Саха сирин үөрэҕэр саҥаны киллэрэр кэммит

Мунньах СӨ баһылыгын э.т. Айсен Николаев иһитиннэриититтэн саҕаланна. Мунньах аһыллыытыгар РФ Үөрэҕин миниистирин солбуйааччы – статс-секретарь Павел Зенькович, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бастакы президенэ Михаил Николаев кытыннылар.

Айсен Николаев: “Үөрэх салаатыгар уларытыы киллэрдэхпитинэ эрэ сайдыахпыт”

Айсен Николаев учууталлар атырдьах ыйынааҕы улахан мунньахтарыгар оҥорбут иһитиннэриитигэр үөрэх тиһигэр аныгы кэми батыһа уларытыы киириэхтээҕин туһунан боппуруоһу таарыйда. Кини РФ Президенэ ыам ыйынааҕы ыйааҕар Арассыыйа инники сайдыытын ситиһэргэ соруктаабытын бэлиэтээтэ. “Болҕомто дьоҥҥо, кинилэр айар кыахтарын сайыннарыыга ууруллуохтаах. Быһаарыныылаах хамсаныы наада. Ол инниттэн киһи хапытаалыгар эппиэтиир эйгэ, чуолаан үөрэх эйгэтэ уларыйыахтаах. Бүгүн олох бары эйгэтигэр цифровой ньыманан үлэ киирбитин кэннэ, оттон экономикаҕа ситиһии киһи интеллектуальнай кыаҕыттан тутулуктанар буолбутун кэннэ, үөрэх эйгэтигэр уларытыы киллэрэр булгуччулаах. Ол гынан баран, үөрэх салаатын сайыннарыыны аҥардас үөрэх салаатын үлэһиттэригэр эрэ сүктэриллиэ суохтаах. Бу — биһиги барыбыт, уопсастыба, наука, бизнес, былаас үлэһиттэрин соруга”, — диэн Айсен Николаев эттэ.
Кини олорон хаалымыахха диэн ыҥырда. “Аныгы олоххо эппиэтиир үөрэх хайдах буолуохтааҕый, ханнык хардыылар наадаларый – бу ыйытыыларга эппиэти бары бииргэ булуохтаахпыт”, — диэн эттэ.
Айсен Николаев иһитин­нэриитигэр үөрэх эйгэтин кыһалҕалаах боппуруостарыгар тохтоото. Кэлиҥҥи кэмҥэ өрөспүүбүлүкэҕэ төһө да таас оскуолалар тутуулара күүскэ бардар, мас уонна хаарбах туруктаах оскуолалар бааллар – 652 оскуолаттан 59-һа саахаланнар туруктаахтар. Толору хааччыллыылаах оскуолаларбыт 45 % ылаллар. Бастакы сменаҕа көһүүгэ өссө 6000 эбии миэстэ наада. Биир улахан кыһалҕанан оскуолаларга кылаастар туолан тураллара буолар. Холобур, Дьокуускайга кылаастар туолуулара нуорматтан 1,5 төгүл үрдүк. Манна куорат дьаһалтата ситимнээх үлэни ыытар. Билигин киин куораппытыгар судаарыстыба уонна чааһынайдар кыттыгас үлэлэһиилэринэн 4 саҥа оскуола, 5 оҕо саада тутулла турар.
Үөрэх тиһигэр киириэхтээх уларыйыылар тустарынан боппуруостары балаҕан ыйыгар илии баттаныахтаах ыйаахха киллэриэхтэрэ. Айсен Николаев бырабыытылыстыба уонна министиэристибэ үлэһиттэрин дьонтон уонна тэрилтэлэртэн киирбит этиилэри биир хайысхаҕа сүрүннүүлэригэр ыҥырда.

Быйыл ыытыллар үөрэх салаатын үлэһиттэрин атырдьах ыйынааҕы мунньахтарыгар педагогтар эрэ буолбакка, наука, култуура салаатын үлэһиттэрэ, бизнес, федеральнай, өрөспүүбүлүкэ, муниципальнай былаас бэрэстэбиитэллэрэ уонна төрөпүттэр түмсүүлэрэ кытыннылар.

