Науканы олоҕу кытта ыкса ситимнээбит үтүөлээх

Манна СГТХА профессора Афанасий Васильевич Чугунов курдук улахан учуонайдаахпыт биһиги дьолбут буолар. Кини ордук саха боруода сүөһүтүн үөрэтиигэ үлэлэстэ уонна зоотехнияҕа экология боппуруостарын үөрэтиини аан бастакынан киллэрбитэ.
Афанасий Васильевич быйыл тыа хаһаайыстыбатын кандидата буолар үлэтин көмүскээбитэ 50 сылын туолла. Кини бу үйэ аҥарын устата төһөлөөх элбэх устудьуону иитэн-үөрэтэн таһаарда, төһөлөөх элбэх киһи научнай үлэни суруйан учуонай аатын ылла, төһөлөөх арыйыылары оҥордо! Кини кабинекка олорон үлэлиир учуонай буолбатах, науканы олоҕу кытта сибээстээн сүрдээх көдьүүстээхтик үлэлиир педагог буолар. Кини үөрэтэр ньыматыгар олоҕу кытта тэҥҥэ хардыылаан саҥалыы (инновационнай) сүүрээннэри киллэрэн, тыа хаһаайыстыбатын кадрдарын бэлэмнээһиҥҥэ улахан сыратын уурбутун бэлиэтиибин.
30 сыл анараа өттүгэр кини А.Н.Жирковтуун, А.С.Уаров­тыын, Д.В.Саввинныын биир санааҕа кэлэннэр, оччотооҕу үөрэҕирии миниистирэ Е.И.Ми­хайлова өйөөн тыа сирин оскуолаларын тирэҕэр Чурапчыга, Мэҥэ-Хаҥаласка, Уус-Алдаҥҥа, Тулагыга аан бастакы агрооскуолалар тэриллибиттэрэ. Афанасий Васильевич А.Н.Жирковтуун өссө 30 сыл анараа өттүгэр оҕону кыратыттан үлэҕэ-хамнаска үөрэтэн, кинилэр тыа сиригэр, сиргэ сыстаҕас буолалларын курдук иитэн-үөрэтэн таһаарыахха диэн биир санааҕа кэлэннэр бу үлэни саҕалаабыттара. Дьэ бу 30 сыл устата Афанасий Васильевич республика агрооскуолаларын өйөөн, аҕалыы сүбэлээн, туох баар билиитин-көрүүтүн ууран, сайыннаран кэллэ. Кини научнай, общественнай уонна педагогическай үлэни тэҥҥэ тутан, олоҕу кытта ситимин сүтэрбэккэ олус көдьүүстээхтик үлэлээн кэлбит талааннаах учуонай буолар. Маннык үс сүдү сүгэһэри тэҥҥэ тутан үлэлиир киһи сэдэх буолар. Үөрэх кыһаларыгар олохсуйбут бастыҥ үгэстэр барыта кини сүбэтинэн олоххо киирдилэр. Кини биир улахан ситиһиитэ – тыа оскуолаларын уонна тыа хаһаайыстыбатын учуонайдарын икки ардыгар ыкса ситими олохтоото. Холобур, тыа хаһаайыстыбатын кыра академията кини этиитинэн аһыллыбыта.
Афанасий Васильевиһы табаарыстара, биир идэлээхтэрэ, аата-ахсаана суох элбэх үөрэнээччилэрэ дириҥ билиитин, уопутун, мындырын эрэ иһин буолбакка, дьоҥҥо сылаас сыһыанын, учууталларга, устудьуоннарга болҕомтотун, киһи быһыытынан үтүө санаатын иһин олус убаастыыллар уонна таптыыллар. Кини сырдык санаатынан күөдьүппүт кыымнара киэҥник тарҕанан билигин 102 агрохайысхалаах оскуола республика 30 улууһугар үлэлии тураллар. Бу оскуолалар хайысхалара кэҥээн, тэнийэн — сылгы, ынах, таба иитиитинэн, булдунан, оҕуруот аһын олордуутунан, бурдугу, эмтээх оту үүннэриинэн, үөрэтиинэн дьарыктаналлар. Кэлин өссө пчеловодство курдук саҥа хайысханан Өктөм оскуолатыгар (Хаҥалас) уонна Бөтүҥ оскуолатыгар (Амма) кытта дьарыктанар буоллулар. Оттон ыраах Абый улууһугар «биэкэр оскуолата» арыллан бүтүн нэһилиэги аһатан олороллор. Ураһалаах орто оскуолатыгар кыылы иитиинэн (звероводство) дьарыктаналлар. Саҥа хайысхалары киллэрбит 9 агрооскуолаҕа республика Баһылыга Егор Афанасьевич Борисов 1 мөлүйүөннээх граннары туттартаата. Бу үчүгэйдик үлэлиир тыа оскуолаларыгар улахан өйөбүл буолар. Кэнники сылларга агрооскуоланы бүтэрбит оҕолор 16,3% тыа хаһаайыстыбатын хайысхатын таланнар орто уонна үрдүк үөрэх кыһаларыгар үөрэнэ киирдилэр. Ити үчүгэй көрдөрүү уонна Афанасий Васильевич Чугунов оскуолалары кытта ыкса ситимнээх үлэтин түмүгэ буолар.
Афанасий Васильевич учуонай эрэ буолбакка хоһоон, кэпсээн суруйар айар дьоҕурдаах, чараас уйулҕалаах, баай тыллаах, киэҥ билиилээх киһи буолар. Агрооскуолалар түмсүүлэрин хас биирдии тэрээһинэ кини суруйбут тылларын гимныттан саҕаланар.
А.В.Чугунов ситиһиилэрэ – кини сүдү талааныгар, ум­сулҕаннаах үлэтигэр уонна саҥаны айарга-тутарга уҕарыйбат дьулууругар сытар.

Антонина Григорьева,
Ил Түмэн наукаҕа, үөрэхтээһиҥҥэ, култуураҕа, сонуну киэҥник тарҕатар ситимнэргэ уонна общественнай тэрилтэлэр дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ.