Оҕо тэҥ сайдыыны, билиини ылыахтаах диэн этиини биһириибит

Ыам ыйыгар дойду президенэ Владимир Путин «РФ 2024 сылга диэри сайдыы национальнай сыалларын уонна стратегическай соруктарын туһунан» тахсыбыт ыйааҕар итиэннэ республика баһылыга Айсен Николаев «Социальнай-экономическай сайдыы сүрүн стратегическай хайысхаларын туһунан» ыйааҕар олоҕуран инники сайдыы торумнара уурулуннулар. Ол эбэтэр, кэлэр сылларга ханнык сүрүн хайысхаларынан үлэ-хамнас барыахтааҕа чопчу ыйыллан, үбүлэнэн, дьон олоҕун хаачыстыбатын үрдэтиигэ, доруобуйа харыстабыла, үөрэхтээһин, технологическай сайдыы, оҥорон таһаарыы олох тэтимин кытта тэҥҥэ барсан иһиитигэр сыал-сорук турда.

Холобур, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана сэтинньи 22 күнүгэр таһаарбыт «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр үөрэхтээһин сайдыытын стратегическай хайысхаларын туһунан» ыйааҕар алта сыл иhигэр олоххо киллэриллиэхтээх чопчу сорук быһыытынан ыйылынна. Үөрэхтээһин сайдыыта — олох бары салаатын сайдыытыгар, киһи хапытаалын үүннэриигэ укулаат уурар сүрүн тосхол буоларынан, бу хайысхаҕа улахан болҕомто ууруллуоҕа. Манна оҕону кыратыттан анал үөрэҕи бүтэриэр диэри ыраах-чугас олороруттан тутулуга суох, аныгы технологияларга тирэҕирэн бары өттүнэн сайыннарар эйгэтэ тэриллиэхтээх.

Билигин бу соруктары олоххо киллэриигэ дьүүллэһиилэр үөрэҕирии үлэһиттэрин, учууталлар ортолоругар, уопсастыбаҕа бара тураллар. Бу туһунан биһиги үөрэх эйгэтигэр чугас дьонтон санааларын атастаһалларыгар көрдөстүбүт:

Маргарита Винокурова, СР үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ, педагогическай наука кандидата, Дьокуускай:
— СР Ил Дархана Айсен Николаев үөрэх инники кирбиигэ сайдыытын туһунан Ыйааҕын ааҕан баран, мин үйэ аҥаара араас улуустарга уонна үөрэх салаатыгар алларааттан саҕалаан бүүс-бүтүннүүтүн үктэлигэр үлэлээн кэлбит киһи быһыытынан, санаабын кылгастык этиэхпин сөп. Биллэн турар, быыкаа оҕо ийэтин иһиттэн арахсан киинэ түһүөҕүттэн ыла ананан кэлбит орто дойдутун олоҕун-дьаһаҕын этинэн-хаанынан билбитинэн барар. Кырдьык да, санаан да көрдөххө оннук. Быыкаа киһи күннэтэ улаатан, наука этэринэн, туох баар айылҕа биэрбит рецептордарын, уорганнарын көмөтүнэн түргэн тэтимнээхтик ылынан, сайдан барар, күннэтэ сибэкки курдук улаатар. Тус бэйэм билиибинэн, кэтээн көрүүбүнэн, оҕо киинэ түһээтин кытта итинник тэтимнээхтик сайдан барарын бигэргэтэбин. Ол иһин Айсен Сергеевич Ыйааҕар оҕо кыра сааһыттан сөпкө сайдар услуобуйатын тэрийии туһунан этиитин мин чугастык ылынабын. Ол аата биһиги олохпут бүгүҥҥү сайдыыта ити боппуруоһу болҕомтоҕо ылар кыахтанан эрэр эбит диэн үөрэ бэлиэтиибин.
Бу кыра киһиэхэ саамай суолталаах кэм. Сорох дьон: “Ээ, утуйа сытар уу кыһыл оҕо тугу билиэй-көрүөй, истиэй?” — диэн өйдөбүллээхтэр. Оннук буолбатах. Бу кыракый киһи хараҕын симэн утуйа да сыттар, тулалыыр эйгэҕэ туох буола турарын, дьон сыһыанын, онтон да атыны губка курдук барытын ылына, иҥэринэ сытар. Онон бу Ыйаах төрөппүттэр, иитээччилэр эппиэтинэстээх буолууларыгар улахан соругу туруорда, кыра оҕоҕо сыһыаны тосту уларытар кэм кэлбитин күөдьүттэ.
Бу ыйаахха оҕону 2 ыйыттан 3 сааһыгар диэри анал көрөр-истэр дьааһыла арыйыахха сөп эбит диэн суруллар. Ол аата билиҥҥи кэмҥэ диэри оҕону уһуйаан тэрилтэлэригэр нэһиилэ оҕо 3 сааһын сиппитин эрэ кэннэ детсадынан хабарга улахан уочарат аччаабыта, эбэтэр олох да суох буолуута ситиһиллэн эрэрин ааһан, аны дьааһыла арыллыытын боппуруоһа турбут эбит диэн өйдүөххэ сөп. Олох көрдөрөрүнэн, бу сөптөөх этии. Онон 2022 сылга диэри бу маннык тэрилтэлэр тэнийэллэрэ буоллар диэн элбэх дьон эрэнэ истибит буолуохтаах. Ордук эдэр, үөрэнэ сылдьар, эбэтэр саҥа үлэлээн эрэр ыччакка улахан өйөбүл буолуо этэ. Урут сэбиэскэй кэмҥэ итинник дьааһылалар бааллара ыал дьоҥҥо улахан өйөбүллээх этэ.
Ыйаахха үөрэх салаатын сайдыытын бары өрүттэрэ таарыллыбыттар. Мин чуолаан маннык пууннарга тохтуум. Бастатан туран, иитии-үөрэтии тэрилтэлэрин материальнай-техническай базаларын бөҕөргөтүү, сайыннарыы, саҥалыы типтээх оскуолалары тутуу. Бу олус кытаанах боппуруос, ордук кытыы сытар, хоту уонна ыраах тыа сиригэр баар сирдэргэ. Кистэл буолбатах, элбэх нэһилиэктэргэ былыргы тутууга, үөрэнэргэ сөбө суох усулуобуйалаах  мас дьиэлэргэ билигин да оскуолалар үлэлииллэр. Оттон тыа сиригэр, төрөппүттэр олохсуйан олорон үлэлииллэригэр бастакы ирдэбил оскуола уонна оҕо саада буолар. Ол аата оскуола дойдубут экономиката тупсарыгар, олох, тыа сирэ сайдарыгар, ас-үөл элбииригэр улахан кылааттаах. Итиннэ түргэн сибээс, интернет сайдара эмиэ биир ситимнээх, тоҕо диэтэр, нэһилиэнньэ, учууталлар, оҕолор төһө да киин сиртэн тэйиччи олордоллор, республика, тас да дойду үрдүнэн туох буола турарын тэҥҥэ билэ-көрө сылдьан холкутук, нус бааччы олорон үлэлиэ-хамныа этилэр. Дьэ, оччоҕо эдэр ыччат тыа сиригэр олохсуйуутун боппуруоһа эмиэ быһаарыллыа этэ дии саныыбын.  Онон үөрэхтээһин тиһигин сайдыыта дойду бүттүүнүн сайдыытын кытта ыкса ситимнээх хайысха буоларынан, мин ыйааҕы икки илиибинэн өйүүбүн.