Аан дойду үөрэҕин эйгэтигэр киирии

Бу курдук ааттаах “төгүрүк остуолга” РФ Үөрэҕин миниистирин солбуйааччы – статс-секретарь Павел Зенькович, Хельсинка үөрэхин департаменын баһылыга Лииза Похъолайнен кытыннылар. Тэрээһини СӨ үөрэҕин уонна наукатын миниистирин солбуйааччы Феодосия Габышева арыйда. Кини өрөспүүбүлүкэҕэ оҕо сайыннарарга туһаайыллыбыт ханнык үөрэх бырайыактара үлэлииллэрин билиһиннэрдэ. Аан дойдуга биһирэммит “Көс оскуола”, “Арктика” эксперементальнай оскуола-интернат”, “Искусство уонна культура норуоттар икки ардыларынааҕы Арктическай киинэ”, “Аҕыйах ахсааннаах норуоттар тылларын, култуураларын харыстааһын”, “Арктика оҕолоро. Оскуола иннинээҕи үөрэх” бырайыактар туһунан кэпсээтэ. Оттон судаарыстыбаннай уонна чааһынай үлэлэһии бырайыагынан үөрэх тэрилтэлэрин тутуу уонна уйуһаан өҥөтө оҥоһуллар. Санатар буоллахха, үгүс бырайыактар аан дойду таһымнаах статустаахтар.
“Норуоттар икки арды­ларынааҕы Арктика оскуолата” бырайыагынан аан дойдуга биир бастыҥ оскуоланан биллэр Хельсинкаҕа баар IB норуоттар икки ардыларынааҕы оскуола уопутун кытта билсибиттэр. “Бу оскуоланы кытары сибээстэһиэхпит, тоҕо диэтэххэ, биһиги үлэбит соруктара майгыннаһаллар”, — диэн Феодосия Габышева бэлиэтээтэ.

IB бырагырааманан үөрэтии – Международнай Бакалавриат бырагыраамата, үс тылтан биирдэстэринэн (английский, французкий, испанский) үөрэтии. Бу бырагыраама Аан дойду бастыҥ үөрэх кыһаларыгар туттарсар оҕолору бэлэмниир. 125 дойдуга 2718 норуоттар икки ардыларынааҕы оскуолалар IB бырагырааманан үлэлииллэр. Үгүстэрэ судаарыс­тыбаттан үбүлэнэллэр.

Феодосия Габышева Саха сирин үөрэҕин тиһигэр IB бырагырааманан үөрэтиини тэтимнээхтик киллэрэн, оҕолорбут кыахтарын сайыннаран, кинилэр Аан дойду бастыҥ үрдүк үөрэх кыһаларыгар үөнэнэн, төрөөбүт өрөспүүбүлүкэлэрин сайыннарыахтарын туһунан эттэ.
Үөрэх салаатыгар цифровой технологияны киллэриигэ сорук турар. Билигин Интернет ситимигэр өрөспүүбүлүкэ 11 оскуолата эрэ холбоно илик. Ол гынан баран, үс гыммыт биир оскуолаларыгар эрэ Интернет түргэн. Билигин оҕолор IT технологияны баһылыыр кэмнэрэ. “Оскуолаларга күүстээх цифровой ситими киллэрэр биир сүрүн сорукпут”, — диэн Феодосия Васильевна эттэ.
Хельсинка үөрэҕин департаменын баһылыга Лииза Похъолайнен Финляндияҕа үөрэх тиһигин сорох өрүттэрин кылгастык кэпсээтэ. “Үөрэх судаарыстыбаннай былаанын ылынабыт. Оскуолалар кыбаарталынан былаан оҥостоллор. Биһиги үөрэхпит салаатын уратытынан оҕолорго ханнык хайысханан үөрэнэллэригэр талар быраап биэрэбит. Тохсус кылаас кэннэ национальнай финский лицейгэ туттарсаллар. Манна Аан дойду бастыҥ үрдүк үөрэх тэрилтэлэригэр киирэллэригэр бэлэмнииллэр. Финскай лицейи бүтэрбиттэр европейскай аттестат ылаллар. Биһиги дойдубут үөрэҕэ эмиэ оҕо талаанын сайыннарарга туһаайыллар. Дьоҕурдаах оҕону күүскэ сайыннарабыт”, — диэн кэпсээтэ.
Хотугу Форум норуоттар икки ардыларынааҕы организация дириэктэрэ Михаил Погодаев Arctic Skill норуоттар икки ардыларынааҕы куонкурус көдьүүстээх түмүктэрин туһунан кэпсээтэ. Кини Хотугу Форум тэрээһиннэрэ хоту сиригэр олорор аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоох оҕолор үрдүк таһымҥа тахсалларыгар үктэл буолуон сөбүн ыйда.

Саха сирин саҥа үөрэҕэ

Үөрэх салаатын үлэһиттэрин атырдьах ыйынааҕы мунньахтарын иһинэн өссө биир улахан тэрээһин буолла. РФ үөрэҕин миниистирин солбуйааччы-статс-сэкирэтээр Павел Зенькович, “Үөрэнээччилэр Арассыыйатааҕы хамсааһыннара” тэрилтэ дириэктэрин эрэгийиэннэри кытта үлэҕэ солбуйааччыта Дарья Толкачева, өрөспүүбүлүкэ салалтата уонна педагогтар, уопсастыбынньыктар дьүүллэһэр былаһаакка көрсөннөр, “Саха сирин саҥа үөрэҕэ” диэн тиэмэҕэ санааларын атастастылар.
Павел Зенькович Национальнай бырайыак туһунан билиһиннэрдэ. Бу Владимир Путин туруорбут соруктарыттан оҥоһуллубут хас даҕаны федеральнай бырайыактартан турар. Соруктар материальнай-техническэй базаны сайыннарыы, үөрэтии ис туругун уонна учуутал үлэтин боппуруостарыгар сыһыаннаах. Кини этэринэн, сотору кэминэн үөрэххэ ураты саҥалыы ньыма киириэхтээх, ону батыһа учууталлар квалификацияларын үрдэттэ сылдьыахтаахтарын ыйда. “Национальнай бырайыак урукку курдук биир эрэ салааны өрө туппакка, барытын тэҥинэн сайаннарар соруктаах. Манна оскуола иннинээҕи үөрэхтээһинтэн саҕалаан, талааннаах оҕолору булан сайыннарыыга, үрдүк үөрэххэ тиийэ барыта хабыллар. Ол түмүгэр Арассыыйа уопсай үөрэхтээһин көрдөрүүтүнэн 10 бастыҥ дойду кэккэтигэр киириэхтээх”, — диэн санаатын эттэ.
СӨ бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин эбээһинэһин толорооччу Владимир Солодов оскуола материальнай базатын тупсарыынан эрэ үлүһүйбэккэ, болҕомтону үөрэтии хаачыстыбатыгар ууруллуохтааҕын бэлиэтээтэ. Кини Бэрэсидьиэн 2012 сыллааҕы Ыам ыйынааҕы ыйааҕын кэнниттэн өрөспүүбүлүкэҕэ үөрэх үлэһиттэрин хамнаһа лаппа үрдээбитин уонна кэлиҥҥи 5 сылга 52 оскуола үлэҕэ киирбитин, билигин өссө 28 оскуола тутулла турарын иһитиннэрдэ.
Дьүүллэһии былаһаак­катыгар үгүс санаалар этиннилэр. Маныаха бары биир түмүккэ кэллиллэр – “Үөрэх” национальнай бырайыак Арассыыйаны 10 бастыҥ көрдөрүүлээх үөрэх салаалаах дойдулар кэккэлэригэр киллэрэр соруктаах.