Арассыыйа атын сайдыы суоллаах?

Ордук хото Арҕаа Дьопуруопа дойдуларыгар өрө тутуллар либерализм, атыннык эттэххэ, уопсастыба уонна дэмэкирээтийэ сайдыыларыгар либэрээллии көрүүлэр систиэмэлэрэ Арассыыйаҕа биһирэммэтин ааһан, өссө үөҕүү аҥаардаах көстүү буолара дириҥ үгэстэрдээх.

Либэрээллии сыаннастар Арассыыйаҕа үлэлээбэттэр

Былыргы, ол аата сэбиэс­кэй кэмнээҕи «Бэлитиичэскэй тылдьыт» быһаарыытынан, либе­­ра­лизм бурсуйдуу өрөбө­лүүссүйэлэр саҕана, бырамыысыланнай бурсуй кылааһын интэриэһин харыстыыр экэнэмиичэскэй уонна бэлитиичэскэй көрүүлэр систиэмэлэрэ буолар дэммит.  Оттон сахалыы тылдьыкка либэрээллии көрүүнү букатын даҕаны итэҕэһи-быһаҕаһы кытта эйэлэһимтиэ буолуу көс­түү­түнэн быһаарбыттар.

Арассыыйаҕа, сэссэлиисим төһө да уһун ырыата ылламмытын иһин, кини хара норуота күн бүгүн даҕаны бурсуй кылааһын либэрээллии систиэмэтин өрө туппата дириҥ төрүттээҕин-силистээҕин өйдүөххэ сөп эбитэ буолуо.

Дьиҥнээҕинэн, бүгүҥҥү Арас­­сыыйаҕа уопсастыба баай уон­на дьадаҥы кылаастарынан арахсыыта, букатын чиччиктии бодолоох көстүүнэн туругуран турара хара норуоту абардар. Хайдахтаах да аан дойдутааҕы экэнэмиичэскэй катаклизмнарга эбии тиэрэ байан биэрэрин эрэ билэр Арассыыйатааҕы олигархия дьоҕус бөлөҕө (дойду экэнэмиистэрэ суруйалларынан, Арассыыйа баайын-дуолун 90%-на  нэһилиэнньэ 10%-нын ылар бөлөх дьон бас билиитигэр киирэн сылдьар) айбардаан олорор. Ханнык баҕарар уопсастыба сүрүн тирэҕинэн буолуохтаах орто кылаас чап-чараас араҥата Арассыыйаҕа баарын дуу, суоҕун дуу туһунан боппуруос өссө мөккүөргэ турар курдук. Сылга хас эмэ уонунан мөлүйүөн дохуоттаах үрдүкү чунуобунньык уонна алларааттан үөһээҥҥэ диэри салайар эргимтэ тойоно-хотуна баалларынан бааллар. Бу гынан баран, бу дьон кириэһилэлэригэр уонна дуоһунастарыгар олороллорун эрэ тухары, итинник далбарга сылдьар кыахтаахтар «Холуодьас үрдүгэр олорон, ууну тото испэт буолуу Арассыыйаҕа акаары майгыттан атыннык ааттамматын» туһунан өс хоһооно былыр-былыргыттан баарын санатыахха сөп. Бүгүҥҥү Арассыыйаҕа хоруупсуйа, үбү-харчыны сиэһин, уоруу муҥутаан турар чахчытын итинэн эмиэ быһаарыахха сөп эбитэ буолуо. Урукку эсти­бит систиэмэҕэ курдук, дьиэ­ҕиттэн атахтаргынан урут сүгэн таһаарыахтарыгар диэри, дуо­һунаскар эбэтэр тэрилтэҕэ мэктиэлэнэн олороруҥ, билигин улахан саарбахтардаах. Онон, туох-ханнык иннинэ, тутуу былдьаһыы үлүскэнэ, ол онтон инники олоҕуҥ мэктиэтэ тутулуктанарын бүгүҥҥү бары «кыһалҕалаахтар» бэрт үчүгэйдик өйдүүллэр.

Оттон норуот бүгүҥҥү бала­һыан­ньатын туһунан оҥос­тон олорон куолулуурга туох да төрүөт суох. «Кытаанах, ыарахан, хобдох уонна куһаҕан» эрэ диэн түмүктүөххэ сөп.