Афанасий Федоров, Саккырыыр орто оскуолатын директора:
— Бу дьыл сэтинньи 22 күнүгэр республикабыт Ил Дарханын «Саха Республикатыгар үөрэҕирии сайдыытын тускуллара» диэн дьаһалын, биһиги, ыраах сытар хотугу улуустарга үөрэҕирии тэрилтэлэрин үлэһиттэрэ, билсэн, үөрэтэн көрөн баран улаханнык биһириирбитин биллэрэбит. Барыта чопчу, киһиэхэ өйдөнөр гына суруллубут. Биһиги оскуолабытыгар өбүгэ төрүт үгэстэрин, олохтоох төрүт норуоттар тылларын үөрэтии үөрэх былааныгар киирэн турар. Ол курдук, «Основы северного оленеводства» предмет быһыытынан бэриллэр. Эбээн тылын үөрэтиигэ 1 кылаастан 11 кылааска дылы нэдиэлэҕэ 4 чаас бэриллэр.
Оҕолор дьоҕурдарын сайыннарыыга, учууталлар билиилэрин-көрүүлэрин үрдэтиигэ туһуламмыт тэрээһиннэр, биһиги киин сиртэн ыраах сытарбыт быһыытынан, үп-харчы тиийбэтинэн дистанционнай форма (видеоконференция) нөҥүө ыытыллаллара көдьүүстээх буолуо эбит. Биһиги, Р.И. Шадрин аатынан Саккырыыр орто оскуолата, бу хайысханан үлэҕэ бастакы хардыылары оҥордубут. Ол курдук, сэтинньи 29 күнүгэр онлайн маастар-кылаастар бастакы сессияларын ыыттыбыт. Онлайн маастар-кылаастары ыытыыга Дьокуускай куораттааҕы лицей, национальнай гимназия, Саккырыыр орто оскуолатын учууталлара кыттыыны ыллылар. Маннык тэрээһини ыытыы хайысхата салгыы тупсан, чочуллан, ис хоһооно кэҥээн, сайдан иһэригэр баҕарабыт, киин регионнары да кытта сибээс олохтуурга олус бэрт буолуо эбит диэн санааҕа кэллибит.
Дьаһал 2.10 пуунугар этиллэринэн, 2024 сылга Аан дойдутааҕы научнай-үөрэтэр кииннэр тэриллиилэрэ, кырдьык да, соһуччу өрө көтүүгэ тэҥнээх буолуоҕа дии саныыбын. Онно эрдэттэн бэлэмнэнэн ыраах сытар хоту сирдэргэ, чуолаан, биһиги оскуолабытыгар английскай тылы дириҥэтэн үөрэтиини саҕалыыр – бүгүҥҥү кэм ирдэбилэ дии саныыбын. Хотугу улуустарга биир сиргэ кииннээн специализированнай IT-оскуола арылларын наадалааҕынан ааҕабын.
Биһиги усулуобуйабытыгар саамай сөптөөх, тыҥаан турар боппуруос быһаарыллыыта ыйаах 2.13.4 пуунугар этиллибитин аахтыбыт. Хотугу оскуолалар олох түргэн тэтимигэр сөп түбэһиннэрэн, киин сирдэри кытта тэҥҥэ сайдалларыгар, бастатан туран, күүстээх специалистарынан хааччыллыылара уонна түргэн, хаачыстыбалаах интернет баар буолуута ирдэнэр.