Харчыны ханна, хайдах түргэнник үлүннэрэбит?

xxi үйэҕэ аныгы киһи биир кыһалҕата — дохуоту элбэтии

“ТОП-10” бастыҥ ньымалар

Төһө да үөрэхтээх-сай­дыы­лаах, айылҕаттан айдарыылаах киһи, пенсионерыттан устудьуоҥҥа тиийэ, дохуотун үлүннэрэргэ күһэллэр. Кыра уурунууну  элбэтэр сыалтан үгүс киһи толкуйга киирэр, кэккэ элбэх боппуруостары ырытар, ону таһынан билэр-билбэт чугас дьонуттан сүбэ хомуйан, араас ньыманы туһанарга үөрэнэ са­тыыр. Экспердэр этэллэринэн, куттала суох  уурунуу, харчыны элбэтии уонна харайыы ньымалара билигин  суоҕун кэриэтэ. Куттал куруук баар, ону таһынан куттал үөскүүр бириэмэтэ араастаах диэн ыйаллар.

1. Иэс биэрии. Экспердэр дьонтон толлубат уонна кы­быстыбат түгэҥҥэ харчыны кылгас бириэмэҕэ үрдүк бырыһыаҥҥа иэс биэрэри сүбэ­лииллэр. Араас кыра финансовай тэрилтэлэр кредит биэрэртэн, быһаарыыта суох, ак­каастыахтарын сөп. Соһуччу  харчыга наадыйар  баҕалаах киһи биир күҥҥэ 1% саҕалаан үрдүк бырыһыаҥҥа иэс биитэр уларсык ылыан сөп. Маны таһынан, куттала суох харчыны  иэс биэрэргэ нотариус нөҥүө дуогабар суруйсар наадатын ыйаллар. Бу ньыма иэс ылааччы төлөөбөт түгэнигэр суут уонна полиция нөҥүө ирдэһэн ыларга табыстаах.
2. Бинарнай опционнар. Бу ньыма Арассыыйа олохтоохторугар быдан үгүстүк туһаныллар. Харчыны бэрэбиэркэлэммит былаһааккаларга угары сүбэлииллэр. Харчы угуоххут иннинэ араас кинигэни, сүбэлэри, форумнары ааҕыҥ, ол эрэ кэннэ үрдүк дохуоту ылыахха сөп. Бэрэбиэр­кэлэммит былаһааккаҕа харчыны уган, ыйыллыбыт иһитиннэриини сөпкө таайан 61-91% диэри дохуоту үрдэтиэххэ сөп. Ол да буоллар, сыыһа таайан харчыттан мэлийэр куттал үөскүүр.
3. Атыылаһыллыбыт маллары атыылааһын. Бу ньыма атын көрүҥнэртэн быдан кыра дохуоттааҕын бэлиэтииллэр. Сүрүн сыала — чэпчэки сыанаҕа табаары атыылаһан, клиеннэри көрдөөн, атыылаһыллыбыт табаарынан үрдүк сыанаҕа эргинии.
4. Бааҥҥа депозит арыйыы уонна харайыы. Бу ньыма хас да сыл туһаныллар, уһун бириэмэҕэ бааҥҥа депозит арыйан, харчы уган, үлүннэрэн ыларга табыгастаах. Уратыта — куттала суох ньыма. Бааҥҥа болдьохтоох кылааты арыйарга, бас­татан туран, болдьоҕун, иккиһинэн, бырыһыанын кээмэйин үөрэтэри сүбэлииллэр.
5. Кэшбектаах уонна быры­һыаннаах дебетовай, кредитнай каарталар. Хайа баҕар баан үлэһиттэрэ клиеннэрин элбэтэр сыалтан, дебетовай уонна кредитнай каарталары сыҥалыыллар. Бырагыраама быһыытынан атыылаһыллыбыт табаары хос атыылаан уурунууну үлүннэрии буолар. Интернет нөҥүө табаар атыылаһар түгэҥҥэр каартаҕа харчыҥ 5% төннөр. Маны таһынан счекка сытар харчы сылга 10% диэри элбиир. Муҥура суох кэшбек нөҥүө араас табаар атыылаһан дохуотуҥ ыйга 700 солк. диэри үрдүүр.
6. Уһун болдьохтоох уурунуу. Манна киирэллэр: хамсаабат баайы-дуолу атыылаһыы. Уопуттаах инвестордар этэллэринэн, сөпкө атыылаһыллыбыт хамсаабат баай-дуол үрдүк дохуоту аҕалыан сөп. Холобур, биир хостоох дьиэни арендаҕа биэрэн икки бүк дохуоту ылаллар.
7. Инвестиционнай счет. Уруккута инвестиционнай счеттарынан тустаах тэрилтэлэр дьарыктанар буоллахтарына, билигин баан нөҥүө талбыт киһи счет арыйан дохуотун үлүннэрэр. Хампаанньа счетугар харчы уган 2-7 сылынан дохуот ыларга табыгастаах. Ордук доруобуйа харыстабылыгар, тутууга уонна арыгынан эргинэр хампаанньаларга угары сүбэлииллэр. Уратыта — ыксал быһыыга харчы устар түгэҥҥэр уурунуу алын кээмэйин ылыаххын, биитэр уурунууттан мэлийиэххин сөп.
8. Валюта атыылаһыыта уонна күндү таастарга инвести­циялааһын. Бу ньыманан валютаны уонна күндү таастары атыылаһарга сүбэлииллэр. Куттала — валюта түһэр бириэмэтигэр уурунуу харчы ач­чыыр, биитэр олох да сүтүөн сөп. Оттон күндү таастары атыылаһан уурунар куттала суох. Сүрүн сыала — көмүс, эбэтэр фондовай рыноктарга фьючерс атыылаһыыта, ону таһынан бааҥҥа күндү таас счетугар уурунуу буолар.
9. Антиквариат атыы­лаһыыта. Бу уурунуу элбэх харчылаах түгэҥҥэр туһаныллар. Араас аукционнарга кыттан, антиквариат атыылаһан, номнуо бириэмэ ааспытын кэннэ атыылыыр дьоҥҥо дохуот үрдүүр.
10. Финансовай пирамида, бырайыак, платформа. Бу ньыманан киһи кылгас бириэмэҕэ харчыны 2-5 бүк үлүннэрэри ситиһэр. Билигин араас ааттанан, “бырайыак”, “платформа”, “косметика хампаанньата” диэн кис­тэнэн “финансовай пирамидалар” быыстала суох арыллаллар. Сүрүн сыала — үрдүк бырыһыаҥҥа уонна бэйэҥ хамаандаҕар саҥа дьону угуйан киллэрэн харчыны уган 2-5 бүк үлүннэрии буолар.

