Үлэбит көдьүүстээх буоларын туһугар

Улуус депутаттарын Сэбиэтэ сыллааҕы үлэтин бигэр­гэтиллибит былаан чэрчитинэн ыытар. Үлэ сүрүн көрүҥнэринэн мунньахтар, бастайааннай хамыыһыйалар мунньахтара, аһаҕас истиилэр, депутаттар истиилэрэ уонна нэһилиэнньэни кытары үлэ буолар.

Тэрилтэ бэйэтин үлэлиир структурата, оҥорон таһаарар дьыалата-куолута сааһылаах, үчүгэй туруктаах буоллаҕына, үлэтэ көдьүүстээх буолара саарбаҕа суох. Ол сыалтан үлэбит бастакы күннэриттэн бэрэстэбиитэллээх уорган юридическай статуһун, структуратын чопчулааһынтан, дьыалатын-куолутун сааһы­лааһынтан саҕалаабыппыт. Кылгас кэм иһигэр ити үлэни түмүктээн, билигин Горнай улууһун депутаттарын Сэбиэтэ үлэлиир регламеннаах, дьыа­лаларга номенклатуралаах, дьыаланы оҥорон таһаарыыга инструкциялаах, туспа юри­дическай сирэй быһыытынан үлэтин ыытар.
Быһаарыылары, ол иһигэр нормативнай правовой ха­йысхалаах быһаарыылары, үлэлии турар федеральнай уонна өрөспүүбүлүкэ сокуоннарыгар сөп түбэһиннэрэн, бириэмэтигэр ырытыһан, хаачыстыбалаахтык оҥоруу уонна ылыныы ханнык баҕарар олохтоох салайыныы бэрэстэбиитэллээх уоргана толорор сүрүн боломуочуйата буолар.

Горнай улууһун депутаттарын V ыҥырыыта бүгүҥҥү күҥҥэ уопсайа 33 мунньаҕы ыыт­та. Хас биирдии мунньах буолуон иннинэ Регламент ирдэбилинэн Президиум мун­ньаҕа уонна Президиум быһаарыытынан тустаах хамыыһыйалар мунньахтара ыытыл­лаллар. Мунньахха көрүл­лэр боппуруостар тустаах хамыыһыйаларга ырытыл­лыбыттарын эрэ кэннэ мун­ньах ыытыллар. Кэнники би­риэмэҕэ быһаарыылары хаачыстыбалаахтык оӨорон ылынар сыалтан, бастайааннай хамыыһыйалар чилиэннэрин ахсааныгар тустаах идэлээх специалистар сөбүлэҥ быһыы­тынан киллэриллибиттэрэ. Маннык дьаһаныы сүрүн сыал­бытын ситиһэргэ үтүө түмүктэри аҕалла.
Мунньахтарга уопсайа 203 быһаарыы ылылынна, олортон 40 нормативнай-правовой хайысхалаах. Горнай улууһун депутаттарын Сэбиэтин быһаарыыларын кытары «Интернет» ситимигэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин официальнай порталыгар киирэн билсиэххэ сөп (https://mr-gornyj.sakha.gov.ru). Нормативнай-правовой хайысхалаах быһаарыылар улуус хаһыатыгар бэчээттэнэллэр уонна федеральнай регистрга ыытыллан иһэллэр. Инники кэмнэргэ ылыллыбыт Горнай улууһун олохтоох салайыныы бэрэстэбиитэллээх уорганын быһаарыыларын бэрээдэктээһин үлэтэ түмүктэннэ. Ол курдук, 2003 сылтан саҕалаан быһаарыылар реестрдара оҥоһу­лунна. Нормативнай-пра­­­во­вой хайысхалаах быһаа­рыылар чопчуланнылар уонна электроннай носительга кил­лэрилиннилэр.
Ааспыт 2016 сылга «Горнай улууһа» муниципальнай оройуон сүрүн докумуона — Устааба үлэлии турар федеральнай уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуоннарыгар сөп түбэһиннэрэн, саҥаттан бигэргэтилиннэ.
Хас сыл ахсын улууспут нэһилиэктэригэр, нэһилиэк депутаттарын уонна нэһи­лиэнньэни кытары көрсүһүүлэр былааннаахтык тэриллэн ыытыллаллар. Горнай улууһун Сэбиэтэ сыллааҕы ыыппыт үлэтэ улуус хаһыатыгар бэчээттэнэн нэһилиэнньэҕэ сырдатыллар.

