. Уотунан хааччыйыы боппуруоһа быһаарыллыахтаах.  Тустаах эбийиэккэ уот икки ситимэ тиийиэхтээх. Ол эбэтэр иккис ситим резервэ быһыытынан туһаныллыахтаах. Бу дьиэ ититэр ситимэ быһаччы уоттан тутулуктаах, улахан кыамталаах носуостар үлэлииллэр. Кыһын ахсынньы аам-даам тымныытыгар уот барар түгэнигэр бу дьиэ көрдөрбүтүнэн тоҥон хаалар туруктаах. Ол иһин  саахалы таһаарбат инниттэн резервэҕэ ситим баар буолуохтаах.  Ити техническэй холбонуутун усулуобуйатын оҥорууга  эбии үп-харчы уонна иккис трансформаторы туруорарга учаастак  сирэ тыырыллыан наада.

Дьиэ иккис уочарата тутуллубат,  эмиэ харчынан толуйуу быһыытынан барыахтаах. Ити боппуруоһа быйыл ахсынньы 20 күнүгэр «Дом РФ» тэрилтэ кэтээн көрөр сэбиэтигэр быһаарыллыаҕа», — диэн миниистир Павел Аргунов быһааран биэрдэ.

Смбат Саакян дьиэтэ

Смбат Саакян  салайааччылаах «Товары Саха Якутместпром» тэрилтэ туппут  Короленко уулусса  25-гэр турар  айдааннаах дьиэтэ син оннун булан эрэр. 526 киһи өлүүлэһэн, бааннартан кирэдьиит ылан кыбартыыра атыылаһан үһүс сылларын айдаан бөҕөнөн кыстыыллар.  Ол курдук, тутааччылар бырайыагы кэһэн, ылаат да үлүбээй 17-с этээһи тутан кэбиспиттэрин түмүгэр, бу дьиэ билигин да үлэҕэ киирэ илик. Итинтэн сиэттэрэн үлэҕэ киирэ илик дьиэ күһүн итиинэн хайдах да хааччыллыа суохтаах. Быйыл күһүн итиини кэмигэр биэрбэккэ, дьон айманан,  Ил Дархан Айсен Николаев кыттыыны ылан, кини быһаччы сорудаҕынан итии бэриллибитэ.

Ити дьиэ боппуруоһун бы­һаарар инниттэн тустаах минис­тиэ­ристибэ уонна Дьокуускай куорат дьаһалтатын исписэлиистэрэ элбэх мунньаҕы ыытан, син барыта быһаарыллар чинчилэммит. 17-с этээһи үлүбээй туппута эрэ быһаарыллара хаалбыт.  «Итиннэ анаан мунньахтаан, хамыыһыйа дьиэ бырайыагын хаттаан оҥорорго этии киллэрбитин быһыытынан, тустаах тэрилтэ бырайыагы 17-с этээстээх гына оҥорон уларытыахтаах. Ол сөптөөх экспертизаны ааһан, барыта этэҥҥэ буоллаҕына,  дьиэ үлэҕэ киирбитин туоһулуур докумуон оҥоһуллар», — диэн тутуу миниистирэ Павел Аргунов быһаарда.

«Строймонтаж-2002»

Хампаанньа Кальвица уулус­саҕа 157 кыбартыыралаах дьиэ­тэ «тоҥон» турар.  12 этээстээҕиттэн 11-с этээһин каркааһын таҥан бүтэрбит. Онон бүтэһик этээһэ хаалан турар. Быйыл тутуу  матырыйаалын булан, эһиил халлаан сылыйда да туппутунан барыахтаах. Атын тэрилтэ кыраанын уларса сылдьыбытын анарааҥҥылар төттөрү ылбыттар. Билигин бэйэтин кыраанын аҕалан туруорбут.  «Быйыл кыраана суох буолан сүгүн-саҕын үлэлээбэтибит», —  дииллэр эбит. Ол эрээри, бу хампаанньа быйыл уһаппыт-кэҥэппит үс эбийиэгин тутан үлэҕэ киллэрбит.

Дьиэлэр тутуллубакка “тоҥон” хаалар сүрүн төрүөттэрэ

Бастакытынан, үбү-харчыны уоруу. Иккиһинэн, сметаны  сыыһа ааҕыы. Элбэх ороскуот тахсыахтааҕын эрдэ  кыайан учуоттаабаккалар итинниккэ тиийии элбэх. Үсүһүнэн, атыыласпыт сирдэрэ кыһалҕалаах буолан хаалан сордуур.

Татьяна, Анатолий Семеновтар, албыннаппыттар:
— Автодорожнай уулусса 19-гар тутуллуохтаах дьиэбит билигин “тоҥон” турар. Баантан кирэдьиит 1 мөл. 900 тыһ. солк. сууманы ылбыппыт. Билигин ый аайы бааҥҥа 23 тыһ. солк. халтай төлүү олорорбут олус кыһыылаах.
Ахсынньы 20 күнүгэр «Дом РФ» тэрилтэ кэтээн көрөр сэбиэтигэр «Симиир» уонна «Монолитстрой» хампаанньалар туппатах дьиэлэригэр өлүүлэспит дьоҥҥо харчынан толуйуу боппуруоһун дьүүллэһиэхтээхтэр диэни истэн син санаабыт көтөҕүлүннэ. Харчынан ыларбыт ордук этэ.

Александр ТАРАСОВ