Бу маннык балаһыанньаҕа Арассыыйаҕа бурсуй бырамыы­сыланнай кылааһын экэнэмии­чэскэй уонна бэлитиичэскэй интэриэстэригэр үлэлиир либэрээллии систиэмэни өйөөһүн баар буолуон сөп дуо? Уларыйыы­лаах 90-с сылларга дэмэкирээтийэ иһин туруммут норуот, икки-үс сыл ааһаатын, «дерьмократия, дерьмокрааттар» диэн турбутун умна илик инибит.  Билигин Арассыыйаҕа «демократия, демократ» биир саамай үөхсүүлээх тылга кубулуйбута быданнаата. Манан тугу этээри гынылларый? Баара-суоҕа, биһиги Арассыыйаҕа олорорбутун хаһан да умнуо суохтаахпыт. Өссө кылаассык эппитин курдук, «Арассыыйа бэйэтэ туспа сайдыы суоллаах», «Кинини эн өйгүнэн өйдүөҥ, арсыыннаан мээрэйдиэҥ суоҕа, Арассыыйаҕа итэҕэйиэххэ эрэ наада». Ситинник, итинтэн атын суол суох.

Баҕар, Арҕаа Дьопуруопаҕа либэрээллии сыаннастар кинилэр норуоттарын туһаларыгар, олоххо көрүүлэригэр, уопсастыбаларын сайдыыларыгар көдьүүстээхтик үлэлиир буолуохтарын сөп. Оннук да буолан, билиҥҥитэ ханнык да өрөбөлүүссүйэтэ, аймалҕана суох олордохторо. Оттон биһиэхэ, Арассыыйаҕа, либэрээллии сыан­настар буортулаахтарын, туругуруохтааҕар буолуох, норуоппут төрдүттэн ылымматын туһунан бэрэсидьиэммит Владимир Путин элбэхтэ хатылаан эттэ.

Либэрээллии сыан­нас­тар тустарынан тоҕо маннык уһуннук дойҕохтонно? Арассыыйаҕа өй-санаа мөккүөрэ тохтообот, оннук буолуохтаах даҕаны. Олохпут-дьаһахпыт уларыйыыта-тэлэрийиитэ, өй-санаа бутуллуута улахана бэрт. Төһө да либэрээллии сыаннастары «ыкка бырахпыппыт иһин», бу көстүү Арассыыйаҕа дириҥ силистээх-мутуктаах уонна күн бүгүн даҕаны тыыннаах уонна күүстээх сабыдыаллаах.

Бөлүһүөпүйэ наукатын дуоктара, ХИФУ бэрэпиэссэрэ, сааһын тухары өрөспүүбүлүкэ үрдүк үөрэҕин систиэмэтигэр дьаныардаахтык уонна бэриниилээхтик үлэлии сылдьар Виктор Данилович Михайлов, бэйэтин тустаах үлэлиир эйгэтигэр сыһыаран этэр этиитин кытта билсиэххэ. Ол онуоха, бэрэпиэссэр өттүттэн, ити бүгүн тыл ыстала буолбут либэрээллии сыаннастарга тохтоон ааһарыгар болҕомтобутун хатыаҕыҥ.

Либэрээллии идьиэйэ тыыннаах?

— Бу күннэргэ тэлэбиидэнньэ «Россия» ханаалыгар ыытааччыта Наиля Аскер Заде «Оонньуур дьон» диэн ааттаах биэриитин көрдүм. Биэрии кыттыылааҕа — балачча биллэр экэнэмиис, үп-харчы эйгэтин исписэлииһэ, 90-с сылларга бэлиитик, Егор Гайдар доҕоро уонна биир санаалааҕа, Альфа-баан төрүттээччитэ уонна билиҥҥи салайааччыта Петр Авен. Өссө эбэн этэр буоллахха, эмиэ ол 90-с сылларга Борис Ельцины тула түмсүбүт эдэр эрэпиэрмэһиттэртэн биирдэстэрэ, аныгы Арассыыйаҕа либэрээллии экэниэмикэни төрүттээһин биир көхтөөх кыттыы­лааҕа. Тэлэбиидэнньэҕэ 1 чаас­таах сэһэргэһиигэ Петр Авен бэйэтэ Арассыыйатааҕы олигар­хтар эргимтэлэригэр ханнык да сыһыана суоҕун туһунан этэр. Арассыыйаттан, Москубаттан барар, атын дойду кырасданьыына буолар санааны бэйэбэр хаһан даҕаны иитиэхтээбэтэҕим диир. Игирэ уоллаах кыыһа АХШ-ка үөрэммиттэрин уонна олороллорун туһунан аһаҕастык билинэр.