2013 сыллаахха Горнай улууһун депутаттарын Сэбиэтэ хонтуруоллуур-суот­туур уорганы тэрийбитэ. Бу уорган бюджет үбэ сөптөөхтүк туттуллуутун хон­туруоллааһынынан уонна суот­тааһынынан муҥурдаммакка, нэһилиэктэр, тэрилтэлэр бухгалтерияларыгар көмөлөһөр, үөрэтэр сыаллаах үлэтин ыытар.
Сокуоҥҥа уонна устаапка көрүллүбүт үлэттэн ураты, Горнай улууһун депутаттарын Сэбиэтэ улууска олохтоох бэйэни салайыныы сайдарыгар, олохтоох бэйэни салайыныы депутаттара, үлэһиттэрэ би­лиилэрэ кэҥээн үлэлэрэ тупсарыгар уонна көдьүүстээх буоларыгар кыһаллар. Ол курдук, 2014 сылтан саҕалаан сылын ахсын улуус муниципальнай тэриллиилэрин депутаттарыгар анаан семи­нардары ыытыы үгэскэ кубулуйда. Ааспыт 2016 сылга Олохтоох салайыныы Бүтүн Россиятааҕы Сэбиэтин (ВСМС) Саха сиринээҕи салаатын өйөбүлүнэн Бэрдьигэстээххэ Саха Јрөспүүбүлүкэтин киин улуустарын семинара үрдүк тэрээһиннээхтик ыытыллыбыта. Бу тэрээһиӨӨэ Дьокуускай куорат, Хаҥалас, Нам, Кэбээйи уонна Горнай улуустарын депу­таттара кыттыыны ылбыттара. Муни­ципальнай тэриллиилэр депутаттарын түмэр, сомоҕолуур уонна уопут атастаһар сыаллаах икки сылга биирдэ Горнай улууһун депутаттарын спартакиадатын тэрийэн ыытабыт. Ону таһынан өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллар араас тэрээһиннэргэ (мунньахтар, семинардар, спартакиадалар уонна да атын тэрээһиннэр) Горнай улууһун депутаттарын Сэбиэтэ көхтөөхтүк кыттар.
Үүммүт саҥа 2017 сылга улууспут олоҕор суолталаах тэрээһиннэр ыытыллыахтара. Горнай улууһун баһылыга Андреев Н.В. 2017 сылы Горнай улууһугар Саха Өрөспүүбүлүкэтин народнай поэта Семен Петрович Данилов төрөөбүтэ 100 сылыгар анаммыт сылынан биллэрдэ. Саха норуота барыта сөбүлээн ааҕар поэта, ытыктыыр киһибит аатын үйэтитэргэ үгүс тэрээһиннэр былааннаннылар. Ону таһынан Атамай нэһилиэгэ тэриллибитэ үбүлүөйдээх 125 сыла бэлиэтэниэҕэ. 4 нэһилиэк баһылыктарын уонна 6 нэһилиэк олохтоох депутаттарын быы­бардара ыытыллыахтара.

2017 сылга Горнай улууһун депутаттарын Сэбиэтин со­руктара:
— депутаттар нэһилиэнньэни кытары ыкса үлэлииллэрин тэрийии;
— быһаарыылар туолууларын хонтуруоллааһын;
— нормативнай-правовой хайысхалаах быһаарыылары хомуурунньук оҥорон бэ­чээттэтии.
Үөһэ ыйыллыбыт үлэ түмүгэр нэһи­лиэнньэ бэйэтин салайынарыгар түмсүүлээх буолуутугар, олохтоох бэйэни салайыныы тутуллара тус олоххо сөптөөхтүк туһаныллан, дьон олорор усулуобуйатын бэйэтэ көрөн, дьаһанан тупса­рарыгар тириэрдиэхтээхтэр диэн сыаллаах үлэбитин салгыы ыытабыт.

Алквиад ТАРАСОВ,
Горнай улууһун депутаттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ.