15 января 2018 в 13:24

Хамнаһы үрдэтиини сэргэ… ороскуоту кыччатыы

Сыл саҥата бүддьүөт үлэһиттэрин хамнаһын кээмэйигэр кэккэ уларытыылары киллэрдэ. Хамнаһы үрдэтии уонна инникитин бүддьүөттэн хамнастанан олорор дьону туох күүтэрин туһунан Ил Түмэн бюджекка, үпкэ, нолуок уонна сыана политикатыгар, бас билии уонна приватизация боппуруостарыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Юрий Николаевтыын кэпсэттим.

Үрдүк үөрэх кыһаларын үөрэтээччилэрэ билиэхтэрэ

— Хамнаһы төлөөһүн өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн ороскуотун биир саамай эппиэтинэстээх ыстатыйатынан буолар. Судаарыстыба баһылыга Владимир Путин ыам ыйынааҕы ыйаахтарыгар туруорбут соругунан уонна 2012-2017 сс. Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр бүддьүөт үлэһиттэрин хамнаһын уонна хамнас алын кээмэйин үрдэтии концепциятынан ааспыт сылга бүддьүөт үлэһиттэрин 12 тус категориятыгар хамнастара үрдээтэ. Уопсайа 58 тыһ. үлэһит хамнаһа үрдээтэ. Ааспыт сылга алтынньыга бүддьүөккэ бу хайысхаҕа эбии 2,9 млрд. солк көрбүппүт. Өскөтүн 2017 сылга бүддьүөт үлэһиттэрин хамнастарын үрдэтиигэ 68 млрд. 788 мөл. солк. анаммыт эбит буоллаҕына, 2018 сылга 74 млрд. 751 мөл. солк. көрүллэр.

Орто хамнаска предпринимателлэр хамнастара (дохуот диэн ыстатыйанан киллэрэн) эмиэ ааҕыллар. 2017 сылга үлэлээн иитиллээччилэр орто хамнастара — 55 тыһ. 990 солк., 2018 сылга — 59 тыһ. 844 солк., 2019 сылга — 62 тыһ. 699 солк. быһыллыбыт.

Уустук сыллар күүтэллэр

— Дьэ, бу үрдэтии өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр, биллэн турар, чэпчэкитик ааспат.
Өрөспүүбүлүкэ бэйэтэ оҥорон таһаарар дохуота, ол эбэтэр бүддьүөккэ киллэрэр дохуоппут 120 млрд солк. тэҥнэстэ. Бу сууматтан улахан аҥара хамнас төлөбүрүгэр барар. Сылын аайы хамнаска ыытыллар үбү 3-4 млрд солк. үрдэтэбит. Холобур, 2017 сыллаахха хамнас төлөбүрүгэр 69 млрд солк. ыыппыт эбит буоллахпытына, быйыл 75 млрд солк. көрдүбүт.

Хамнас үрдээбитин кэннэ булгуччу боппуруостар үөскүүллэр. Хамнас үрдээбитин кэннэ материальнай чааспыт кыччаата дииллэр. Ол курдук, хамнас үрдэтиллибитин суотугар, бу сүһүөх кыччыыра баар суол. Холобур, медицина үлэһиттэригэр 70% үрдэппит буоллахпытына, материальнай чаастарыгар 30% эрэ хаалар.

Аны, билигин дойду регионнарыгар бүддьүөт үлэһиттэрин ахсаанын элбэппэт сорук турар. Билигин хас биирдии солкуобай туһугар охсуһар кэммит кэллэ. Ол иһин, бүддьүөт тэрилтэлэрин иннигэр эмиэ улахан сорук турар – судаарыстыбаттан эрэ харчы эрэйбэккэ, бэйэни хааччыныы. Президент ороскуоттар экономическай өттүнэн көдьүүстээх буолуохтаахтар, тоҕооһо суох ороскуоттары аччатар (оптимизация) туһунан ыйааҕа баар. Дойду уонна регионнар экэнэмиичэскэй сыһыаннаһыыларыгар модельнай бүддьүөт диэн киирээри турар. Хас биирдии регион ороскуотун, дохуотун ааҕар Герман Греф салайааччылаах тустаах хамыыһыйа тэриллэн үлэлии сылдьар. Холобур, биһиги өрөспүүбүлүкэбит бүддьүөтүн көдьүүстээх ороскуотун чааһын 140 млрд солкуобайынан быспыттар. Тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар көрүллэр үп 4 млрд. солк. кыччыахтааҕын быһаарбыттар, орто профессиональнай үөрэхтээһин программатыгар ыытыллар үптэн 14 млрд солкуобайы эмиэ көдьүүһэ суоҕунан аахпыттар. Оттон билиҥҥитэ биһиги ороскуоппут 188 млрд солк. тэҥнэһэр, 54 млрд. солк. кыччатар сорук турар.

Ааспыт сылга бүтэһик Ил Түмэн уочараттаах пленарнай мунньаҕар бүддьүөт туһунан ырытыһыыга бу боппуруос күүскэ турбута. Санаан көрүҥ, 2019-2020 сс. РФ-тан кэлиэхтээх дотация көрүллүбүт, ол гынан баран тыырыллыбата. Ол курдук, биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр 2019 сылга 31 млрд солк., 2020 сылга 41 млрд солк. дотация үбэ былааннаммытын, билиҥҥитэ бүддьүөппүтүгэр киллэрбэтилэр. Онон билигин биһиги иннибитигэр ороскуоттаах чааспыт үбүн хас биирдии солкуобайын көмүскүүр уонна үөһэ этиллибит “оптимизация” үлэтин ыытар сорук турар. Бүддьүөт үлэһиттэрэ бу уталытыллыбат уларыйыыны өйдүөх тустаахтар.