* * *

Ханнык баҕарар ыйыллыбыт ньыма уурунуу харчыны үлүннэ^­риигэ барыстааҕын ыйарын да иһин харчыны сүтэрэр куттал баар.  Ханнык ньыманы таларыҥ бэйэҕиттэн ордук тутулуктаах диэн бэлиэтиэм этэ.

Кылгастык

 

— 1994 с. Арассыыйа олохтоохторун 11% «МММ» АУо  уурунуулаахтара

— Арассыыйа олохтоохторо «финансовай пирамидаҕа» харчыны үлүннэрииттэн хамсаабат баайы-дуолу, көмүһү атыылаһыы уо.д.а. ньыма ордугун бэлиэтииллэр

— Арассыыйа олохтоохторо үгүс өттө бааҥҥа бырыһыаныттан тутулуга суох харайыыны ордороллор

Санаа үллэстиитэ

Екатерина Саввинова, нэ­һилиэк библиотекара: “Финансовай пирамидалар” бары “лохотрон” буолбатахтар.  Пирамидаҕа бастакынан киириэххэ наада, ону таһынан төһө киһини хабарын ыйыталаһан, үөрэтэн билэриҥ ордук. Тус бэйэм “финансовай пирамидаҕа” сөптөөх бириэмэҕэ киирэн 5 бүк дохуоту ыллым. Дьиҥэр, суоттаан көрөрбүнэн, элбээбитэ 2 бүк үлүннэриэм дии саныыр этим. Билигин кэмсиммэппин, бу пирамида, бырайыак буолбатах, бу дьиҥнээх платформа”.

Евгений Чемезов, алмааһы кырыылааччы: “Харчы үлүннэрэр туһунан тугу да билбэппин. Араас пирамидаларга суохпун. Бэйэм үлэлээн ылар харчым элбэх. Уурунуум суох, утарынан туттан иһэбин”.

Алициа-Лада Иванова, дьиэ хаһаайката: “Финансовай пирамидалары” утарабын. Мин санаабар, бу чахчы дьону албыннааһын, эппиккэ диэри, “лохотрон”. Хас биирдии киһи эрдэтинэ билбэккэ, элбэх харчыны “баһан” ылаары араас “финансовай пирамидаларга” киирэллэр уонна угаайыга түбэһэллэр.

Мин билэрбинэн, бастакынан пирамидаҕа киирбит дьон элбэх барыс ылаллар. Оттон пирамида анныгар киирэн харчы угар дьон уурунууларын сүтэрэллэр, ону таһынан бэйэ аймахтарыгар, билэр дьонноругар сыыһа өйдөбүлү үөскэтэллэр. Бу түгэҥҥэ маннык быһыы туох да үчүгэйгэ тиэрдиэ суоҕа.

Бэйэм маннык түгэҥҥэ биирдэ да түбэспэтэҕим гынан баран, билэр табаарыстарым, аймахтарым уопуттарын ылан көрдөххө, бу чахчы дьону албыннааһын — “лохотрон”. Төһөлөөх элбэх харчыны сүтэрбиттэрин уонна төһөлөөх элбэх дьон хом санааҕа киир­биттэрин бэйэлэрэ эрэ билэллэр. Бүтэһигэр табаарыстарын, чугас дьоннорун итэҕэллэрин сүтэрэллэр. Массыанньыктар ыҥырыктарыгар киирэн биэримэҥ, араас көрүҥнээх пирамидалары батыһымаҥ диэн бука барыгытыгар баҕа санаабын тиэрдэбин. Хара көлөһүнүнэн ылбыт хамнаскытын кимиэхэ да илдьэн биэримэҥ! Кураанах хармааннаах, итэҕэли сүтэрбэт курдук көнөтүнэн үлэлээн булбут хамнаскынан олорбут ордук“.