Сомоҕолоһуу диэн маннык буолуохтаах

2019 сыл бүтэрэ бу кэллэ. Сомоҕолоһуу сылыгар бүтүн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн киэҥ далааһыннаах үлэ бөҕө барда. Биир да улуус, биир да нэһилиэк бу улахан хамсааһынтан туора турбатах буолуохтаах. Дьону түмэ тардан, күргүөмүнэн үлэлиир хаһан баҕарар кыайыылаах буолар.

Биллэн турар, хас биирдии улуус, нэһилиэк кыһал­ҕата олус элбэх. Быһаарыллыбат да, быһаарыыны ирдиир да боппуруостар ханнык баҕарар муниципалитекка сытыытык тураллар. Ол туһунан куруук истэ, көрө-билэ сылдьабыт. Оттон үчүгэйи, үтүөнү дьон-сэргэ эмиэ билиэхтээх, сыаналыахтаах, холобур оҥостуохтаах дии саныыбын.

Бүгүҥҥү хаһыаппыт ыалдьыта – Амма улууһун дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Софья Александрова. Аммалар ааһан эрэр дьылы хайдах түмүктээн эрэллэрин, Сомоҕолоһуу сылыгар туох үлэ барбытын туоһуластыбыт.

— Софья Лаврентьевна, 2019 сыл хайдах ааһан эрэр? Амма дьоно-сэргэтэ төһө сомоҕолосто диэн ыйытар тоҕоостоох.

— Ил Дархан ыҥырыыларын, этиилэрин сэргии истэбит. Өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллар бары хамсааһыннарга Амма улууһа куруук кыттыһар. Ол да буоллар быйылгы сылы хаһааҥҥытааҕар да түмсүүлээхтик түмүктээн эрэбит диэн олус үөрэн олоробут. Дьиҥнээх сомоҕолоһуу күүһүн быйыл биһиги улууспут туонатыгар ыытыллыбыт Саха сирин норуоттарын VII спортивнай оонньууларыгар көрдүбүт.

— Оонньуулар олус үчүгэй тэрээ­һиннээх, үрдүк таһымнаах ааспыттарын сылдьыбыт дьон бары бэлиэтээбиттэрэ. Аммаҕа оонньууларга тиийэн, дьон-сэргэ эгди буолан, олус сэргэхтик туттан-хаптан сылдьарын бэлиэтии көрбүтүм.

— Оннук. Тэрээһин үлэ­тигэр Аммабыт дьоно-сэргэтэ бука бары биир киһи курдук, эдэрдиин-эмэнниин турунан үлэлээбиппититтэн биир бэйэм улаханнык үөрбүтүм. Салалтабыт, дьокутааттарбыт сүбэбитин-амабытын холбоон, дьаһалта эрэ өттүн буолбакка, субуотунньук буоллун, ис-тас үлэҕэ ким да туора турбакка, дьоммутун-сэргэбитин кытта тэбис-тэҥҥэ үлэлээбиппит. Ити курдук, Амма бары нэһилиэктэрин дьоно-сэргэтэ баһылыктарын, дьокутааттарын кытта күн аайы күргүөмүнэн субуотунньуктаан, уулуссалары ыраастааһыҥҥа, дьиэни-уоту тупсарыыга, сибэкки олордуутугар, көҕөрдүүгэ, сууйааһыҥҥа-тарааһыҥҥа хотуулаахтык үлэлээбиттэрэ. Оонньууларга улууспут биллэр-көстөр дьоно, уопсастыбаннай түмсүүлэрбит күүс-көмө буолбуттара.

— Аммаҕа быйыл тутуу бөҕө киирдэ. Хас да спортивнай эбийиэк, саҥа оскуола баар буоллулар.

— Амма улууһун үлахан эбийиэктэр олоххо киирдилэр. Аҥардас «Амма Олимп»  баараҕай тутуу буолар. Маны таһынан Чапчылҕаҥҥа, Бөтүҥҥэ уонна Амма сэлиэнньэтигэр спортивнай саалалар уо.д.а. тутуулар түмүктэнэн, ааннара тэлэччи арылынна. Онон нэһилиэнньэ спорка сыстарыгар олук ууруллубута саарбахтаммат. Спорт кииннэригэр дьон-сэргэ босхо сылдьарын көҕүлүүбүт. Кэлин спорка, физкультураҕа интэриэс олус улаатта. Кырдьаҕастарбыт кытта кэлэн дьарыктанан бараллара үөрдэр. Оҕолор, ыччаттар куруук хото сылдьаллар. Улууска чөл олоххо тардыһыы итинтэн эмиэ тутулуктаах. Табаҕын бырахпыт дьон ахсаана элбээтэ. Элбэх киһи инньэ диирин иһиттим.