Салайар Альфа-баана дойдуга биэс бастыҥнар истэригэр киирсэр эбит. Бэлиитикэҕэ орооспотун туһунан этэр. Петр Авен биир этиитигэр суолта биэриэхпин баҕарабын. Ол — Владимир Путин соторутааҕыта «либэрээллии идьиэйэ уонна систиэмэ Арассыыйаҕа кэскилэ суоҕун дьэҥкэтик көрдөрдө» диэн эппитин Петр Авен бу тэлэбиидэнньэнэн биэриигэ олорон утарда. Ол курдук, Петр Авен либэрээллии өй-санаа, идьиэйэ, хамсааһын Арассыыйаҕа тыыннаах, ону көмөр, бука, кыаллыбата буолуо диэтэ. Бу гынан баран кэҥэтэн, тэнитэн ол туһунан кэпсии барбата.

Мантан сиэттэрэн, эмиэ бу соторутааҕыта Владивостокка бэрт ситиһиилээхтик ыытыллыбыт Илиҥҥи экэнэмиичэскэй куорум кыттыылаахтара кэпсэтэр уонна мөккүһэр былаһааккаларыгар буолбут  түгэҥҥэ болҕомтону хатыахпын баҕарабын. Бу былаһааккаҕа, дойдуга үчүгэй бэлэмнээх каадырдары бэлэмнээһиҥҥэ идэҕэ үөрэтэр үөрэх тэрилтэлэрин үлэлэрин-хамнастарын уларыта тутуу, саҥардыы туһунан кэпсэтиини биллэр экэнэмиис, Сбербаан салайааччыта, урут-уруккуттан олохсуйбут либэрээллии көрүүлэрдээх уонна оннук бигэ хайысхалаах эрэпиэрмэһитинэн ааҕыллар Герман Греф салайан ыытта.

Герман Греф Арассыыйа   үөрэҕин туһугар  охсуһар

Бу кэпсэтиигэ Герман Греф Арассыыйа оскуолаларыгар оҕо билиитигэр сыананы ту­руоруу олохсуйбут үгэһин буортулааҕынан ааҕан туран, суох гынарга этэр. Ити санаатын бигэргэтии быһыытынан, кини оҕо билиитин-көрүүтүн сыананы туруоруунан сыаналааһын оҕо уйулҕатын алдьатарынан, оҕолор ортолоругар тэҥэ суох буолууну үөскэтэринэн уонна күөртүүрүнэн: үчүгэй сыанаҕа үөрэнээччи бэйэтин үрдүктүк сананарыгар, оттон мөлтөх сыаналаах өттө өй-санаа, үөрэххэ дьоҕур өттүнэн бэйэтин итэҕэстээх курдук ылынарыгар улахан буортулаах дьайыылааҕар тохтоото.

Кини салгыы эппитинэн, маннык хобдох үгэһи үрдүк үөрэх систиэмэтэ эбии чиҥэтэн биэрэр. Ол түмүгэр, үрдүк үөрэҕи бүтэрээччилэр ол өссө оскуолатааҕы сылларыттан олохсуйбут бэйэлэрин «итэҕэстэригэр» аны хаһан да сөллүбэттии букатыннаахтык бааллан туран, үлэ-хамнас киэҥ аартыгар үктэнэллэр.

Прокопий ИВАНОВ

Подробнее читайте в свежем номере газеты по указанной ссылке.

Уважаемые читатели!

1. Покупая электронную версию Издания, вы осознаете, что покупаете ее исключительно для личного (семейного) пользования. Перепродажа или любая другая передача купленного вами номера газеты третьим лицам запрещается и может преследоваться по закону.
2. Обязанности продавца, в качестве которого выступает Издание, считаются выполненными с момента отправки Покупателю ссылка на скачивание купленного и оплаченного им номера газеты.
3. Стоимость газеты в розницу 30 руб.

ВАЖНО! Иногда, по независящим от Издания причинам, спам-фильтры Покупателя перебрасывают письмо с заказанной вами ссылкой в папку «Спам». Поэтому если вы не получили от нас автоматически сгенерированного письма со ссылкой, для начала проверьте папку «Спам». Если его нет и там — обращайтесь в нашу редакцию.