Итиэннэ үүнэр ыччакка туһаайыллар саамай улахан суолталаах саҥа тутуубут Бөтүҥ оскуолата буолар. Оскуола тутуллан, спортивнай эбийиэктэр олоххо киирэн, нэһилиэк да, бүтүн улуус да олоҕор үтүө уларыйыылар харахха быраҕыллаллар. Үөрэнээччилэрбит араас күрэхтэһиилэргэ, куонкурустарга кыахтаахтык кытыннылар. Бу соторутааҕыта буолбут эдэр профессионаллар WorldSkills Russia Junior – 2019 чемпионат регионнааҕы түһүмэҕэр биһиги оҕолорбут ситиһиилээхтик кытыннылар. Үөрэнээччилэр 14 хайысхаҕа кыттан 7 бириистээх миэстэни ыллылар уонна Абаҕа нэһилиэгиттэн кыайыыны Эдуард Деляев аҕалла. Маны сэргэ Л.В. Киренскэй аатынан лицейбит «Старт в космос!» диэн улахан бырайыагынан быйылгыттан үлэлээбитэ. Үөрэнээччилэр сайыҥҥы лааҕырдара тэриллэн, бүтүн өрөспүүбүлүкэттэн космос эйгэтин билиэн баҕалаах оҕолору түмэ тарпыта. Биллэр космонавт, авиастроение магистра Олег Блинов кэлэн, оҕолору ракетаны тутуу, космос туһунан билиһиннэрбитэ. Бырайыак кыттыылаахтара бу күннэргэ “Николаевские чтения” кытыннылар, бастакы Бэрэсидьиэни көрсөн үөрүүлэрэ үгүс.

— Тыа хаһаайыстыбатыгар туох хамсааһын барда?

— Амма улууһа өрөспүү­бүлүкэ үрдүнэн тыа хаһаайыс­тыбатын түстүү олорор биир бастыҥ улуус диэтэхпинэ сыыспаппын. Тыа хаһаайыстыбатын бары салаатынан дьарыктанабыт. Кэлиҥҥи сылларга хотон тутуута, сүөһү ас ииттиитэ дэлэйдэ. Сэбиэскэй Сойуус саҕанааҕы бааһыналарбыт өр кэмҥэ быраҕыллан турбуттарын сөргүтэн, билигин бурдук ыһыытын көҕүлүүбүт. Амма кытылын устун киэҥ нэлэмэн хочолорбутугар бурдук долгулдьуйа оонньуурун, ынах, сылгы дэлэйбитин бары үөрэ көрөбүт. Аммабыт үлэҕэ хоһуун дьоннорунан киэн туттабыт.

— Кэлэр 2020 сыл өрөспүү­бүлүкэҕэ Патриотизм сылынан биллэрилиннэ. Амма улууһа ол чэрчитинэн туох былааннаах?

— Төрөөбүт дойдуга бэриниилээх буолуу сыла биһиги улууска Улуу Кыайыы 75 сылын кытта ситимнээхтик барыаҕа. Хайы-үйэ пуондабытын оҥостон, хамыыһыйа тэринэн бэлэммит. Буойуттарбыт, бэтэрээннэрбит аатын ааттатар кинигэлэр тахсыахтара. Ытык-мааны дьоммутун – Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылаахтарын, үлэ, тыыл бэтэрээннэрин чиэстииргэ, сынньалаҥнарын тэрийэргэ күүскэ үлэлэһэрбит күүтүллэр.  Быйыл «Кыайыы аллеятын» анныгар улахан комплекс тутуута былааннанар.

Маны сэргэ быйыл баһы­лыкпыт быыбара буолар. Улуус сайдарыгар үчүгэй салайааччы оруола улахан. Аммабыт туруктаахтык сайдарын, үлэтин-хамнаһын сөпкө торумнуур баһылыкпытын өйүөхпүт диэн эрэнэбит. Өссө сэттэ нэһилиэккэ эмиэ баһылыктар уонна дьокутааттар быыбардара барыаҕа.

— Муниципалитет үлэти­гэр дьокутааттар оруоллара сыллата улаатан иһэр. Норуоту былааһы кытта ситимниир, үлэни көҕүлүүр дьокутааттар буоллахтара дии. 2020 сыл кулун тутарыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтин бэрэстэбиитэллээх уорганнарын дьокутааттарын II сийиэһэ ыытыллыаҕа. Онно туох этиилээх кэлэр былааннааххытый?

— Бу күннэргэ Амма улууһун баһылыктарыгар, улуус Мунньаҕын уонна нэһилиэк дьокутааттарыгар аналлаах «Олохтоох бэйэни салайыныы оскуолата» диэн сүбэ-мунньах ыытылынна. Уопсайа 78 киһи кыттыыны ылла. Кэлэр сылга бүддьүөт эйгэтигэр тахсар уларыйыылар, олохтоох дьокутааттар тыа сирин территориятын сайдыытыгар оруолларын, кинилэр туох иһин эппиэтинэһи сүгэллэрин, билигин тирээн турар боппуруостар, нормативнай-правовой акталар тустарынан сэргэх кэпсэтии буолла. Маннык тэрээһиннэр дьокутааттар күннэтэ тахса турар уларыйыылары билэллэригэр, бэлэм буолалларыгар улахан көмөлөөх.  

Сийиэскэ уопсайа 18 киһи буолан кэлээри сылдьабыт 14 нэһилиэктэн биирдии дьокутаат, оройуон дьокутааттарын Сэбиэтиттэн икки киһи, баһылык уонна мин. Сүрүн боппуруостарбыт үөрэхтээһин, доруобуйа харыстабылын уонна култуура эйгэтин хабыахтара. Итиэннэ национальнай бырайыактарга этиилээхпит. Маны таһынан, кытаанах хомунаалынай тобохтору харайыы туспа ырытыыны эрэйэр.

— Софья Лаврентьевна, олус сэргэх кэпсээниҥ иһин махтал! Дойдугут, тапталлаах Аммаҕыт туһугар үлэҕит өссө ситиһиилээх, таһаарыылаах буоллун!

Кэпсэттэ Ирина Ханды